تشنگی در كام هرمزگان

حدود دو درصد از جمعیت كشور در هرمزگان ساكن هستند در حالیكه سهم آنها از منابع تجدید پذیر كمتر از یك و نیم درصد است و شاخص های بحران آب در هرمزگان به مراتب نامطلوب تر از متوسط شاخص كشوری است.
همه می دانیم كه اقلیم استانهایی مثل هرمزگان گرم وخشك بوده ودر طول 12ماه از سال تنها دو تا سه ماه به جای فصل زمستان ، هوا بهاری و خنك می شود كه تاثیری در كاهش مصرف آب ندارد و بارندگی آنقدر ناچیز است كه كفاف زمین های تشنه هم نمی كند چه برسد به ذخیره شدن نزولات آسمانی. و از همین رو لازم است راهكاری برای این استان در نظر گرفته شود كه با مشكل كمبود آب مواجه نگردد.
حداقل نیاز آبی استان هرمزگان چهار هزار و 100 لیتر و میزان تولید فعلی سه هزار و 200 لیتر بر ثانیه است كه 900 لیتر بر ثانیه كمبود آب دارد وبیش از 18 سال خشكسالی در این استان موجب شده تا سطح آب 90 درصد از دشت های آن با افت معادل نیم متر و حداكثر 28 متر مواجه باشند.
برخی از استانها مثل كرمان ویزد واصفهان از سالهای گذشته لوله هایی با اقطار مختلف روانه دریای هرمزگان كرده كه از تشنگی تلف نشوند، ولی استان هرمزگان كه خود مركز بحران وخشكسالی و كم آبی است هنوز برای ساخت یك آب شیرین كن 100هزار متر مكعبی دست وپا می زند و لنگ اعتبار است.
استان هرمزگان ازسالهای قبل بویژه پارسال و در فصل بهار و تابستان با بحران جدی كم آبی مواجه بود و مردم این استان برای روزها و ساعت های طولانی در گرم ترین ماه های سال شاهد قطع آب آشامیدنی بودند.
براساس اعلام سازمان هواشناسی میزان بارندگی های هرمزگان در نیمه نخست پارسال درمقایسه با سال قبل تر حدود 70 درصد كاهش داشته كه به طور یقین جبران این كاهش نیازمند بارندگی های بسیار است.
شدت بحران در هرمزگان در ابتدای پارسال به حدی بود كه حمیدرضا جانباز معاون وزیر نیرو و مدیرعامل شركت مهندسی آب و فاضلاب كشور درمصاحبه ای با خبرنگار ایرنا گفته بود كه شهر بندرعباس مركز استان هرمزگان به همراه دو شهر بزرگ دیگر در كشور از نظر تامین آب آشامیدنی در وضعیت قرمز قرار دارند.
یكی از مهمترین منابع آبی هرمزگان سد استقلال میناب است كه این روزها حال و روز چندان خوشی ندارد.
این سد بیش از 40 سال پیش با ظرفیت 250میلیون متر مكعب با هدف آبرسانی به شهر میناب وبندرعباس احداث شد ولی پس از دو دهه كم بارشی و خشكسالی، در سالهای اخیر با بحران كم آبی مواجه شد.
با پررنگ شدن این بحران ، از شش سال پیش سد های شمیل ونیان به كمك این سد آمدند و آب این سدها به بخش كشاورزی میناب، و آب سد استقلال برای مصرف شرب به شهرهای بندرعباس ، بندر خمیر اختصاص یافت.
اما با این حال به دلیل كاهش میزان بارندگی و افزایش شدت خشكسالی در هرمزگان، سد استقلال میناب هم اكنون با چالش های بسیاری برای تامین آب مناطق مذكور روبه رو است.
مدیرعامل شركت آب منطقه ای هرمزگان در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به اینكه سال گذشته در حوضه آبریز سد استقلال میناب بارش كمتر از متوسط دراز مدت بود ، كمتر از 20 درصد از مجموع كل حجم سد آبگیری شد.
هوشنگ ملایی بیان داشت: با توجه به مصرف روزانه حدود 200 هزار متر مكعب در شهرستانهای بندرعباس و بندرخمیر و حجم مفید فعلی سد استقلال كه كمتر از 30 میلیون متر مكعب می باشد، پیش بینی می شود كه حجم مفید حداكثر تا پایان فصل پاییز پاسخگو باشد.
وی ادامه داد: در حال حاضر از مجموع 54 دشت استان افزون بر 1.4 میلیارد متر مكعب آب از طریق 23 هزار حلقه چاه و حدود 340 چشمه و قنات برداشت می شود.
