روزگاری نه چندان دور با گذر روزهای سرد و طاقت فرسای زمستان، آن گاه كه صدای پای بهار آرام آرام بر دامن سپیدپوش الوند طنین انداز می شد، 'كوسه' و 'گلین' با جامه ای سرخ بر تن وارد روستاها می شدند و پیام بهار و شادی را به گوش اهالی می رساندند.
چند روز مانده به عید یك نفر با سر و صورت سیاه شده، پوستین وارونه برتن ، كلاه بوقی بر سر و زنگوله به پا با هیبتی عجیب و غریب در نقش 'كوسه' كه نماد عدم زایش است با ساز و دهل وارد روستا می شد و پای كوبان و ساز زنان، آمدن بهار، شادی و زندگی دوباره را به روستاییان نوید می داد.
یك نفر دیگر هم با هیبتی زنانه در نقش همسر كوسه یا همان 'گلین' با دامن نمدی رنگارنگ با توبره ای در دست به راه می افتاد و كوسه را در این كار همراهی می كرد.
صدای ساز و آواز كوسه و گلین پیچیده در خنده های كودكان ذوق زده روستا كه به دنبال آنها به راه می افتادند در كوی و برزن روستا به گوش می رسید و اهالی روستا، خسته از سرمای استخوان سوز زمستان با شنیدن صدای پای كوسه و گلین شاد و سرمست می شدند و آمدن صدای این دو نوروز خوان را پرشگون و خوش یمن می دانستند.
كوسه و گلین بر در خانه های روستا می كوبیدند و در مدح بهار و پایان سوز و سرمای زمستان شعر می خواندند و صاحبخانه ها هم در حد وسع و طبع خود پول، گندم، شیرینی یا برنج در توبره گلین می انداختند.
آیین 'كوسه گلین' از دیرباز در مناطق مختلف استان همدان رونق داشته و در نبود رسانه های صوتی و تصویری در گذشته، این آیین نمایش گونه را به سنتی جذاب برای مردم سخت كوش دیار الوند تبدیل كرده بود اما سالیان درازی است این آیین كهن در كنار ده ها آیین دیگر در زیر غبار فراموشی رنگ باخته و از یادها و خاطر مردمان این دیار رفته است.
كارشناس مردم‌شناسی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان گفت: آیین كوسه گلین در كشور ثبت ملی شده است.
فریبا نعمتی افزود: این آیین در گذشته بسیار مورد علاقه مردم همدان بود اما در حال حاضر بسیار كمرنگ شده و مهمترین هدف از ثبت ملی آن احیای این آئین است.
وی ادامه داد: در جشنواره های كشوری هنرمندان استان همدان آیین كوسه گلین را به صورت نمادین اجرا می كنند تا این آیین سنتی و بومی به دیگر نقاط كشور نیز معرفی شود.
وی در ادامه گفت: تاریخ استان همدان غنی از میراث معنوی، نمایش‌های آیینی و سنتی است كه از باورها و اعتقادات و اسطوره های مردم این دیار نشات گرفته است اما برخی از این آیین ها امروز به دست فراموشی سپرده شده است.
وی آیین شال‌اندازی را از دیگر آیین های رو به فراموشی در استان همدان عنوان كرد و یادآور شد: این آیین از آذری زبان ها به استان همدان انتقال پیدا كرد و به نوعی خواستگاری محسوب می شد به طوری كه در آستانه عید نوروز پسران جوان بر روی بام خانه نامزد خود می رفتند و شال خود را از آنجا به داخل خانه عروس می انداختند و پدر یا مادر عروس نیز فراخور بضاعت خود هدیه یا خوراكی به شال گره زده و آن را به شال‌انداز هدیه می‌داد.
نعمتی تاكید كرد: مراسم 40 پنبه نیز كه با درست كردن 40 گلوله پنبه و گذاشتن اسفند در درون این گلوله ها و آتش زدن آن برای حفظ كردن كودكان از چشم زخم انجام می شد از دیگر آیین هایی است كه در گذشته در استان همدان رواج داشت و امروزه بسیار كمرنگ شده است.
وی تداخل فرهنگ ملل مختلف را از جمله دلایل ناآشنایی جوانان با سنت ها و آیین های گذشتگان عنوان كرد و گفت: گاهی از اوقات، آشنایی با فرهنگ ملل دیگر موجب می شود فرهنگ خود را فراموش كنیم .
وی ناآشنایی نسل امروز با فرهنگ بومی و سنتی كشور خود را زمینه ساز هجوم فرهنگ بیگانگان عنوان كرد و گفت: بسیاری از غذاها و بازی ها و حتی شعرها، ترانه ها و سازهای سنتی ما به فراموشی سپرده شده اند و گرایش جوانان ما به فرهنگ و سنن ملت های دیگر موجب شده از فرهنگ غنی كشور خود فاصله بگیرند.
كارشناس مردم‌شناسی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان بر نقش رسانه ها در حفظ فرهنگ و آیین و سنن این مرز و بوم تاكید كرد و گفت: اصحاب رسانه باید پیشینه، ریشه و تاریخچه سنت های قدیمی را برای مردم تبیین كنند تا مردم به حفظ این آیین ها ترغیب شوند.
معاون فرهنگی و هنری اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان همدان نیز در گفت و گو با ایرنا گفت: مجموعه هفت جلدی از آیین ها و بازی های سنتی و بومی استان همدان و غرب كشور با همت 'صادق عاشورپور' جمع آوری شد و با حمایت مالی اداره كل ارشاد به چاپ رسید.
مجید فروتن افزود:رویكرد پیشگیری از فراموشی سنت ها و آیین های گذشتگان و انتقال درست این آیین ها به نسل جوان در صدور مجوز چاپ كتاب ها مورد توجه قرار دارد.
وی بر توجه به حوزه ماندگار كردن آیین ها و سنت های بومی و محلی در قالب پژوهش ها و تحقیقات علمی و دانشگاهی تاكید كرد و گفت: تاكنون آیین ها، سنت ها و بازی های محلی و بومی استان همدان در بسیاری از همدان نامه ها و كتاب ها جمع آوری و منتشر شده و در دسترس همگان قرار گرفته است.
فروتن بر احیای بازی های بومی و محلی كه امروزه به دست فراموشی سپرده شده اند تاكید و اظهار كرد: مدارس، مهدهای كودك و مراكز آموزشی باید در راستای افزایش تحرك و فعالیت بدنی كودكان و نوجوانان به احیای بازی های فراموش شده بومی و محلی بپردازند.
1181/6993
تاریخ انتشار: ۱۸ مرداد ۱۳۹۵ - ۰۸:۴۷
همدان - ایرنا- همدان «پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین» با قدمتی بیش از سه هزار سال، گنجینه ای ارزشمند از آداب و سنت هایی كهن است كه هریك از آنها نشانگر فرهنگ و شیوه زندگی مردمان این دیار است.