آفت شب پره چالش جدی درختان جنگلی شمشاد شمال كشور

شمشاد یكی از گونه های ارزشمند و منحصر به فرد جنگل های هیركانی شمال كشور است كه از ماه های گذشته به علت شیوع آفت شب پره ، در معرض تهدید و نابودی قرار گرفته است.
شمشاد هیركانی با نام علمی بُوكسوس هیركانا (Buxus hyrcana) درختی همیشه سبز و بومی جنگل های هیركانی در شمال ایران است كه در فهرست گونه های گیاهی در خطر انقراض اتحادیهٔ بین المللی حفظ طبیعت (IUCN) قرار دارد.
این گونه درختان به عنوان پناهگاه حیات وحش و نماد میراث جنگل های شمال ایران قلمداد می شود و بهترین رویشگاه آن در ارتفاع 20 تا 400 متری از سطح دریا قرار دارد ولی تا ارتفاع حدود یك هزار و 200 متری درمناطق مختلف جنگلی استان‌های گیلان، مازندران و گلستان می‌روید.
طبق آمار منابع رسمی تاكنون این آفت حدود هشت هزار هكتار از رویشگاه های شمشاد را تحت تاثیر قرار داده و از این میزان حدود سه هزار و 500 هكتار آن را به طور كل خشك و نابوده كرده است.
به اعتقاد كارشناسان و مسئولان سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری در صورتی كه در بعد پیشگیری ، مبارزه و مهار این آفت اقدامات بنیادین صورت نگیرد بزودی گستره زیادی از رویشگاه های شمشاد شمال كشور از بین خواهند رفت .
به گفته این كارشناسان ، مبارزه با این مهمان ناخوانده در مراحل اولیه آسان خواهد بود ولی در صورت ادامه تولید و مثل، این پروانه ها گستره زیادی از جنگل ها پراكنده می شوند و از بین بردن این آفت همانند مبارزه با ملخ مراكشی كه بیش از 80 سال در مناطق شمال شرق استان گلستان ( گنبدكاووس ، آق قلا و مراوه تپه ) زاد ولد می كند بسیار مشكل خواهد بود.
با اینكه همه ساله برای جلوگیری از بروز خسارات بخش كشاورزی در گنبدكاووس، مراوتپه و آق قلا اكیپ های مختلف مناطق آلوده به ملخ مراكشی را سمپاشی می كنند ولی با این حال تاكنون موفق به نابودی كامل آنها نشده اند و این حشرات پس از این سالها به عنوان حشرات بومی شناخته می شوند.
شیوع آفت پروانه شب پره به كمتر از یك دهه پیش باز می گردد و در ابتدا در كشورهای اروپایی و در اوایل خرداد ماه سال جاری نیز توده هایی از رویشگاه شمشاد پارك بنفشه منطقه نمك آبرود چالوس نمایان شده است.
هم اكنون از گستره حدود 1.9 میلیون هكتار عرصه های جنگلی شمال كشور، حدود 72 هزار هكتار آن رویشگاه های شمشاد است.
مدیركل منابع طبیعی و آبخیزداری غرب مازندران - نوشهر گفت : این آفت از اواخره خرداد ماه سال جاری حدود هشت هزار هكتار از اراضی جلگه ای و جنگلی شمشاد را تحت تاثیر قرار داده بود ، الان حدود سه هزار و 500 هكتار را به طور كامل نابود و خشك كرده است.
سید وجیه الله موسوی میركلایی افزود : این آفت با گذشت این مدت با شتاب زیادی در اراضی جلگه ای در حال انتشار است و هرگونه تاخیر در پیشگیری ، مقابله و مهار شیوع این آفت ، احتمال آلوده شدن اراضی جنگلی مناطق بالادست بسیار زیاد می شود.
وی گفت : این آفت ابتدا در گونه های شمشاد تزئینی خانگی شیوع پیدا كرده و سپس به اراضی جلگه ای سرایت پیدا كرد.
