صنایع دستی كردستان نماد فرهنگ و زندگی +عكس

به گزارش ایرنا به علت ویژگی زندگی سنتی در بسیاری از نقاط استان كردستان و عدم استیلای بخش صنعتی، هنوز صنایع دستی استان از لحاظ كیفیت و گستردگی در سطح كشور، نمونه است به گونه ای كه فرش و گلیم كردستان به همراه محصولات نازك كاری چوب مانند تخته نرد و شطرنج شهرت جهانی پیدا كرده است و بیشتر مسافران و گردشگرانی كه به كردستان سفر می كنند از این محصولات خرید می كنند.
ارسی سازی، گره چینی، قواره بری، خراطی سنتی، چاقو سازی، سفیدگری، موج بافی و جاجیم بافی رشته هایی از صنایع دستی در كردستان است كه در حال منسوخ شدن است و نیاز به توجه بیشتری دارد.
نمدمالی، مینای خانه بندی (وه ندی سازی)، مسگری، اسلحه سازی، پلاس بافی، جل دوزی، سكه دوزی و قفل سازی از رشته هایی است كه در حال حاضر منسوخ شده است.
استان كردستان دارای چند نوع صنایع دستی خاص است كه در استان های دیگر كمتر دیده می شود ، نازك كاری، ساز سازی، ارغوان بافی، خراطی چوب ، قالی و گلیم ، جولایی ، موج بافی ، كلاش، پستك بافی، سراجی سنتی از جمله این هنرها است.
** محصولات نازك كاری
كردستان مهمترین استان كشور از لحاظ تولید محصولات نازك كاری است هنر ناز ك كاری تركیب قطعات بسیار كوچك از انواع چوب های پرداخت شده طبیعی است كه با ظرافت خاصی در كنار هم قرار گرفته و موجب به وجود آمدن آثار بسیار ظریف چوبی همانند تخته نرد، قلمدان و سایر محصولات می گردد.
علاوه بر نازك كاری، اروسی سازی، منبت و معرق سنندج نیز از شهرت و اعتبار برخوردار است آثار نفیس نازك كاری زنده یاد دكتر علی اكبر بهزادیان هم اكنون در موزه مردم شناسی خانه كرد سنندج نگهداری و مورد بازدید گردشگران قرار می گیرد.
** نازك كاری چوب
یكی از مهمترین صنایع دستی استان نازك كاری چوب است پایه و اساس نازك كاری روكش كردن طرح ها و نقش های آماده شده از چوب های جنگلی و خوش نقش بر اساس طرح از قبل تعیین شده است شهر سنندج از مراكز مهم نازك كاری ایران و بلكه دنیا است.
اندیشه سالم، مهارت، ظرافت و زیبایی، ابتكار و سلیقه در نازك كاری سنندج حرف اول را می زند، گره های گردو و سنجد كه بسیار زیبا و پر نقش اند در دستان ماهر و با ذوق هنرمندان سنندجی به هر صورت و شكلی كه بخواهند در می آید.
علاوه بر مهارت استاد كاران سنندجی، تنوع و زیبایی گره های گردو و سنجد باعث زیبایی دو چندان این محصولات شده است. نازك كاری در سنندج حدود یك قرن و نیم سابقه دارد و به گفته استادكاران نازك كار ، بانی و بنیانگذار این هنر زیبا در سنندج استاد نعمت الله نعمتیان پدر مرحوم استاد حاج مجید نعمتیان بوده است.
** سازسازی سنتی
پیشرفت ساخت صنایع دستی چوبی به علت وجود چوب درختان جنگلی مرغوب و استعداد فراوان در زمینه تعلیم و یادگیری موسیقی موجب شده استان كردستان به یكی از مناطق عرضه وسایل موسیقی به ویژه موسیقی سنتی تبدیل شود كه نمونه آن ساخت دف، دیوان، تار، سه تار، ویلن، قانون و سنتور است.
** ارغوان بافی
هنر به كار بردن تركه ها یا ارغوان (بید) برای ساخت انواع سبدها، ظروف و سینی های خاص و ویژه این منطقه را ارغوان بافی یا تركه بافی می نامند.
در اكثر مناطق كردستان خصوصا اورامانات صنعتگران با بهره گرفتن از مواد اولیه طبیعی منطقه (تركه های نازك در بید) به بافتن انواع مختلف سبدها با فرم های ویژه و كاربردهای متنوع مشغول هستند.
این دست ساخته با ظاهری زیبا و فلكلوریك برای همگان یك اثر نوستالوژیك محسوب می گردد بدوی بودن و كاربردهای متنوع آن از محبوبیت خاصی برخوردار است.
