آداب مردم چهارمحال و بختياري در دهه پاياني ماه رمضان

از سه سنت ديرين ماه مبارك رمضان دو سنت خاص چهارمحال و بختياري است و در هيچ كجاي ايران نظير آن وجود ندارد.
اين سه سنت ديرين ،چاووش خواني است كه با آغاز ماه مبارك رمضان آغاز مي شود و نهايت آن سحرخواني و اذان هاي حلقومي است كه هنوز در برخي از نقاط اين استان در سحرگاهان ماه مبارك رمضان وجود دارد.
آيين سنتي كاكولي پزان يكي ديگر از سنت هاي ديرين مردم در اين ماه است كه عده اي معتقدند كه اين نان شيرين ،طعم شيرين قصاص ابن ملجم(ع) است.
سنت ديگر خاص مردم اين منطقه حناي روز بيست و هفتم و دهه پاياني است كه از سوي زنان در شهركرد برگزار مي شود.
***سنت چاووش خواني
همزمان با آغاز ماه مبارك رمضان،آيين سنتي چاووش خواني بهار قرآن سحرگاه در برخي از نقاط چهارمحال و بختياري برگزار مي شود.
اگر چه در سنت چاووش خواني، چاووش خوانان آمدن بهار را نويد مي دادند، اما برخي از چاووش خوانان در سحرگاه روزهاي رمضان، چونان صوراسرافيل با دهل نوازي آمدن بهار ماه هاي خدا و بهار قرآن (رمضان) را نويد مي دهند و مردم را براي بيدار شدن در سحرگاهان رمضان آگاه مي كنند.
اين سنت ديرينه اكنون در برخي مناطق رو به فراموشي است و راديو و تلويزيون جاي چاووش خوانان را گرفته است، مردان و زنان در سحرگاهان، اينك با بانگ اذان مساجد و رسانه هاي شنيداري و ديداري براي قامت روزه داري و اقامه نماز، قيام مي كنند.
بيش از اين كه بلندگو در مساجد باب شود، برخي ازمردم با كوبيدن برطبل، نواختن بوق، زدن درب خانه مردم و به صدا درآوردن جرس ها آمدن سحرگاه رمضان را نويد مي دادند.
اين افراد كه از آنها دركتاب ˈطهران قديم ˈ نيز نام برده شده، براي بيدار كردن مردم در سحرگاه رمضان به ديوارهاي خانه ها نيز با ضرباتي آرام مي كوبيدند و مردم را آگاه مي كردند و مردم از كار اين افراد خشنود بودند.
چاووش خوانان همچنين مردم را براي رفتن به زيارت اماكن مقدس و متبركه با خواندن آياتي از قرآن و شعر نويد مي دادند.
درگذشته مردم در بيشتر كشورهاي اسلامي به واسطه ˈبيدار باش سحر گاهیˈ كه توسط عده اي از نقالان و نوازندگان سازهاي بومي نواخته مي شد، خود را براي آغاز ماه مبارك رمضان آماده مي كردند.
در نخستين سحرگاه ماه مبارك رمضان مردم از شب تا ظهر بيدار مي ماندند و با برگزاري آيين هاي معنوي و تطهير و پوشيدن لباس نو و رنگين، به استقبال ماه مبارك رمضان مي رفتند و روز نخستين ماه رمضان كسب و كار تعطيل بود.
اين آيين هنوز در برخي از شهرهاي اين استان و شهرهاي مختلف جهان اسلام به صورت كمرنگ تداوم دارد و مردم در نخستين سحرگاه روز اول رمضان تا صبح بيدار مي ماندند و خود را براي آغاز اين ماه آماده مي كنند.
چاووش خوانان و بيدارباش گوهاي ماه رمضان، افرادي متدين و مومن بودند و از بين افراد صالح ضمير و مسجدنشين انتخاب مي شدند و در آخرين سحرگاه ماه مبارك رمضان نيز مردم به آنها عيدي و فطريه پرداخت مي كردند.
بسياري از مردم به استقبال ماه مبارك رمضان مي روند تا با ورود به اين ماه الهي، دست در دامن خالق خويش زده باشند.
آيين چاووش خواني روز اول ماه رمضان اكنون تنها در دو سه روستاي چهارمحال و بختياري رواج دارد و آنها هم توسط پيرمردهايي خوانده مي شود كه صدايشان به سختي حتي به خانه همسايه مي رسد.