موسوی افزود : هرچند با توصیه كارشناسان گیاه پزشكی سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری اقداماتی مانند استفاده ازسموم ضد این آفت در مناطقی از اراضی جلگه ای از جمله در بوستان جنگلی سی سنگان انجام گرفت و خوشبختانه دراین حوزه موفق بوده ایم ، ولی برای پیشگیری اساسی و مهار این آفت درسایه عزم جدی و بهره گیری از همه ظرفیت های موجود در منطقه ممكن است.
وی تاكید كرد : همكاری مسئولان استانی و شهرستانی و شهرداری ها برای مبارزه با این آفت ضروری است.
كارشناس ارشد گیاه پزشكی دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری كشور نیز دراین باره می گوید : شمشاد گونه ای اندمیك و منحصربه جنگل های شمال ایران و دارای ارزش بوتانیكی است و برابر ماده یك قانون حفاظت و حمایت از منابع طبیعی و ذخایرجنگلی كشورمصوب سال 1371 به عنوان ذخایر جنگلی و گونه ممنوع القطع است.
یزدانفر آهنگران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: متاسفانه این گونه درسال 1391 نیز مورد تهدید جدی بیماری بلایت قرار گرفت كه بر اثر آن حدود 30 هزار هكتار از رویشگاه های شمشاد نابود و خشك كرده است .
* سابقه تاریخی شیوع این افت
وی گفت: شیوع آفت شب پره شمشاد براساس سوابق موجود به كمتر از یك دهه پیش باز می گردد و درابتدا در كشورهایی مانند چین ، ژاپن ، هندوستان ،آلمان ،هلند ،سوئیس ،فرانسه، انگلستان ، اتریش ، لیختن اشتاین، ایتالیا و در اوایل خرداد ماه سال جاری نیز دررویشگاه شمشاد پارك بنفشه منطقه نمك آبرود چالوس انتشار پیدا كرده است.
كارشناس ارشد گیاه پزشكی دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری كشور افزود: این آفت رویشگاه های كشور آذربایجان را به طوركامل آلوده و از بین برده است و با سرعت در حال انتشار است و از دو هفته پیش مناطقی از شمال كشور از جمله آستارا و تالش گیلان را نیز آلوده كرده است .
* دلایل شیوع این آفت و روش انتشار آن
آهنگران افزود :این آفت ناشی از دو پدیده دیگر مانند بیماری بلایت ، گرما و خشكسالی در كشور شیوع پیدا كرده است و كاملا غیربومی و قرنطینه ای است و كمتر از یك دهه با سرعت در حال انتشار است.
این كارشناس سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری كشور گفت : این آفت به شیوه های متعددی از جمله جابه جایی كانتینرهای حامل محمولات بین كشوری، انتقال نهال های آلوده به تخم و لاروهای جوان از كشورهای خارجی ، جابه جایی نهال های زینتی ، گردشگران خارجی ، تنیدن تار و انتقال توسط جریان باد ، تجهیزات و ادوات سفر ، انتقال نهال های آلوده به تخم و لاروهای جوان شب پره در داخل كشورمنتشر شده است.
* علائم خسارت
آهنگران ، خوردگی برگ های شمشاد (پارانشیم و پهنك برگ) و باقی ماندن رگبرگها، تنیدن تارهای فراوان ، چسباندن برگ ها و سرشاخه ها ، بی برگی درختان به صورت توده ای ، وجود فضولات لاروی فراوان روی زمین و لابه لای شاخه ها ، خشكیدگی و سوختگی ظاهری درختان را به عنوان نشانه هایی از میزان خسارت این آفت به این گونه ارزشمند در این مناطق اعلام كرد.
این كارشناس سازمان جنگل ها ، خوردگی پوست شاخه های درخت و وجود بقایای ناشی از پوست اندازی در بین سرشاخه ها و برگ های چسبیده به هم و تغییر در بافت و آلودگی خاك و آب خوردگی ، ریزش میوه و كاهش تولید بذر،بازشدن فضای جنگل و تغییرات اكولوژیكی و افزایش احتمال آتش سوزی در جنگل ها را از دیگر علائم خسارت ناشی از این افت در رویشگاه های شمشاد شمال كشور معرفی كرد.
