تالاب های قم؛ گوهرهای درخشان در دل كویر /هجوم ریزگردها نتیجه بی توجهی به وضعیت تالابها

به گزارش ایرنا، بر اساس تعریف كمیسیون تالاب ها، تالاب ناحیه ای از مظاهر طبیعی و خدادادی است كه در روند پیدایش، خاك آن توسط آب های سطحی و زیرزمینی به صورت اشباع درآمده و در یك دوره كافی و شرایط عادی محیطی تشكیل شده است و دارای توالی زیستی می باشد؛ این مجموعه دارای جوامعی از گیاهان و جمعیت هایی از جانوران ویژه است كه امكان سازگاری در چنین نقاطی را دارند.
حداقل شش درصد از مساحت زمین را اكوسیستم های تالابی فراگرفته و تالاب ها یكی از منابع اصلی تامین آب و غذا برای انسان ها هستند و ایران نیز با دارا بودن 41 نوع از 42 نوع تالاب موجود در دنیا، دارای بیشترین تنوع تالاب در دنیا می باشد.
استان قم بر خلاف تصور بسیاری از مردم كه این خطه را استانی كویری، با آب و هوای بسیار نامناسب می دانند، دارای اكوسیستم های كوهستانی، كوهپایه ای و كویری در غرب و شرق استان است كه در میان این تنوع آب و هوایی و زیستگاهی، وجود شش تالاب فصلی و دائمی خودنمایی می كند.
تالاب های استان قم با وسعت حدود 100 هزار هكتار، حدود 10 درصد از وسعت جغرافیایی استان را تشكیل داده و بر همین اساس، قم یكی از تالابی ترین استان های كشور و دارای ظرفیت های عظیم زیست محیطی است كه همه ساله میزبان دسته های بزرگ پرندگان مهاجر است تا اثبات كند كه زیبایی قم تنها در كویر خلاصه نمی شود.

* تالاب مره، پهنه ای امن و آرام در كنار بحران پیش رونده مسیله
تالاب مره، از تالاب های بسیار ارزشمند كویر مركزی كشور و در حاشیه كوه مره است كه بیش از 10 هزار هكتار وسعت داشته و در كیلومتر 50 جاده قم ـ گرمسار، در دو ضلع شرقی و غربی این جاده پرتردد قرار گرفته است و در هنگام پرآبی درخشش فوق العاده ای در دل كویر دارد.
این تالاب كه منابع آبی خود را توسط رودخانه شور از ضلع شمالی تامین می كند، در حال حاضر به دلیل كاهش شدید و گاهی قطع حقابه این رودخانه كهن، برای زنده ماندن از نزولات آسمانی مدد گرفته و حداقل شش ماه از سال دارای پهنه وسیع آبی است و در دیگر ایام سال نیز به صورت دشت های رسی نمایان می شود.
این تالاب وسیع و ارزشمند مهمترین میزبان پرندگان مهاجر آبزی و كنار آبزی در استان است كه همه ساله شاهد حضور دسته های بزرگی از انواع مرغابی، غاز، آبچیلك، كاكایی، حواصیل، خروس كولی، دم جنبانك، چكاوك كاكلی، كفچه نوك و گاوچرانك است. پستانداران كوچك همچون روباه و كفتار و انواع مارها و خزندگان از دیگر ساكنان تالاب مره بوده و در گذشته های دور وجود جبیر و گور ایرانی نیز در این منطقه گزارش شده است.
تالاب مره كه در كنار بحران پیش رونده خشكسالی در دشت مسیله و دریاچه نمك قرار گرفته است، نور امید را در دل مردم بومی منطقه كه چندین سال است با شوری فزاینده آب دست به گریبان هستند، زنده نگه می دارد اما در صورت كم توجهی و عدم تامین حقابه های زیست محیطی و ادامه روند خشكسالی، شاید در آینده نزدیك دیگر هیچگاه شاهد موج های كوچك و زیبا بر سطح تالاب نباشیم.

