حل مناقشه «قره باغ»، امیدهایی كه به باد می رود

قره باغ كوهستانی ناحیه ای خودمختار واقع در جنوب غربی جمهوری آذربایجان است كه اكثریت ساكنان آن «ارامنه» و اقلیتی محدود دیگر را «آذربایجانی ها»، « روس ها» و «كُردها» تشكیل می دهند.
این منطقه از سال 1987 موضوع مناقشه و بروز درگیری بین دو كشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان بوده است.
از نگاه تاریخی این منطقه یكی از تقسیمات سیاسی ایران از دوره صفویه بوده است كه پس از عهدنامه «گلستان» و « تركمانچای» از سوی نیروهای نظامی روسیه تزاری اشغال شد. پس از آن بود كه ارامنه ساكن در مناطق شرقی
«امپراطوری عثمانی» به تدریج در « قره باغ» ساكن شدند. در زمان حاكمیت اتحاد جماهیر شوروی بخش‌هایی از این منطقه به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی و بخش «زنگه‌زور» آن به جمهوری سوسیالیستی ارمنستان واگذار شد و قسمت كوهستانی‌ آن با عنوان «منطقه خودمختار قره‌باغ كوهستانی» زیر نظر جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی درآمد.
مناقشه «قره باغ» از سال 1988 و با طرح ادعای حقوقی ارمنستان علیه جمهوری آذربایجان آغاز شد. پس از آن بود كه ارتش ارمنستان منطقه قره باغ كوهستانی و هفت شهرستان دیگر جمهوری آذربایجان را به اشغال خود درآورد و حدود یك میلیون از ساكنان آذربایجانی این منطقه از خانه و كاشانه خود اخراج شدند كه متعاقب آن شورای امنیت سازمان ملل متحد با تصویب چهار قطعنامه 822، 853،879 و 884 بر لزوم ترك مخاصمه، تاكید بر حاكمیت و تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و سایر كشورهای منطقه و استفاده از واژه اشغال اراضی جمهوری آذربایجان تاكید كرده است؛ تاكیدی كه تاكنون از سوی هر دوطرف درگیر در این مخاصمات و مناقشات مورد بی توجهی قرار گرفته است.
از سوی دیگر، پارلمان اروپا هم پس از اقدام های شورای امنیت سازمان ملل، همگام با دیگر مجامع جهانی بر مشاركت فعالانه اتحادیه اروپا در حل مسالمت آمیز این مناقشه تاكید كرده بود. پس از آن بود كه نهادی وابسته به سازمان امنیت و همكاری اروپا موسوم به « مینسك» با هدف فعالیت برای میانجیگری جهت حل صلح آمیز مناقشه ارمنستان و آذربایجان بر سر قره باغ كوهستانی قعالیت و موجودیت خود را اعلام كرد كه البته به نتایج روشنی نرسید.
نتیجه آنكه به رغم تلاش های بین المللی و اعلام آتش بس میان طرفین مناقشه در ماه می سال 1994 میلادی، این امر به صورت عملی اجرا نشده است.
آخرین درگیری نظامی« ایروان» و « باكو» 14 فروردین 95 آغاز شد كه نیروهای دو كشور با متهم كردن طرف مقابل به نقض آتش بس، جنگی سه روزه و تمام عیار را انجام دادند كه وقایع آن در صدر اخبار جهان قرار گرفت و براساس گزارش های منتشر شده، افزون بر از بین رفتن تسلیحات و بالگردهای نظامی، ده ها كشته نظامی و غیرنظامی از دو طرف برجا گذاشت.
این در حالی بود كه با وجود توافق حاصل شده در مذاكرات سه جانبه سران آذربایجان، ارمنستان و روسیه در شهر «سنت پترزبورگ» روسیه، نیروهای دو كشور همچنان «نظام آتش بس مورد توافق» را در مناطق مرزی مشترك دو كشور، نقض و مرتكب اقدامات جنگ طلبانه می شوند .
این گونه اقدامات است كه موجب گشته است سایه شوم «جنگ» بر سر این منطقه سنگینی كند و حل این «مناقشه طولانی مدت» را به «بحرانی خطرناك» تبدیل كند.
هر چند روسیه و اتحادیه اروپا همراه كشورهای دیگر از جمله ایران برای حل این معادله پیچیده میان آذربایجان و ارمنستان می كوشند، اما گره نهفته شوروی سابق در بخش بندی اراضی جمهوری های وقت خود، حتی با گذشت 25 سال از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نه تنها بر شدت مواضع باكو و ایروان بر سر منطقه «قره باغ» را افزون كرده است بلكه موجب شده است كوچك ترین تحریك سیاسی، منجر به جنگی طولانی مدت و خانمان سوز در منطقه گردد.
بر اساس آمارهای متقن و رسمی، كشته شدن حدود 35 هزار نفر و آوارگی نزدیك به 800 هزار نفر بر سر قره باغ در جنگ میان جمهوری ارمنستان و پذیرش آتش بس از سوی جمهوری آذربایجان پایان یافت، نشان می دهد كه این منطقه همچنان آتش زیر خاكستر خواهد بود و بیم آن می رود كه هر لحظه به بحرانی فراگیر تبدیل شود.
در این میان، اما، اقدامات شورای امنیت سازمان ملل متحد و پارلمان اروپا و نیز موضع بی طرفانه ایران مبنی بر «حل مسالمت آمیز این مناقشه بر اساس احترام به حقوق مصرح و قانونی طرفین» قابل توجه و تقدیر است. ایران همواره در موضوع «قره باغ» بر موضع شفاف و بی طرفانه خود مبتنی بر قوانین بی المللی، تاكید كرده است.
به هرروی با توجه به اصرار آذربایجان بر بازگشت « خاك سیاسی» خود و اثبات حس برتری تاریخی خود بر كشور رقیب و نیز تدوام سماجت گونه ارمنستان در حفظ « خاك اشغال شده» و دفاع « از ملیت و هویت ارامنه خود» موجب گشته است نتوان راه حلی عملی و واقع بینانه برای مناقشه « قره باغ» متصور شد. در میان نقش عوامل بیگانه خاصه جریان مرموز صهیونیسم در منطقه را نیز نباید از نظر دور داشت. تاریخ به روشنی نشان داده است كه حل هر موضوع یا مناقشه منطقه ای تنها با «مساعی خیرخواهانه» كشور های منطقه و نه « مداخله كینه ورزانه» كشورهای مداخله گر و بیگانه حل و فصل شده است؛ امری كه همواره ایران بدان تاكید كرده است.
گزارش از : حمید اوضح
خاورم**9377**1144