وی ادامه داد : همچنین این آفت اثرات منفی نیز بر روی صنعت گردشگری ، اقتصاد جنگل ، افزایش قاچاق و سرقت چوب ، از بین رفتن زیستگاه حیات وحش و تخریب جنگل خواهد گذاشت.
*راهكارها
كارشناس ارشد گیاه پزشكی دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری كشور گفت : برای كنترل ، پیشگیری و مبارزه با این آفت ستاد بحران در استانداری مازندران تشكیل شد منتهی دراین حوزه اقدامات دیگر نیز از جمله قرنطینه ای (خارجی و داخلی) ، آموزش كارشناسان و دست اندركاران ، پایش مناطق و رویشگاههای شمشاد ، تخصیص اعتبارات صورت گیرد.
آهنگران ، اطلاع رسانی فوری از طریق صدا و سیما، رسانه های همگانی، شبكه های مجازی، سازمانهای مردم نهاد ، تهیه و خرید مواد كنترل كننده مناسب به منظورپیشگیری و مهارآفت ، تامین نیروی انسانی ماهر برای عملیات كنترل، كانون كوبی با اقدامات فوری ،نظارت و ارزیابی مستمر ، قرق مناطق آلوده و نصب تابلوهای هشداردهنده را از دیگر اقدامات برای پیشگیری و مقابله با این آفت معرفی كرد.
به گفته وی ، كنترل آفت فقط به عهده منابع طبیعی نیست بلكه همه دستگاه های اجرایی لزوما باید در كنار جنگلبانان دراین حوزه همكاری ، همراهی و مشاركت های لازم را داشته باشند .
این كارشناس سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری كشور ، نقش مدیریت جهاد كشاورزی (واحد حفظ نباتات ) ، حفاظت محیط زیست ، فرمانداران و شهرداران ، مجریان طرح های گردشگری ، سازمانهای مردم نهاد موسسات تحقیقاتی بویژه جنگل و مرتع ،ادارات اوقاف و امورخیریه ، تعاونی ها و واحدهای تولید گل وگیاهان زینتی در مبارزه با این آفت موثر دانست.
قائم مقام حفاظت و حمایت از جنگل های شمال هم گفت : برای پیشگیری ، مقابله و مهار این آفت یك عزم ملی در میان ادارات كل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال كشور ایجاد شده است.
مسعود ملكی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : با هدف بررسی و ارائه راهكارهای به منظور جلوگیری از شیوع این آفت و كاهش خسارت های ناشی از آن نشست هایی در اداره كل مدیریت بحران استانداری مازندران همچنین ستاد بحران نیز در حوزه معاونت امور جنگل دراین منطقه شكل برگزار شد.
وی ادامه داد : همچنین بازدید هایی نیز در هفته جاری از سوی مسئولان بویژه معاونت حفاظت سازمان جنگل ها و دیگر كارشناسان ذیربط از رویشگاه های شمشماد درگیر این آفت داشته اند و تصمیمات خوبی نیز دراین حوزه در بعد پیشگیری و مبارزه با آن گرفته شد.
قائم مقام حفاظت وحمایت از جنگل های شمال كشور گفت : تعیین مناطق پراكنش ، تهیه و خرید مواد كنترل كننده و بهره گیری از همه ظرفیت های موجود از جمله به كارگیری عوامل اجرایی در ادارات كل حوزه های منابع طبیعی استان های شمالی از دیگر اقداماتی بوده كه از چند روز گذشته تاكنون دراین بخش انجام گرفته است.
ملكی افزود : عملیات كنترلی با استفاده از فرآورده های میكروبیولوژیكی نوعی باكتری ضد این آفت در استان مازندران در پارك های جنگلی بنفشه چالوس ، نور ، ساری و سی سنگان نوشهر در روزهای گذشته آغاز شده است.
در 313 هزار هكتار از جنگل های غرب مازندران 90 گونه درختی وجود دارد.
میزان عرصه های جنگلی شمال كشور 1.9 میلیون هكتار است كه بیش یك هزار و 35گونه جنگلی در این مناطق یافت می شود.
7078 /1602 /1899
گزارش : مهراب زكی پور