ابتكار: تالاب بختگان نيازمند توجه ويژه است

به گزارش روز چهارشنبه گروه علمي ايرنا از سازمان حفاظت محيط زيست، معصومه ابتكار در جلسه هم انديشي احيا و نجات تالاب بختگان با بيان اينكه تالاب نشانگر مهمي از وضعيت آبي يك منطقه است، افزود: وقتي در چرخه هيدرولوژيك آب ميان آب هاي زيرزميني، سطحي
و تالاب ها، اختلال ايجاد مي شود، تالاب ها روبه زوال مي روند و اين زنگ خطر بزرگي است زيرا علاوه بر نابودي طبيعت منجر به نابودي معيشت و برهم خوردن نظم اجتماعي و امنيتي نيز مي شود.
ابتكار اشاره اي به شرايط دشت ميناب و فرونشست زمين در اين منطقه داشت و گفت: 12 ميليون نخل در دشت ميناب رو به نابودي است و اين به معناي آسيب مردم و كشاورزي است.
رئيس سازمان حفاظت محيط زيست با تشريح اين موضوع كه فرونشست زمين، قابل بازگشت نيست و راه حل فني ندارد، خاطرنشان كرد: فرونشست زمين به معناي مرگ زمين و نابودي يك منطقه است كه در صورت عدم تغيير مسير و اصلاح روندها در حوضه هاي مختلف همچون آب و كشاورزي، سرنوشت قطعي بسياري از نقاط كشور خواهد بود.
ابتكار ضمن تاكيد بر ضرورت تكميل مطالعات در كوتاه ترين زمان ممكن به منظور برنامه ريزي دقيق تر و موثرتر افزود: با توجه به موفقيت در احياي درياچه اروميه، براي جلوگيري از اتلاف زمان و كاهش هزينه هاي مختلف همچون هزينه هاي اقتصادي و اجتماعي تصميم ها، مي توان از همان روند و شيوه اروميه اما با توجه به شرايط ويژه منطقه براي تالاب بختگان الگو گرفت.
وي گفت: با توجه به شرايط معيشتي كشاورزان، تعادل بخشي سفره هاي آب زيرزميني و هدف گذاري ها انجام شده است و براي رسيدن به بهترين سناريو مطالعه چند سناريو مختلف بايد در دستوركار قرار گيرد تا در نهايت سناريوي اصلي با مصوبه شوراي عالي آب يا هيات دولت و تشكيل ستاد اجرايي شود.
ابتكار با تاكيد بر ضرورت اجماع براي احياي بختگان تصريح كرد: استفاده از تجربيات و دانش مشاوران و صاحب نظران بين المللي نيز مي تواند كمك موثري باشد.
رييس سازمان حفاظت محيط زيست ضمن گوشزد كردن خطر نكاشتن و رهاسازي اراضي كشاورزي گفت: رها شدن اراضي كشاورزي در منطقه هنديجان خوزستان به دليل نبود آب و تبديل منطقه به كانون داخلي گرد و غبار استان، تجربه اي است كه نبايد تكرار شود.
به گفته وي، با توجه به موقعيت بحراني بختگان و ضرورت برنامه ريزي و توجه ويژه به اين تالاب، در كنار تمام هدف گذاري ها از جمله بستن چاه هاي غيرمجاز، پيگيري تخصيص حقابه طبيعت، پايش آلاينده هاي محيط زيست، تجربه موفق اروميه در استفاده از الگوي موفق ژاپن براي آموزش مشاركتي مردم در خصوص كشاورزي پايدار كه در حدود 90 روستا اجرايي شد، مورد بهره برداري و تكرار در استان فارس و حوضه بختگان قرار گيرد.
معاون رييس جمهوري با اشاره به روند و هدف شكل گيري سازمان هاي محلي زنان و صندوق خرد زنان روستايي براي جبران مشكلات معيشتي كشاورزي در اروميه اظهار كرد: در تدوين روش نهايي مبتني بر مديريت زيست بومي بايد تمامي ابعاد اجتماعي، اقتصادي، محيط زيستي و امنيتي لحاظ شود.
ابتكار ضمن تاكيد بر ضرورت جلب مشاركت و آگاهي بخشي و آموزش مردم گفت: نهادهايي همچون خانه كشاورز و سازمان نظام مهندسي كشاورزي نيز در راستاي مسئوليت مدني خود بايد براي آموزش و اجماع مردمي در راستاي احياي بختگان اقدام كنند.
معاون رييس جمهوري با بيان اينكه بخش سخت اقدام، آموزش، جلب مشاركت و اعتماد مردم به ويژه كشاورزان براي همراهي و همكاري در روند احياي بختگان است، اظهار كرد: بايد از تمام ظرفيت و سرمايه اجتماعي بهره گرفت و با تشريح شرايط و تهديدها براي مردم، آنها را همراه كرد.
رييس سازمان حفاظت محيط زيست با اشاره به سخنان استاندار فارس، افزود: قطعا بايد قوانين آب و كشاورزي اصلاح و بازنگري شود اما در كنار اين اقدامات بايد جريان اجتماعي نيز شكل گيرد و اساس اقدامات بر پايه مشاركت مردم برنامه ريزي شود.

