فناوری نانو در ایران، از جهش علمی تا جهش اقتصادی

به گزارش ایرنا، اولین جرقه‌های توجه خاص كشورها و دولت‌های جهان به فناوری نانو سال 1989(1368) زده شد و تا پیش از آن، فقط در برخی مراكز تحقیقاتی و دانشگاهی به صورت پراكنده، تحقیقاتی در زمینه فناوری نانو انجام می‌شد.
با شناخته شدن تدریجی اهمیت و بزرگی این فناوری و نقشی كه در آینده فنی و اقتصادی دنیا دارد، كشورهای بزرگ و پیشرفته برای بهره‌گیری از فرصت این فناوری برای بیشتر كردن فاصله خود با دنیا، وارد میدان مسابقه شدند.

***فناوری نانو
دنیای نانو، دنیای اتم‌ها و مولكول‌هاست و فناوری نانو، به عنوان توانمندی تولید مواد، ابزار و سیستم‌های جدید در سطح مولكولی و اتمی (1 تا 100 نانومتر) تعریف شده و به دنبال این است كه با استفاده از خواص جدیدی كه در مقیاس‌ نانو ظاهر می‌شوند، محصولات جدیدی بسازد.
فناوری نانو موج چهارم انقلاب صنعتی و پدیده‌ای عظیم است كه به تمامی گرایش‌های علمی راه یافته و از فناوری های نوینی است كه با سرعت هرچه تمام تر در حال توسعه می‌باشد.