* تالاب شكار ممنوع حوض سلطان، آینه ای رو به آسمان در مركز ایران
تالاب حوض سلطان پهنه ای سفید رنگ به وسعت 37 هزار هكتار در شمال شهر قم است كه در ضلع شرقی و در كیلومتر 35 اتوبان قم ـ تهران قرار گرفته و از نظر ساختار زمین شناختی، شكل گیری و اكوسیستم از تالاب های كم نظیر در سطح كشور است.
این تالاب از كفه نمكی با حاشیه باتلاقی تشكیل شده و منابع آبی آن به طور عمده از سرریز رودخانه های محلی و سفره های آب زیرزمینی بوده و در ایام گرم سال نیز اگرچه دارای ظاهری نسبتا خشك و نمكی است، اما لایه های نمكی آن همواره مرطوب هستند.
این تالاب كه از سال 1388 به منطقه شكار ممنوع ارتقاء سطح یافته است، به عنوان یك تالاب شور كویری، از اكوسیستم منحصر بفردی برخوردار بوده و دارای بیش از 40 گونه گیاهی و 14 گونه جانوری و میكروارگانیسم های خاص دارای ركوردهای جهانی به لحاظ شرایط زیستی و تحمل نمك است و به عنوان یكی از جاذبه های توریستی قم بشمار می رود.

* تالاب بهشت معصومه، تالاب دائمی در كنار شهر قم
تالاب بهشت معصومه كه تنها تالاب دائمی استان قم بشمار می رود، در فاصله سه كیلومتری در شمال شهر قم قرار گرفته است و بیش از پنج هكتار وسعت دارد. این تالاب كه مجموعه ای از چشمه های كویری است و با آب باران نیز تغذیه می شود، به دلیل شرایط خاص رویش گیاهی، مملو از نی و گونه های علفی و جلبكی و گونه های خاص آبزیان از جمله آرتمیا است.
این تالاب ارزشمند كه دارای محیطی آرام و چشم اندازی بدیع است، در فصول سرد سال، میزبان پرنده های مهاجر شكاری و كنار آبزی بسیاری از جمله تنجه، حواصیل ارغوانی، كاكایی، خوتكا، آووست، چوب پا، اردك كله سبز، كفچه نوك، گاوچرانك، فلامینگو، سنقر تالابی، عقاب صحرایی و گونه كمیاب كركس مصری است.
تالاب بهشت معصومه منطقه دشتی و در بخش هایی تپه ماهوری و البته نفت خیز است كه آثار نفت در گودالهای بزرگ در این منطقه و در حاشیه تالاب دیده می شود و به دلیل نزدیكی به سایت پسماند البرز، پرندگان شكاری بسیاری در پیرامون تالاب حضور دارند كه موقعیت ارزشمند پرنده نگری برای علاقه مندان بوجود آورده است.

* دریاچه نمك بزرگترین دریاچه فصلی و فراشور كشور
دریاچه نمك در ناحیه شرقی استان قم و در حد فاصل سه استان قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته و بزرگترین دریاچه فصلی و فراشور كشور است كه حدود 200 هزار هكتار وسعت داشته و یك سوم آن در محدوده جغرافیایی استان قم قرار گرفته است و دارای ساختار زمین شناختی كم نظیر شامل پوسته نمكی و حاشیه باتلاقی است.
دریاچه نمك در یك فرونشست كم ژرفای زمین ساختی تشكیل شده كه پیرامون آن تعدادی گسل های اصلی و فرعی وجود دارد كه بعضی از آنها مانند گسل های مرنجاب، راوند و سیاه كوه از گسل‎های جوان و فعال كواترنر به شمار می روند.
این دریاچه كه در دهه های گذشته از طریق رودخانه های كرج، جاجرود، شور، قمرود و قره چای كاملا پرآب بوده است، اكنون با قطع حقابه ها، خشكسالی مستمر و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی كه باعث پیشروی آب های فراشور در سفره های زیرزمینی به سمت دشت ها و نابودی پوشش گیاهی و اكوسیستم منطقه شده، به یكی از كانون های فعال القاء ریزگردها در منطقه تبدیل شده است.