****سنت پخت نان كاكولي
يكي از اين سنت هاي ديرين كه هر ساله در آستانه پايان ماه مبارك رمضان انجام مي شود،پخت نان ˈ گردك ˈ يا كاكولي در شب بيست و ششم ماه مبارك رمضان است.
مردم چهارمحال و بختياري بر اساس يك سنت ديرين، همزمان با فرارسيدن روز بيست و هفتم ماه مبارك رمضان، طي يك آيين خاص اقدام به پخت نوعي نان شيرين و كلوچه شكل با نام محلي ˈ كاكولي ˈ مي كنند.
در اين آيين و سنت ديرين،زنان همزمان با سحرگاهان روز بيست و هفتم ماه مبارك رمضان آستين ها را بالا مي زنند و آتش تنور بر مي افروزند و ناني سنتي را كه پخت آن را از مادران و مادر بزرگ هاي خويش فرا گرفته اند، آغاز مي كنند.
نان كاكولي با مخلوط آرد، شكر، شير، شيره انگور، تخم مرغ، گل رنگ، خشخاش وخشكبارهاي افزودني پخته مي شود.
زناني كه براي پخت نان كاكولي گردهم جمع شده اند، هر كدام كف دست خود را آرام روي خمير چانه اول براي تبرك با ذكر دعا مي گذارند و آن را پهن مي كنند، تا نان اول توسط يك خانم و بانوي ˈ سيدهˈ و مشهور به مومنه بر تنور كوبيده شود.
پس از آماده شدن نان كاكولي،آنها را در ظروف چوبي شكل قرار مي دهند، تا بخار آنها گرفته شود و ترد باقي بماند.
هنگامي كه نان ها آماده شد، زنان آن را به عنوان نذر براي همسايه ها به تعداد مشخص مي برند و به اصطلاح ˈ كاكولي را براي افطار در بين در و همسايه پهن مي كنند ˈ.
پخت نان كاكولي قدمتي ديرينه دارد و همه ساله نان كاكولي پخته شده حتي تا روز عيد سعيد فطر نيز در بين مردم شهرها و روستاهاي شهركرد توزيع مي شود.
شكل اين نوع نان همانند نان هاي جو قديم است، با اين تفاوت كه نان كاكولي شيرين مي باشد وبه آن افزودني هايي مانند مغز گردو و بادام، شير، شيره و گل رنگ اضافه مي كنند.
از مهمترين ويژگي هاي اين نان سنتي و محلي ،ماندگاري آن مي باشد و كاكولي پخته شده تا يك هفته دوام خواهد داشت.
پخت نان كاكولي در ماههاي ديگر نيز انجام مي شود، اما هيچ كدام حال و هواي روز بيست و هفتم ماه مبارك رمضان را ندارد و پخت نان كاكولي در ماههاي ديگر سال به صورت انفرادي است.
زنان و مردان در بيست و هفتم ماه مبارك رمضان با فراهم كردن آرد از تاپوهاي قديم (مخازن ذخيزه سازي آرد)، شكر، زرده تخم مرغ، گلرنگ ، كنجد و مغز بادام،پشته اي هيزم را براي گرم شدن تنور جمع مي كردند و آتش بر جان تنورهاي گلي مي انداختند و و نان سرخين با نانˈ كاكولیˈ را مي پختند، كه اين سنت همچنان باقي است.
زنان اين نان را در روز 27 ماه مبارك رمضان كه از گذشته تاكنون ˈ روز قصاص قاتل اميرالمومنين علي (ع) ˈ مي دانند، مي پزند و بدين ترتيب ارادت خود را به ائمه اطهار(ع) نشان مي دهند.
مردم چهارمحال و بختياري در روز 27 ماه مبارك رمضان درگذشته با پخش اين نوع نان شيرين گونه، قصاص ابن ملجم قاتل امام اول شعيان را جشن مي گرفتند.
به گزارش ايرنا،در شهرهاي شهركرد و ˈ فرخشهرˈ اين آيين به صورت هاي گوناگون اما با حفظ ساختار سنتي برگزار مي شود.
***سنت حنا بران ماه رمضان
يكي ديگر از اين سنت ها كه در بين برخي از خانواده هاي مردم چهارمحال و بختياري مرسوم است،رسم ˈحنا بران ˈ است.