***نانو در ایران
ایران برای دستیابی به دانش نانو، این فناوری را متفاوت از علوم و فنون نوظهوری كه معمولا با یك فاصله زمانی دهها ساله وارد كشور شده بودند، پیگیری كرد.
اول اسفند 1379، مرحوم دكتر ابتكار، مشاور رئیس جمهوری وقت، در نامه‌ای به رئیس جمهوری، مطرح شدن موضوعی جدید با عنوان فناوری نانو را اطلاع داد و خواستار بررسی این موضوع شد كه نتیجه آن تشكیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در شانزدهم شهریور سال 82 به ریاست معاون رئیس جمهوری و عضویت وزارت‌خانه‌های امور اقتصاد و دارایی، بهداشت درمان وآموزش پزشكی، جهاد كشاورزی، صنایع و معادن، علوم تحقیقات وفناوری، رئیس سازمان وقت مدیریت و برنامه‌ریزی كشور، رئیس دفتر همكاری‌های فناوری ریاست جمهوری و تعدادی از مدیران و محققان شد.
با تشكیل ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، تلاش‌های كارشناسی برای تدوین سند بلندمدت توسعه فناوری نانو آغاز شد و در مرداد 1384 این تلاش ها با تصویب سند اول از سوی هیئت دولت به نتیجه رسید كه دهم مردادماه امسال این سند ابلاغ شد.
طبق سند 10 ساله‌ اول راهبرد آینده، ایران باید تا سال 1393، به رتبه پانزدهم دنیا در فناوری نانو دست می یافت و مسیر توسعه باید به گونه‌ای پیش می رفت كه توسعه فناوری نانو موجب تولید ثروت و ارتقای كیفیت زندگی مردم شود.
مطابق سند راهبردی توسعه فناوری نانو، ایران باید تا سال 1393 در هر سه شاخص علم، فناوری و بازار، به جایگاه پانزدهم دنیا در فناوری نانو دست پیدا می كرد؛ با رصد جایگاه ایران در این شاخص‌ها مشخص شده بود كه كشورمان به لحاظ تولید علم در سال 2000میلادی (سال 79)، با 9 مقاله مرتبط با فناوری نانو در رتبه 60 دنیا قرار دارد و در منطقه نیز پنج كشور تركیه، مصر، عربستان، ازبكستان و ارمنستان جلوتر از ایران بودند.
از ابتدای سال 84 ، ستاد ویژه توسعه فناوری نانو با اجرای برنامه‌ حمایت‌های تشویقی، محققان دانشگاه‌های كشور را به سمت تحقیق و پژوهش در زمینه فناوری نانو سوق داد و انتشار مقالات ایران، روندی صعودی به خود گرفت، به طوری كه در سال 87 ایران با انتشار 813 مقاله و توانست رتبه 19 دنیا را كسب كند.
در پایان اوت 2009 (شهریور 1388)، محققان كشورمان توانستند با تولید مقالات علمی، شش سال پیش از پایان سند راهبردی اول، به جایگاه پانزدهم دنیا دست یابند و در شاخص تولید علم به هدف سند برسند.
همچنین در زمینه توسعه فناوری نانو در كشور كه با دو شاخص تعداد پتنت‌ها و تعداد شركت‌های مستقر در مراكز رشد، اندازه‌گیری می‌شود، ایران در سال 2007مجموعا 5 پتنت نانو بر اساس اختراعات ثبت شده در دفاتر معتبر ثبت پتنت داشت كه 4 مورد آن در دفتر ثبت اختراع اروپا به ثبت رسیده بود و در رتبه بیست و دوم این دفتر قرار داشت. در سال 2008 میلادی، تنها 4 اختراع مرتبط با فناوری نانو از ایران ثبت شد كه 3 مورد آنها مربوط به دفتر ثبت پتنت اروپا است، با این آمار، ایران در سال 2008 در رده بیست و هفتم در دفتر ثبت پتنت اروپا قرار داشت، اما در این سال ها علاوه بر تولید علم و دستیابی پیش از موعد به این شاخص در سند اول راهبردی فناوری نانو، توانست در توسعه این فناوری در كشور هم با تولید محصولات نانویی گام های بسیار بزرگی بردارد، به گونه ای كه هم اكنون در كشور شاهد فعالیت بیش از 160 شركت فناور در حوزه نانو و تولید 320 محصول مبتنی بر این فناوری و صدور برخی از این محصولات به كشورهای مطرح در حوزه فناوری نانو هستیم.
مطابق سند راهبردی اول، هدف از توسعه فناوری نانو، تولید ثروت و افزایش كیفیت زندگی مردم است، بنابراین تلاش برای دستیابی به اهداف سند راهبردی در شاخص‌های فناوری و بازار ادامه دارد و در این راستا، برنامه های حمایتی متنوعی برای كمك به تبدیل یافته‌های پژوهشی به محصول و حمایت از نوآوران، در كارگروه‌های مختلف ستاد در حال اجراست.
چندی پیش، سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در چهارمین مجمع اقتصاد نانو در ایران با اشاره به این كه ایران در فناوری نانو، از مرحله جهش علمی به مرحله جهش اقتصادی وارد شده است، افزود: برنامه های ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در جهت توسعه و كسب بازار این فناوری در داخل و خارج از كشور در حال اجرا است.
در همین پیوند، دكتر سعید سركار دبیر ویژه توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری روز دوشنبه در خصوص روند رشد این فناوری در كشور به خبرنگار علمی ایرنا گفت: در ابتدا كه سند 10ساله اول راهبرد نانو نوشته شد، تمام حلقه های زنجیره ارزش اعم از ترویج، توسعه منابع انسانی، توسعه علمی و فناوری، رسوخ فناوری نانو در صنعت، صنعتی سازی نانو و در نهایت تجاری سازی در آن دیده شد.
وی با اشاره به این كه در جریان صنعتی سازی و بازار فناوری های جدید، زیرساخت هایی لازم است كه براساس آن وقتی علم به فناوری و فناوری به محصول تبدیل شود، این جریان با بن بست مواجه نشود، افزود: ما در ستاد نانو، در سند 10 ساله اول توسعه این فناوری، به ایجاد زیرساخت های مورد نیاز پرداخته ایم تا مسیر را هموار كنیم، تمركز اصلی بر توسعه منابع انسانی و توسعه علم و فناوری بوده است.