** درخواست استاندار فارس براي اجراي طرح نكاشت در حوضه بختگان/ دولت براي تعيين نوع كشت لايحه بدهد
سيدمحمدعلي افشاني استاندار فارس ضمن انتقاد از عدم توجه كافي به وضعيت تالاب بختگان گفت: در سطح استاني اقدامات متعددي همچون بستن چاه هاي غيرمجاز براي احياي تالاب انجام شده تا جايي كه فارس سال گذشته رتبه نخست كشوري در بستن چاه هاي غيرمجاز را كسب كرد اما احياي تالاب نيازمند عزم و توجه ملي است.
وي پيشنهاد كرد: در دوره كوتاه مدت 10 ساله و با توجه به اهميت بسيار زياد تالاب بختگان، با تشكيل ستاد ملي مشابه ستاد ملي درياچه اروميه به مسئوليت معاون اول رئيس جمهوري و كنترل كشاورزي منطقه ترجيحا از طريق اجراي طرح نكاشت و جبران خسارات كشاورزان از سوي دولت براي احياي بختگان اقدام شود.
افشاني با اشاره به اينكه قانون آب موجود براي 30 سال پيش است، خواستار ارائه لايحه اي از سوي دولت به مجلس براي تدوين قانوني به منظور تعيين حداكثر عمق چاه و نوع كشت در هر استان از سوي جهاد كشاورزي استان و با توجه به مديريت زيست بومي مناطق و تعيين نوع مجازات ها و جرايم در مقابل تخلف از اين قوانين شد.
همچنين فرهاد دبيري معاون محيط زيست طبيعي و تنوع زيستي سازمان حفاظت محيط زيست با اشاره به ارزش و اهميت اكولوژيك و زيست بومي تالاب بختگان گفت: روند نادرست توسعه اي همچون حفر چاه هاي متعدد و تغيير كاربري اراضي منجر به شرايط كنوني بختگان شده است.
دبيري با بيان اينكه بختگان تالابي بين المللي و از بالاترين درجه حفاظتي مناطق يعني پارك ملي برخوردار است، اظهار كرد: زماني بختگان ميزبان بيش از يك ميليون پرنده مهاجر بود كه از جمله جاذبه هاي گردشگري استان محسوب مي شد اما امروز هيچ اثري از زيبايي و شكوه و خدمات تالاب باقي نمانده است.
وي اشاره اي نيز به موفقيت كسب شده در روند احياي اروميه و تثبيت شرايط درياچه داشت و افزود: با ايجاد عزم و اجماع ملي مي توان در مورد بختگان نيز به موفقيت دست پيدا كرد.

