آیا سینمای كمدی امروز ما حرفی برای گفتن دارد؟

شمار زیادی از مخاطبان ایرانی به تماشای فیلم های سینمای كمدی تمایل داشته و دارند و این آثار از جمله پرمخاطب ترین ها در سینمای ایران به شمار می روند. این در حالی است كه طی دهه های اخیر به جز چند فیلم شاخص، كمدی قابل اعتنایی روی پرده سینماهای ایران نیامده است.
این گزارش نگاهی به سینمای كمدی ایران طی دهه های اخیر انداخته و به بررسی مهمترین فیلم های این گونه سینمایی پرداخته است.

*** فقدان فیلم های كمدی در دهه نخست انقلاب
دهه 60 خورشیدی بیشتر فیلسازان ایرانی زیر تاثیر جنگ تحمیلی مشغول ساخت فیلم هایی با مضمون جنگ و دفاع مقدس در ژانر (نوع و سبك) «اكشن» (فیلم پرتحرك و پر زد و خورد) و «ملودرام» (سبك مركب از غم و شادی) بودند. در این مدت، بازیگران مستعدی همچون «جمشید هاشم پور» به قهرمان هایی جذاب برای سینمای ایران تبدیل شدند. طی آن سال ها از ظرفیت های جنگ و جبهه برای تعریف داستان هایی در قالب های اكشن و ملودرام به خوبی استفاده شد.
هرچند فیلم های سینمای ایران در آن دوره از منظر تكنیك و ساخت چندان قابل اعتنا نبود اما به جهت قهرمان پروری و قصه گویی در سطح خوبی قرار داشت و همین موضوع بود كه سینمای ایران را در آن دوره به سینمایی پرمخاطب تبدیل كرد. در دهه 60 به طور مشخص ژانر كمدی ژانر گسترده و غالبی نبود و شاید فیلم اجاره نشین ها ساخته «داریوش مهرجویی» یكی از معدود نمونه های فیلم كمدی در سال های میانی این دهه باشد كه با استقبال زیادی روبه رو شد.

*** رشد سینمای كمدی از دهه 70
در دهه 70 خورشیدی هم روایت قهرمانی های جنگ و به طور كلی موضوع جنگ، درونمایه اصلی شماری از فیلم های سینمایی بود اما روی كار آمدن دولت اصلاحات و تحولی كه در ساختار سیاسی كشور در این دوره حاصل شد، فیلمسازان را برای بیان ناگفته ها، چالش های سال های گذشته و كم و كاستی های جامعه آن سال ها به ساخت فیلم های انتقادی آن هم در قالب طنز سوق داد. فیلم «مرد عوضی» ساخته «محمدرضا هنرمند» در سال 1377 و «آدم برفی» ساخته «داود میرباقری» در سال 1376 كه در ژانر كمدی قرار داشتند سرشار از كنایه های سیاسی- اجتماعی بودند.
در دهه 80 اما با فاصله گرفتن از سال های جنگ، برای پرداختن به ژانر كمدی و كمدی- رمانتیك فرصت بیشتری فراهم شد، چنانكه بیشتر فیلم های فهرست پرفروش های دهه 80 را به جز فیلم «ملك سلیمان» كه در سال 1389 اكران شد، فیلم های ژانر كمدی تشكیل دادند؛ فیلم هایی با فضاها و ساختارهای مختلف و گرایش های فكری و سیاسی متفاوت.
فیلم های «كلاه قرمزی و سروناز» ساخته «ایرج طهماسب»، «مارمولك» ساخته «كمال تبریزی»، «مكس» ساخته «سامان مقدم» ، «آتش بس» ساخته «تهمینه میلانی»، «چارچنگولی» ساخته «سعید سهیلی» و سه گانه «اخراجی ها» ساخته «مسعود ده نمكی» سینمای سال های پایانی دهه 80 و سال های آغازین دهه 90 را به سینمایی پرمخاطب تبدیل كرد. در آن سال ها شاهد آشتی موضعی مردم با سینما و پرشدن سانس های عادی و اضافه شدن سانس فوق العاده برای فیلم ها به خاطر استقبال بالای مخاطبان بودیم.