* تالاب غدیر، تشنه آب برای زنده ماندن
تالاب غدیر كه در جنوب شرقی استان قم و در فاصله اندك از دریاچه نمك و دشت مسیله و در مجاورت منطقه نفتی سراجه قرار گرفته و بیش از 2 هزار هكتار وسعت دارد، با توجه به تغذیه از سفره های آب زیرزمینی، این روزها به دلیل دست اندازی بیش از حد به منابع آبی و عدم توجه مسوولان در حال مرگ و نابودی است.
این تالاب كه در یك دهه گذشته با كفه نمكی و پوشش گیاهی در اطراف آن با آبگیری در فصل زمستان و بهار، درنگی در دل كویر بود، امروز خود تشنه اندك آبی است تا زنده مانده و بار دیگر در برابر هجوم ریزگردها و پیشروی شوری آب به سمت قم و شهرهای مجاور ایستادگی كند.

* تالاب گنبد نمكی، تالاب كوهستانی در دل كویر
تالاب گنبد نمكی، تالاب نیمه دائمی و فراشوری است كه با وسعت حدود دو هكتار در كیلومتر 15 جاده قم ـ گازران و در ارتفاع كوه نمك یا همان گنبد نمكی ایجاد شده است. زمین شناسان سن گنبد نمكی را به دوره الیگومیوسن نسبت داده اند و لایه نمك در آن به رنگ های مختلفی مثل سفید، كرم قهوه ای، بنفش، قرمز و آبی آسمانی است و تالاب درون آن، جذابیت فوق العاده ای برای هر بیننده به همراه دارد.
ارزش این تالاب كه با وجود قرار گرفتن در ارتفاع كوهستان و در دل كویر از سفره های آب زیرزمینی تغذیه می كند، ساختار ویژه زمین شناختی آن است كه تا كنون گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را به سمت خود جذب كرده و برای حفظ و حراست از این تالاب ارزشمند، ثبت آن به عنوان اثر طبیعی ملی در دستور كار اداره كل حفاظت محیط زیست استان قم قرار گرفته است.

*استان قم از تالابی ترین استان های كشور با تنوع گیاهی و جانوری فوق العاده است
مدیركل حفاظت محیط زیست قم در رابطه با وضعیت تالاب های استان در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: وسعت تالاب های استان حدود چهار برابر میانگین كشوری بوده و دارای ذخایر و ظرفیت های عظیم زیست محیطی است كه به لحاظ اكوسیستم و ساختار زمین شناختی در سطح كشور كم نظیرند.
سید رحمان دانیالی خاطرنشان كرد: تالاب های قم با توجه به شرایط ویژه اكولوژیكی و قرار گرفتن در كریدور مهاجرت پرندگان، دارای گونه های غنی گیاهی و جانوری از جمله گیاهان كویری و تالابی و پستانداران كوچك، خزندگان، دوزیستان و انواع پرندگان شكاری، آبزی و كنار آبزی است.
وی با بیان اینكه برای احیا و حفاظت از این تالاب های ارزشمند نیازمند توجه هرچه بیشتر مسئولان و تخصیص اعتبارات لازم هستیم، تصریح كرد: با از بین رفتن بخش عمده ای از تالاب های قم به ویژه دریاچه نمك كه در حال حاضر وضعیتی اسفبارتر از دریاچه ارومیه دارد، شهرها و كانون های جمعیتی در مركز كشور در معرض هجوم ریزگردها قرار گرفته اند.
مدیركل حفاظت محیط زیست قم، مهمترین اقدام درجهت احیای تالاب های استان در بلندمدت را تامین حقابه های زیست محیطی آنها دانست و گفت: ایران خاستگاه اولین و مهمترین كنوانسیون بین المللی در خصوص تالاب ها با عنوان كنوانسیون رامسر است و تالاب های استان نیز برای ثبت در این كنوانسیون پیشنهاد داده شده است.
گزارش از سید محمدرضا بهشتی پور
8146/ 6133/