** تغيير الگوي كشت نيازمند زمان، آموزش و فرهنگ سازي
ناصر مقدسي قائم مقام سازمان جنگل ها، مراتع و آبخيزداري كشور از ديگر حاضران در اين جلسه بود كه ضمن استقبال از تشكيل كارگروه احيا و نجات بختگان ذيل نظر شوراي عالي آب گفت: سياست وزارت جهاد كشاورزي، حذف توسعه كمي كشاورزي و تغيير الگوي كشت در كشور است اما اين موضوع نيازمند زمان و آموزش و فرهنگ سازي است.
مقدسي ضمن تاكيد بر ظرفيت مطلوب و بالاي حوضه براي احيا تصريح كرد: براي احيا و نجات بختگان، روند كنوني به ويژه در بخش كشاورزي، قطعا بايد اصلاح و بازنگري شود.
ضياءالدين شعاعي مدير ملي مقابله با پديده گرد و غبار نيز با بيان اينكه سال خشك شدن تالاب، بايد سال فرياد حوضه براي تهديد آبي ثبت شود، گفت: خشك شدن تالاب ها نشان دهنده مديريت و كنترل نادرست منابع و مصارف است.
وي ضمن تاكيد بر ضرورت افزايش نظارت و سخت گيري بر ميزان برداشت چاه ها، تصريح كرد: كار تغيير فرهنگ مردم به ويژه در حوضه تغيير الگوي كشت بسيار سخت است.
همچنين علي حيدري مسئول دفتر تخصيص آب وزارت نيرو با بيان اينكه در بحث كلان مديريت آب، بالاترين ميزان نسبت آب مصرفي به آب تجديدشونده حوضه در بسياري از كشورها 40 درصد است و رسيدن اين نسبت به بالاي 60 درصد، به دليل اينكه آب تجديدشونده در بلند مدت به دست مي آيد، بحران محسوب مي شود، گفت: در ايران، برداشت آب در سال كم آبي و پر آبي يكسان است.
وي خاطرنشان كرد: بر اساس طرح تعادل بخشي آبخوان ها با درنظرگرفتن ملاحظات استاني، نسبت آب قابل برنامه ريزي مصرفي در حوضه كشاورزي و ميزان آب برداشتي از سفره هاي آب زيرزميني بايد به ميزان بسيار زيادي كاهش پيدا كند.

** بختگان نمونه روشن ناپايداري حوضه هاي آبريز در ايران
صديقه ترابي مشاور معاونت آب و آبفاي وزارت نيرو با بيان اينكه بختگان نمونه روشن ناپايداري حوضه هاي آبريز در ايران است، گفت: خشكسالي نبايد مانع از پذيرش اشتباهات صورت گرفته در توسعه نامتوازن كشور شود.
وي ادامه داد: افت آب زيرزميني منجر به قطع پيوند آب هاي سطحي با آب هاي زيرزميني شده و خشك شدن رودخانه و تالاب ها را به دنبال خواهد داشت.
ترابي خشك شدن درياچه ها، تالاب ها و رودخانه ها را بازتاب رفتار ناپايدار در كشور و هشداري براي تغيير مسير و روند كنوني دانست و خاطرنشان كرد: البته دست يابي به پايداري بدون توجه به معيشت مردم مقدور نيست.
عليرضا پرستار مشاور معاون وزير جهاد كشاورزي نيز با اشاره به برداشت 15 برابري حد مجاز از منابع آبي گفت: بايد به طرح به كاشت به جاي طرح نكاشت فكر كرد.
در ادامه حمزه ولوي مديركل حفاظت محيط زيست استان فارس يكي از مهمترين دلايل مرگ تالاب ها را برداشت بي رويه آب برشمرد و افزود: خشكسالي تالاب بختگان نتيجه وجود حدود 10 هزار چاه غيرمجاز در حوضه آبريز كر و سيوند به عنوان تامين كننده اصلي آب اين تالاب است.
وي با بيان اينكه به رغم وسعت كمتر و شرايط متفاوت، كشت در حوضه بختگان تقريبا برابر با كشت حوضه اروميه است، گفت: 200 ميليارد مترمكعب بيش از ظرفيت تغذيه، برداشت آب صورت مي گيرد.
ولوي اشاره اي نيز به آسيب هاي ناشي از فعاليت پتروشيمي شيراز براي تالاب بختگان داشت و اظهار كرد: آلودگي هاي كنوني تالاب در كنار تهديد تبديل شدن حوضه به كانون گرد و غبار دو خطر جدي براي استان است.