ملایی بیان داشت: حجم بارش حدود 13 میلیارد متر مكعب و نفوذ كمتر از یك میلیارد متر مكعب آن ،نشان از اضافه برداشت 400 میلیون متر مكعبی از بیلان آبهای زیر زمینی در سطح استان دارد .
وی با اشاره به وجود بیش از پنج هزار حلقه چاه غیرمجاز و بدون پروانه بهره برداری در سطح استان، گفت: این چاهها در طول 10 تا 15 سال اخیر حفر شده و حدود 20 درصد از مجموع برداشت از دشت های استان از طریق این چاه ها است.
مدیرعامل شركت آب منطقه ای هرمزگان خاطرنشان كرد: با توجه به محدودیت منابع تولید آب و استمرار حدود دو دهه خشكسالی در سطح استان و كاهش تولید منابع آب سطحی و زیر زمینی، ضرورت صرفه جویی در بخش كشاورزی و شرب موجب گذر از بحران آبی سال جاری خواهد شد.
به گفته وی در صورتی كه شهروندان 10 تا 20 درصد صرفه جویی نمایند (سرانه مصرف آب هرمزگان برابر با 270 لیتر در روز برای هر نفر می باشد كه حدود 110 لیتر بیشتر از متوسط جهانی است) تابستان و پاییز آب نوبت بندی نخواهد شد ، اما در غیر این صورت امكان قطع آب در بخشی از شبكه های توزیع آب دور از انتظار نیست.
ملایی اذعان داشت: بحران كم آبی كه به دنبال بیش از 16 سال خشكسالی و كاهش نزولات جوی در استان پدیده آمده ، مشكلات بسیاری را به وجود آورده و در چند سال اخیر به دلیل كاهش شدید بارندگی ها تغذیه منابع آب زیرزمینی در حد صفر و تمام تخلیه و بهره برداری از این منابع از ذخایر اندوخته شده می باشد كه این امر باعث افت شدید آب زیرزمینی در دشتها می شود.
وی بیان داشت:ادامه این روند موجب نشست زمین و تعطیلی فعالیت های كشاورزی و دامداری می شود لذا تنها راه پیشگیری از ورود صدمات به منابع آب زیرزمینی ، صرفه جویی هر چه بیشتر كشاورزان دارای مجوز بهره برداری ، تسریع در نصب كنتورهای هوشمند و پر و مسلوب المنفعه كردن چاههای غیرمجاز می باشد.
مدیرعامل شركت آب منطقه ای هرمزگان گفت: به دلیل برداشت های بی رویه در گذشته، در حال حاضر سالیانه افزون بر 210 میلیون مترمكعب كسری در منابع آب زیرزمینی داریم و با توجه به برداشت های فعلی صدمات جبران ناپذیری به مخازن و منابع آب زیرزمینی وارد می گردد.
مدیرعامل آب و فاضلاب هرمزگان نیز در خصوص بحران كم آبی در استان اظهار داشت: میزان ذخیره آب در هرمزگان مناسب نیست و در این شرایط همه باید خود را مالك آب بدانیم و در صرفه جویی و مصرف بهینه این سرمایه حیاتی تلاش كنیم.
امین قصمی اظهار كرد: با توجه به شرایط اقلیمی استان و كاهش منابع آبی در سال های اخیر ، مصرف بهینه آب و رعایت الگوی مصرف از سوی شهروندان یك ضرورت است كه می تواند ما را در تولید و حفظ منابع آبی پایدار استان یاری كند .
وی ادامه داد: برای كاهش مصرف آب خانگی ، امكان نصب لوازم كاهنده وجود دارد كه 20 تا 30 درصد مصرف آب را كاهش می دهد و این برنامه امسال برای حدود شش هزار مشترك هرمزگانی (شش هزار واحد مسكونی) در دست اجرا است.
وی یادآورشد: این طرح در مرحله انعقاد قرارداد با تولید كننده های شیرآلات كاهنده مصرف است كه انتظار می رود مردم و مشتركان در این امر همكاری داشته باشند.
مدیرعامل آب وفاضلاب شهری هرمزگان اظهارداشت: مراكز آموزشی ، گروه های فرهنگی و تشكل های مردم نهاد غیر دولتی و نقش زنان در خانواده در مدیریت مصرف آب و استفاده بهینه و انتقال آن به نسل های بعدی بسیار سازنده است .