برخي از خانواده ها ،همزمان با عصرگاه بيست و هفتمين روز ماه مبارك رمضان آيين سنتي و ديرينه حنا بران در چهارمحال وبختياري را برگزار مي كنند.
به گزارش ايرنا،زنان روزه دار و مومن شهركرد از نيمه ظهر بيست و هفتم ماه مبارك رمضان با حضور در امامزادگان حليمه و حكيمه خاتون اقدام به برگزاري آيين ديرينه حنا بران مي كنند.
زنان چادر سفيد روزه دار، با لباني سرشار از زمزمه يا علي(ع)براساس سنتي ديرين كه از مادران خويش آموخته اند حناي معطر را به امامزاده مي آوردند.
آنان يكي يكي گوشه چادر را با گوشه لب خويش به دندان گرفته اند و كاسه حناي خشك را در ميان زنان گردآمده، تاب مي دهند تا گفت وگوي به لحن حنا و با لهجه شيرين سنت را داشته باشند.
به گزارش ايرنا،در اين آيين سنتي،پيران ميدان دار مي كنند و دختران و زنان جوان در اماكن مقدس و تكيه گاه ها به صورت نمادين جامه سياه از تن بيرون كرده و رخت سپيد پوشيده و حنا را به امامزاده مي آورند تا پس از تبرك به خانه خويش ببرند.
زنان برخي از نقاط چهارمحال وبختياري پس از اقامه نماز صبح، به امامزاده مي آيند و حنا را تا عصر كنار ضريح امامزاده حليمه و حكميه نگهداري مي كنند.
يكي از مورخان چهارمحال وبختياري مي گويد:آيين حنا بران در عصرگاه روز بيست و هفتم ماه مبارك رمضان قدمتي تاريخي دارد.
ˈبابك زماني پور ˈدر گفت وگو با ايرنا افزود:اين آيين به صورت تاريخي در اين استان در امامزاده حليمه و حكيمه خاتون شهركرد ،طاقانك ، سرپير برگزار مي شده و تاكنون تداوم دارد.
به گفته وي،اين آيين فقط در بين بانوان رايج است و آيين حنا بران در نزد بانوان اين استان بهˈ حناي مراد ˈ و ˈحناي اولادˈ تقسيم مي شود.
وي گفت: در آيين حنابران زنان ظرف حنا را در صحن امامزاده مي چرخانند و هر كدام از آنها يك قاشق از محتواي حناي خشك را در ظرفيت خود مي ريزند و از ظرفي ديگر،از ظرف حناي خود نيز قاشقي به زنان ديگر هديه مي دهند.
زماني پور يادآور شد:براساس اين سنت ديرين زنان هر مرادي كه دارند را از خدا طلب مي كنند و اين آيين تا اذان مغرب در چهارمحال وبختياري تداوم خواهد يافت و سپس ظرف حنا را به خانه خويش مي برند.
به گفته وي،زنان روزه دار ظرف حناي خشك را تا روز عيد سعيد فطر نگهداري مي كنند و سپس آن را در روز عيد فطر با آب يا گلاب مخلوط مي كنند و حناي تر را بر كف دستان خود مي كشند تا رنگ حنا بر كف دستان زنان يا كودكان باقي بماند.
زماني پور يادآور شد:قدمت اين آيين به قرن ها پيش مي رسد و مردم روز بيست و هفتم ماه را رمضان را روز قصاص ابن مجلم قاتل امام اول شيعيان مي دانند و روز امامت حضرت امام حسن(ع) برمي شمارند، از اين روز پخت نان شيريني و حنابران را نيز براي خوشنودي در قصاص بان مجلم انجام مي دهند.
به گزارش ايرنا،امامزاده حليمه و حكميه خاتون از اماكن زيارتي شهركرد مي باشد كه در ميدان اصلي شهر قرار گرفته است.
ˈحناˈ گياهي است از رده دو لبه جدا گلبرگ كه خود تيره مشخصي را بنام حنا مي سازد اين گياه بصورت درختچه اي است كه در شمال و مشرق آفريقا و شبه جزيره عربستان و ايران و هند كشت مي شود.
به گزارش ايرنا،آخرين سنت ماه مبارك رمضان در چهارمحال و بختياري ،نذر روز عيد فطر است كه برخي از مردم با توزيع نذري اين روز را گرامي مي دارند.
گزارش از محمود رئيسي
2097