** تشديد روند فرونشست زمين در بختگان از سال 1393
حميدرضا دهقاني مديرعامل آب منطقه اي استان فارس با شرح خصوصيات اقليمي و روند كاهش بارندگي و افزايش دما در حوضه بختگان، گفت: يك درجه افزايش دما، كاهش متوسط بارندگي، بهره برداري ناپايدار، توسعه بي ضابطه كشاورزي مجموعه عوامل انساني و طبيعي است كه منجر به بحران كنوني در بختگان و افت شديد آب هاي زيرزميني در منطقه شده است.
وي خاطرنشان كرد: روند فرونشست زمين در منطقه كه از سال 1372 آغاز شده بود، از سال 1393 شدت گرفت كه مهمترين دليل آن برداشت غيرمجاز و بيش از حد از آب هاي زيرزميني است.
دهقاني ادامه داد: افزايش مهاجرت روستائيان، تغيير الگوي معيشتي جامعه عشايري از دامداري و كوچ نشيني به كشاورزي بيشتر در قسمت هاي شمالي حوضه طشك و بختگان، افزايش جمعيت، توسعه شهرنشيني و افزايش مصارف آب در بخش شرب و صنعت، توسعه اراضي آبي، افزايش سطوح زيركشت و تغيير الگوي كشت، افزايش برداشت آب از منابع آب هاي زيرزميني و سطحي براي كشاورزي مهمترين تحولات دهه هاي اخير حوضه آبريز طشك و بختگان است.

** سياست گذاري براي توسعه گياهان دارويي و كشت ديم
محمد قاسمي رئيس جهاد كشاورزي استان فارس از ديگر حاضران در اين جلسه با بيان اينكه حوضه آبريز طشك و بختگان 20 درصد مساحت و 50 درصد تمركز كشاورزي استان را به خود اختصاص داده است، افزود: همين امر منجر به ايجاد فشار مضاعف بر اين بخش شده است.
وي ضمن تاكيد بر ضرورت گسترش كشت ديم، از سياست گذاري جهاد استان براي توسعه گياهان دارويي و محصولات كم آب بر در اراضي كشاورزي استان خبر داد.
قاسمي خاطرنشان كرد: توجه به معيشت مردم به ويژه كشاورزان نبايد فراموش شود زيرا هر طرحي ابعاد مختلفي همچون ابعاد اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي دارد.

** تالاب بختگان
پارك ملي و پناهگاه حيات وحش بختگان در 70 كيلومتري غرب ني ريز فارس قرار گرفته است. درياچه هاي طشك و بختگان يكي از بزرگترين و پرآب ترين درياچه هاي كشور محسوب مي شوند كه در سال هاي پرباران گسترش يافته و به هم مي پيوندند.
بختگان نخستين بار در سال 1347 به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام شد و سپس در سال 1354 به عنوان پناهگاه حيات وحش و در سال 1374 بخشي از آن شامل مجموعه درياچه هاي بختگان، طشك و تالاب هاي موجود در ورودي زهكش ها به انضمام ارتفاعات شمال درياچه بختگان به عنوان پارك ملي تعيين شد.
علمي 9014**1834