قصمی افزود: 225 هزار مشترك زیر پوشش آب و فاضلاب استان هستند كه 85 درصد مشتركان در بخش خانگی بوده و 65 درصد كل مصرف آب را به خود اختصاص دادند وبا توجه به بارندگی های سال گذشته و هماهنگی های انجام شده با آب منطقه ای استان، تابستان امسال در بندرعباس با وجود كمبود ، آب نوبت بندی نمی شود.
وی با بیان اینكه هر سال تعداد مشتركین 17 تا 20 درصد افزایش می یابد ، تصریح كرد: با توجه به شرایط اقلیمی استان و كاهش منابع آبی در سال های اخیر، مصرف بهینه آب و رعایت الگوی مصرف از سوی شهروندان هرمزگانی یك ضرورت است كه می تواند ما را در تولید و حفظ منابع آبی پایدار استان یاری كند.
مدیرعامل آبفا هرمزگان گفت: هم اكنون در شهرهای بستك، سردشت و گوهران با مشكل كم آبی مواجه ایم كه در این رابطه ضمن اقدامات مدیریتی انجام شده و آبرسانی سیار با هماهنگی فرمانداری ها و شوراها، در راستای رفع این چالش تلاش می كنیم.
روزهای پایانی سال گذشته مسئول سابق آب وفاضلاب هرمزگان با اشاره به بیش از 17 سال خشكسالی در استان و پیامدهای ناشی از آن گفته بود: خشكسالی موجب خارج شدن 108 حلقه چاه از مدار تولید شده ومیانگین بارندگی در 10 سال اخیر در هرمزگان 130 میلی متر كاهش یافته و از مجموع 208 حلقه چاه آب استان تنها 100 حلقه در مدار تولید است.
حسین خادمی با اشاره به شرایط اضطراری سد استقلال میناب به عنوان تامین كننده آب بندرعباس و بندرخمیر، گفت: از مجموع ظرفیت 240 میلیون مترمكعبی این سد ، حجم فعلی آن تنها 60 میلیون مترمكعب است.
بنا بر اظهار وی در حال حاضر 13 شهر هرمزگان شامل؛ بندرعباس، بندر خمیر، سیریك، رویدر، بستك، جناح، گروك، فارغان، گوهران، دشتی، سندرك، قلعه قاضی و سردشت در وضعیت بحرانی قرار دارند.
خادمی تصریح كرد: برای اجرای طرح های مقابله با بحران آب و كاهش اثرات خشكسالی در شهرهای استان به اعتباری برابر با دو هزار و 355 میلیارد ریال و برای اجرای طرح های اضطراری جهت عبور از بحران آب كلانشهر بندرعباس نیز 565 میلیارد ریال نیاز است.
وی در خصوص تاثیر بارندگی های پارسال در رفع تنش آبی استان گفت:با بارش های اخیر بخشی از چالش كمبود آب شهرهای استان برطرف شده اما همچنان برای رفع بحران كم آبی نیازمند مدیریت صحیح مصرف آب و نهادینه سازی فرهنگ صرفه جویی هستیم.
* 12 درصد از روستاهای هرمزگان با آبشیرین كن ها آبرسانی می شوند
بحران آب رفته رفته علاوه بر كشاورزی ،دامنگیر حیات مردم در روستاها نیز شده و هم اكنون بیش از 400روستای هرمزگان شبكه آب لوله كشی نداشته و با تانكر آب رسانی می شود كه این مساله زندگی در این مناطق را به شدت سخت كرده است.
خشكسالی های پی درپی در هرمزگان موجب كم آبی شدید و حتی خشك شدن و تغییر كیفیت بسیاری ازمنابع تامین آب این استان شامل چاه های عمیق و نیمه عمیق ، چشمه ها ، قنات ها و حتی رودخانه ها و در نتیجه كم آبی مخازن سدهای بزرگ و كوچك شده است.
در این شرایط به اعتقاد بسیاری از كارشناسان استفاده از ظرفیت شیرین سازی آب دریا تنها راه نجات استان هرمزگان از كم آبی است.
مدیرعامل شركت آب و فاضلاب روستایی هرمزگان دراین زمینه می گوید: 11 دستگاه آب شیرین كن با اعتبار 300 میلیارد ریال در روستاهای استان برای رفع كمبود آب آشامیدنی 150 روستا ساخته می شود.