** خراطی چوب
خراطی چوب نیز از جمله صنایعی است كه سابقا رونق زیادی داشته است كارگاه های خراطی موجود در شهرهای سنندج و بانه بیشتر به تولید محصولاتی نظیر ساخت انواع مهره های شطرنج، پایه های مبل و صندلی، نرده، قلیان، پیپ، چپق و ... می پرداختند ولی كارگاه های موجود در شهر سقز علاوه بر محصولات بیان شده، فرآورده های دیگری نظیر عصا و چوب تعلیمی نیز تولید می نمایند.
** قالی و گلیم
استفاده از رنگ گیاهی، خامه طبیعی، تركیب نقش و اصالت طرح، موجب برتری كیفیت قالی و گلیم استان كردستان شده است. شهر سنندج و بیجار مهمترین مراكز تولید گلیم و قالی هستند شهرت جهانی فرش سنندج و اعتبار آن در میان بازار جهانی موجب شده كه در دایره المعارف بریتانیكا كه از معتبرترین دایره المعارف های بین المللی است، سنندج را به نام نوعی قالی معروف ترجمه نموده اند.
** قالی كردستان
همانند جای جای ایران، در كردستان قالی های ویژه و منحصر به فردی بافته می شود. قالی كردستان از معروفیت خاصی برخوردار است از قدیم الایام در این منطقه بافت قالی مرسوم بوده و طراحان و بافندگان بر همین اساس نقوش خاص خود را در منطقه خلق نمودند كه به جرات می توان گفت بسیاری از آنها شهرت جهانی یافته است مانند نقش ماهی در هم، نقشه موسایی و كلاه فرهنگ، گل میرزاعلی ،نقش وكیلی، گل مینا، انواع جقه (جقه، چاركی،جقه ریز، جقه زمردی، جقه توپی،جقه دو گره ای) گل همرو (گلابی).
** جولایی
كارگاه های تولید پارچه لباس كُردی مردانه به جولایی معروف هستند عرض این پارچه ها 12 سانتی متر و در حدود 21 متر طول دارند محصولاتی مانند موج یا رختخواب پیچ و جانماز حاصل كار جولاها است كه به صورت سنتی تهیه و به بازار عرضه می گردد.
** موج بافی
موج یا رختخواب پیچ بیشتر در مناطق روستایی و كمابیش در مناطق شهری مورد استفاده است از موج در ماه های سرد سال به عنوان روانداز استفاده می شود این پارچه برای پوشش تزیینی كرسی نیز به كار می رود و گاه آن را به عنوان پرده به در می آویزند و در مناطق سردتر از آن برای جلوگیری از ورود سرما به داخل اتاق استفاده می شود ماده اصلی تشكیل دهنده موج پشم است.
** جانماز یا سجاده بافی
جانماز یا سجاده یكی دیگر از محصولات تولیدی موج بافی است جانماز زیر اندازی كوچك در ابعاد 100*50 سانتی متر است و از دو تخته تشكیل می شود جانماز زیر اندازی برای ادای نماز است كه همیشه باید پاك و منزه نگه داشته شود لذا پس از ادای نماز جمع می شود.
رنگ آمیزی و نقش پردازی جانماز متاثر از جنبه معنوی كاربرد آن است، در طرح های جانماز حتی در نمونه های قدیمی آن به ندرت نگاره های حیوانی دیده می شود.
**كلاش
در مناطق كردنشین نوعی گیوه به نام كلاش تولید می شود كه هماهنگی زیبایی با لباس كردی دارد، رویه این كفش از نخ پنبه ای بافته شده و زیره آن از پارچه فشرده شده است، به همین دلیل كلاش كفشی سبك، نرم، قابل انعطاف و متناسب با محیط كوهستانی است.
تولید كلاش در اصل مختص به اورامان بوده ولی اكنون در تمام شهرهای استان تولید می شود.
** پستك بافی
پستك بافی یكی از رشته های صنایع دستی اصیل مناطق كردنشین محسوب می شود كه بافت آن در شهرستان بانه بیشتر از دیگر مناطق استان رواج دارد.
این محصول از گذشته و به عنوان پوششی گرم در فصول سرما رواج داشته و تا به امروز نیز مورد استفاده قرار دارد.
پستك پوشش مردان استان كردستان است و از ظرافت خاصی برخوردار است مواد اصلی تشكیل دهنده این پوشش، از پشم گونه كمیاب بز به نام (بز مرخز) تهیه می گردد.
پستك بافی بانه را می توان تلفیقی از نساجی و نمد مالی دانست نخ های ریسیده شده با ضخامتی متناسب با محصول دولا تابیده می شوند و سپس توسط دستگاه های جولایی دو وردی با بافتی ساده و یك دست در نوارهای 15 تا 20 سانتی متری بافته می شود.