*** حركت شتابنده سینمای كمدی به سمت گیشه
در كمركش روند رو رشد ساخت فیلم های كمدی در دهه 80 مشكلی اصولی برای سینمای ایران به وجود آمد و آن ساخت فیلم های كم وزن و گیشه محورِ صرف بود. به باور بسیاری از كارشناسان، رخت بربستن محتوا از سینمای ایران را تا حد زیادی می توان به تحولات سیاسی آن دوره مربوط دانست. بسیاری سه گانه اخراجی های ده نمكی را آغازگر این موج در سینمای ایران می دانند؛ فیلمسازی كه خود نخستین بازنده فروش های میلیاردی فیلمهایش شد به گونه ای كه در فیلم های «رسوایی» و «معراجی ها» به هیچ وجه نتوانست به فروش موفقی دست پیدا كند. شاید بتوان گفت موج كمدی «بساز و بفروش» در ایران از میانه دهه 80 آغاز شد. این موج تا سال های دهه 90 دست به دست ادامه پیدا كرد تا در این سال ها شاهد پرشماری فیلم های كمدی باشیم كه با وجود ضعف فیلمنامه ها و بی بهرگی از استانداردهای كیفی فیلم سازی كمدی، فقط با تكیه بر تبلیغات، چهره های شناخته شده در طنز و برخی شوخی های كلامی كم محتوا حجم زیادی از فروش سینما را نصیب خود كند. این فیلم ها اگر چه در زمان اكران با استقبال گسترده مردم رو به رو شد اما به دلیل تاثیرگذار نبودن در ذهن مخاطبان باقی نماند.

*** حضور ستاره ها، راهكاری برای موفقیت در گیشه
در چند سال اخیر، فیلم های كمدی زیادی روی پرده نقره ای قرار گرفت كه به رغم نداشتن استانداردهای لازم، فروش خوبی را در گیشه تجربه كرد. فیلم هایی همچون «گینس» و «ایران برگر» را می توان در زمره فیلم هایی به شمار آورد كه تا اندازه زیادی گیشه را نشانه گرفته بودند. فیلم های طنزی كه هم اكنون روی پرده ها قرار دارند نیز چندان از استانداردهای لازم كمدی برخوردار نیست. بسیاری از منتقدان این اتفاق را نتیجه رویكرد بازیگرمحور كارگردانان فیلم های طنز می دانند. به عنوان مثال فیلم كمدی «من سالوادور نیستم» ساخته «منوچهر هادی» با بازی «رضا عطاران» به عنوان چهره ای شناخته شده و پرطرفدار در طنز، در صدر جدول فروش فیلم های اكران شده در سال 95 قرار گرفت و حتی فروشی افزونتر را در همسنجی با فیلم پرافتخار «ابد و یك روز» تجربه كرد.
فیلم های «پنجاه كیلو آلبالو» ساخته «مانی حقیقی»، «دراكولا» ساخته عطاران، «یك دزدی عاشقانه» ساخته «امیرشهاب رضویان» و «رسوایی 2» ساخته «مسعود ده نمكی» نیز از جمله فیلم های كمدی در حال اكرانی است كه آنها را نیز می توان فیلم هایی برای گیشه توصیف كرد؛ فیلم هایی در ادامه موجی كه سه گانه اخراجی ها به راه انداخت و در آنها هیچ نشانه ای از یك طنز حرفه ای به چشم نمی خورد.

*** گیشه گرایی فزاینده در انگیزه فیلمسازان كمدی
شاید یكی دیگر از مهمترین دلایل غیرحرفه ای شدن فیلم های كمدی حال حاضر، گرایش به ساخت فیلم كمدی نزد كارگردانانی است كه تاكنون تجربه ای در این زمینه نداشته اند.
در همین چارچوب، در میان فیلم های كمدی پرفروش بهار سال 95 فقط نام ده نمكی و كیایی به عنوان كارگردان های كمدی ساز به چشم می خورد كه سابقه ساخت بیش از سه فیلم كمدی در كارنامه شان دارند. در این میان، بیشتر فیلم های منوچهر هادی درام و گاه تراژیك بوده است و حقیقی و رضویان تاكنون هیچ فیلم كمدی كار نكرده بودند. همین بی تجربگی و نبود تخصص در پرطرفدارترین و در عین حال سخت ترین ژانر سینمایی است كه در چند سال گذشته بر ساخت كمدی های كم مایه دامن زده است.
در میان چند فیلم كمدی در حال اكران اما فیلم «باركد» فیلم به نسبت بی نقص تری است كه اگر در اكران نوروزی روی پرده سینماها قرار می گرفت شاید می توانست فروش بهتری را تجربه كند.
ساخت فیلم كمدی همانند دیگر سبك های سینمایی نیاز به آگاهی، دانش و تجربه كارگردان دارد. فیلم های كمدی همچنین نیازمند فیلمنامه های بسیار قوی است تا بتوانند همزمان با خنداندن مخاطب، پیام های انسانی، سیاسی، اجتماعی، اخلاقی و ... را به وی منتقل كنند. انجام رفتارهای سطحی، بیان دیالوگ های سبك و دست زدن به هر كاری فقط برای خنداندن مخاطب و كشاندن مردم به سینما اگر چه گیشه را تا اندازه ای تضمین می كند اما در نگاه كلان تر، آسیبی به سینمای كمدی و ذایقه، آگاهی و تماشاگری مخاطب به شمار می رود.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**م.ت**9282**9279