عبدالحمید حمزه پور افزود: از این تعداد هفت دستگاه امسال در دست ساخت است و چهار دستگاه نیز تا سال آینده به بهره برداری می رسد كه با راه اندازی این آب شیرین كن ها ، كمبود آب آشامیدنی روستاها در هرمزگان برطرف می شود.
وی ادامه داد: هم اكنون برای روستاهای غرب بندرعباس نیز آب شیرین كن یك میلیون متر مكعبی در دست ساخت است كه تا سال آینده به بهره برداری می رسد.
این مقام مسئول خاطرنشان كرد: روستاهای شهرستان های بندرعباس ، سیریك ، بشاگرد ، قشم و بندرخمیر بیشتر با مشكل كم آبی مواجه هستند.
حمزه پور بیان داشت: با وجود مشكلات بسیار و كمبود اعتبار، با توجه ویژه دولت یازدهم موفق شدیم پارسال از چهار آب شیرین كن در قشم ، جاسك و بندرعباس با ظرفیت 15 هزار مترمكعب بهره برداری كنیم كه با این اقدام مشكل كمبود آب 70 روستای هرمزگان برطرف شد.
اما با وجود تمام مشكلاتی كه برای حوزه آب هرمزگان گفته شد، این استان از ظرفیت هایی نیز برخوردار است كه متاسفانه در یك بازه زمانی نسبت به استفاده از آنها بی توجهی شده كه از جمله آنها سد جگین شهرستان جاسك است.
هفت سال پیش سد جگین جاسك با ظرفیت 300میلیون متر مكعب با هدف تامین آب شرب وكشاورزی شهرهای جاسك و بشاگرد به بهره برداری رسید ولی بدلیل توجه نشدن به این موضوع این سد چند بار لبریز شد و بخشی از آب آن رها شد، تا اینكه از سال گذشته طرح استفاده از آب این سد برای مصارف كشاورزی و شرب آغاز شده است.
سرپرست معاونت امورعمرانی استانداری هرمزگان گفت: سد جگین با ظرفیت 300میلیون متر مكعب ، آب شبكه آبیاری و زهكشی دشت جگین ، دشت بارغ ، دشت یكدار و سایر مناطق دو شهرستان جاسك و بشاگرد را تامین می كند.
مسعود دالمن در نشست پیگیری مصوبه شورای حفاظت از منابع آب استان هرمزگان افزود: این امر در راستای توسعه پایدار همه جانبه استان و تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی است.
وی ادامه داد: باید نسبت به انجام فرایند استعداد یابی برای مابقی زمین های ملی و دولتی دشت یكدار به منظور واگذاری به تشكل های تاسیس شده با اولویت افراد محلی اقدام لازم صورت پذیرد.
علی سالاری فرماندار جاسك هم گفت: برای رفع موانع آبیاری از سد جگین به دشت های پایین دست، باید ضمن تغییر الگوی كشت از هندوانه به محصولات كشاورزی متراكم، افزایش ظرفیت خط انتقال و تعیین تكلیف آب بها توسط بهره برداران نیز انجام شود.
با توجه به اینكه آب نقش بسیار مهم و حیاتی در توسعه دارد ،نبود مشكلی در تامین آب چه در بخش شرب و چه در بخش كشاورزی ، می تواند راهگشای افزایش تولید، خودكفایی و تحقق اهداف برنامه اقتصاد مقاومتی باشد.
امروز بحران كم آبی تنها دامنگیر هرمزگان نبوده و به نوعی اقصی نقاط ایران اسلامی با این بحران مواجه هستند كه به منظور پیشگیری از پیامدهای وخیم كمبود آب، باید علاوه بر ایجاد ظرفیت های جدید ، اصلاح الگوی مصرف نیز در دستور كار باشد كه تحقق آن نیازمند یك نقشه عملیاتی هدفمند و كاربردی است.
باید با اتخاذ تدابیر و راهكارهای ویژه در مدیریت مصرف آب، جلوی بروز بحران كم آبی به خصوص در فصل تابستان را گرفت.
اجرا و نظارت دقیق بر روش های آبیاری و الگوی كشت یكی از بخش های مهم مدیریت مصرف آب است كه مسئولان مربوطه باید راهبردهای عملیاتی مشخصی برای آن داشته باشند و با جدیت آن را پی بگیرند.
در این میان رفع مشكل بحران آب استان هرمزگان به عنوان دروازه طلایی اقتصاد ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار است كه امیدواریم در آینده ای نزدیك و با وجود مشكلات بسیار شاهد رفع آن باشیم.
گزارش از فاطمه حسینی خبرنگار دفتر بندرعباس