پس از بافت، نوارهای بافته شده توسط استادكاران زن، درون ساجی فلزی بر روی تنور آتش، با پاشیدن آرد و آب ساعت ها با دست ورز داده می شود تا بافت ها و نسوج الیاف آن درهم تنیده شود.
این نوارهای بافته شده درهم تندیده شده، بدست استادكاران كرد در كنار هم دوخت می شوند تا پوشش جلیقه مانندی را برای محافظت از گزند سرمای كوهستان برای مردان زحمت كش این دیار خلق نمایند.
** نمدمالی
نمد مالی در كردستان با سابقه طولانی كردها در امر دامداری ارتباط تنگاتنگ دارد مزایای نمد به عنوان عایقی در برابر رطوبت، گرما و سرما و نیز استحكام قابل توجه این فرآورده، آن را به وسیله مناسبی برای زندگی در كوهستان و مناطق سردی چو ن كردستان بد ل ساخته است. از سوی دیگر ابزار كاربرای تولید نمد، ساده، محدود و ارزان بوده و همچنین مواد اولیه آن همواره در دسترس است تهیه و تولید انواع نمد در پاره ای از روستاهای این استان مخصوصا در اورامان و شهرستان مریوان فعال است.
عمده ترین كاربرد نمدهای تولیدی، تهیه زیراندازهای محلی و همچنین دوخت لباس های محلی به نام های 'فرنجی'، 'پستك'، 'كه په نك' بوده كه به وفور مورد استفاده مردان مناطق اورامانات است و می باشد و گاه نیز از نمد به عنوان زیره زین اسب و خورجین استفاده می شود.
** كُردی دوزی (البسه محلی)
دوخت پوشش های كردی با توجه به تنوع و تعدد فرم ها و كاربردهای مختلف آن از غنی ترین هنرهای این مرز و بوم بوده و پرداختن به آن مستلزم شناخت و تبحر زیادی است.
انواع البسه زنانه كردی بر اساس مناطق مورد استفاده آن نامگذاری شده اند از قبیل لباس های اورامانی، سنندجی، سقزی، مریوانه ای بانه ای و.
انواع البسه كردی مردانه به نام هایی از قبیل 'رانك و چوخه'، 'كه واپاتول'، 'مرادخانی'، 'ملكی'، ' شكاكی'، 'اورامی' و... نامگذاری شده است.
این نام ها مبین فرم و طرح لباس محلی مذبور است كاركردهای متنوع و مختلف البسه محلی این منطقه به لحاض فرهنگی، جایگاه اجتماعی، مناسبت های خاص، جشن ها و... باعث گردیده است اهمیت پرداختن به این هنر در میان صنعتگران از ویژگی خاصی بر خوردار گردد.
** زیورآلات سنتی
زیورآلات محلی در كردستان سابقه دیرینه دارد و هنرمندان سنندجی از دیر باز از قراضه های مس، برنز، ورشو و غیره انواع زیورآلات را كه عموما طرح و شكل محلی دارند، تولید می كنند.
محصولات محلی شامل انواع گردنبند، دستبند، سربند، سینه ریز، النگو، انگشتر و گوشواره در اشكال مختلف با نام های محلی تهیه می شود.
** سفالگری سنتی
در روستاهای اطراف سنندج، سقز و قروه تهیه انواع ظروف سفالی مرسوم بوده است مواد اولیه مورد مصرف سفالسازان شامل خاك رس و موی بز است همچنین برای پرداخت آن از سنگ استفاده می شود.
در حال حاضر به صورت پراكنده و ابتدایی و بدون چرخ سفالگری به صورت فتیله ای و نواری، ظروفی كه اغلب كوزه های بزرگ و كوره های نان پزی بوده و جنبه مصرف محلی دارند، ساخته می شود و در كوره های ساده كه به صورت چاهی در زمین حفر می شود و بوسیله چوب و سوخت حیوانی آن را حرارت داده و می پزند.
** سراجی سنتی
در فرهنگ كردستان همواره اسب از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و طبیعتا پرداختن به هنرهای مربوط به ساخت زین و برگ آن نیز رونق خوبی دارد هنر صنعت سراجی (زین سازی و مصنوعات چرمی) در این استان با سابقه دیرینه ای كه دارد در میان علاقه مندان به سوار كاری از محبوبیت خاصی برخوردار است.
در حال حاضر در سنندج و در سقز چند كارگاه سراجی به تهیه فرآورده های چرمی نظیر؛ انواع زین اسب، ادوات مربوط به شكار و كیف می پردازند.
6108/1904