*** از انتشار سالی 10مقاله تا انتشار روزی 17 مقاله در حوزه نانو
سركار بیان كرد: اگر روال رشد این فناوری را در كشور مشاهده كنید، زمانی كه نانو در سال 2000-2001 میلادی در ایران مطرح شد، شاید كمتر از 10 نفر اساتید دانشگاهی ما با این فناوری آشنا بودند و سالانه فقط 10 مقاله معتبر بین المللی از ایران در این حوزه بود، اما الان در كشور حدود 30 هزار نیروی متخصص در حوزه فناوری نانو داریم.
وی با اشاره به ضرورت وجود نیروی انسانی متخصص برای توسعه علم، فناوری و محصولات نانو، گفت: خوشبختانه دانشگاه های ما دراین زمینه خوب فعال شده اند و فعالیت گسترده ای انجام داده اند، به هر حال به دنبال تربیت نیروی متخصص، توسعه علمی كشور را به همراه داریم.
سركار یادآور شد: ما نمی توانیم بدون بنیه علمی خوب در عرصه فناوری و نوآوری، حرفی برای گفتن داشته باشیم و نهایت امر این می شود كه باید تكنولوژی را از خارج وارد و اقدام به نسخه برداری كنیم و در این خصوص كار بدیع و نو نخواهیم داشت.
دبیر ستاد توسعه نانو افزود: خوشبختانه با نیروی انسانی متخصصی كه در این حوزه تربیت شد، توانستیم رتبه پنجاه و هفتم مربوط به سال 2001 را با انتشار 10مقاله بین المللی در سال، به رتبه هفتم دنیا در سال 2015 با انتشار روزی بیش از 17 مقاله، ارتقا دهیم.
وی یادآور شد: ایران در حوزه فناوری نانو در سال های نخست، رشد سالانه بیش از صد درصد در توسعه علمی داشته است و جهش علمی بسیار خوبی در زمینه توسعه علمی وفناوری حوزه نانو اتفاق افتاد كه امسال نیز با پشت سر گذاشتن ژاپن توانستیم رتبه ششم دنیا را در این حوزه كسب كنیم.

*** رشد 20 برابری در اقتصاد نانو
سركار گفت: اجرای سند 10 ساله دوم توسعه فناوری نانو كه سال گذشته آغاز شد، بیشتر بر توسعه تولید محصولات مبتنی بر نانو، توسعه بازار و رشد بسیار جهشی در بحث اقتصاد مبتنی برفناوری نانو تمركز دارد، سال 91 حجم اقتصاد مبتنی بر فناوری نانو یا بازار محصولات نانو حدود 160 میلیارد ریال بود ولی سال 94به سه هزار و 200 میلیارد ریال رسید، یعنی ظرف چهار سال، اقتصاد مبتنی بر فناوری نانو كه تمام آن نیز برپایه فناوری بومی و توسعه یافته در داخل كشور خودمان است، 20 برابر رشد كرد و این یك جهش اقتصادی است.

*** تولید 130 قلم تجهیزات حوزه نانو در كشور
سركار ادامه داد: خوشبختانه در حال حاضر تجهیزات پیشرفته در حوزه نانو برپایه توانمندی های داخلی تولید می شود و بیشتر دانشگاه ها و پژوهشگاه ها از این تولیدات استفاده می كنند.
وی گفت: شرایط پسابرجام نیز وضعیت مطلوبی را برای ورود محصولات نانویی كشور به بازارهای جهانی فراهم كرده است، به طوری كه پس از برجام توانسته ایم محصولاتی را به كره جنوبی، استرالیا و چین صادر كنیم.
دبیر ستاد توسعه نانو ادامه داد: ما در ابتدا جهش علمی را در حوزه نانو داشتیم و در این مرحله وارد جهش اقتصادی شده ایم؛ به واقع، از سال 91 تا 94، هر سال رشد 120 درصدی را تجربه كرده ایم كه نمایانگر گذر كشور از جهش علمی به جهش اقتصادی در حوزه فناوری نانو است.
از: منیر ابراهیمی زاده
علمی (5)** 9340**2017