راه اندازی گمرك دیجیتال و بزرگ ترین بانك اطلاعات تجارت خارجی كشور؛ دستاوردهای گمرك

به گزارش گمرك جمهوری اسلامی ایران، با كمك دانش‌پژوهان بومی 20 دستاورد با استفاده از سامانه جامع گمركی و پنجره واحد تجارت فرامرزی به ثمر نشسته است.
این دستاوردها به شرح ذیر است:

** راه‌اندازی بزرگ‌ترین بانك اطلاعات تجارت خارجی كشور در دولت یازدهم
بانك اطلاعات تجارت خارجی كشور یكی از ارزشمندترین دستاوردهای گمرك الكترونیك به‌شمار می‌رود. این بانك اطلاعاتی همه اطلاعات مربوط به سامانه جامع گمركی را به‌طور اتوماتیك دریافت و در مركز داده خود تجمیع و پردازش می‌كند.
این اطلاعات شامل اظهارنامه‌ها، پروانه‌های واردات، صادرات و ترانزیت، بیجك‌ها و اطلاعات پروانه‌های عبوری است.
بررسی سوابق عملكرد واردكنندگان، صادركنندگان و همچنین شركت‌های حمل‌ونقل به‌صورت هوشمند به تفكیك وزن، ارزش، نوع كالا و تخلفات احتمالی از مهم‌ترین قابلیت‌های این بانك اطلاعاتی به‌شمار می‌رود.
این بانك اطلاعاتی كه با هدف شفاف‌سازی فعالیت‌ها در زمینه تجارت خارجی راه‌اندازی شده است، این امكان را به گمرك می‌دهد كه به‌صورت لحظه‌ای فعالیت واردكنندگان به تفكیك كالای وارداتی، نوع ارز، دفعات واردات، نوع معامله و محل انجام معامله را به سال، ماه، هفته، روز و به ساعت رصد كند و همچنین چگونگی انتقال مالكیت كالا، نوع وكالت و شمار افرادی را كه اشخاص حقیقی و حقوقی وكالت داده‌اند، گزارش كند.
یكی از مهم‌ترین قابلیت‌های این بانك اطلاعاتی، گزارش لحظه‌ای و هوشمند از بزرگ‌ترین واردكنندگان كشور است به گونه‌ای كه مشخص می‌شود افراد و شركت‌های فعال در امر تجارت خارجی در فواصل زمانی مشخص و به لحظه چه میزان فعالیت و چه نوع كالاهایی را به كشور وارد كرده‌اند.
از دیگر امكانات این بانك اطلاعاتی گزارش دقیق از میزان واردات كالاهای اساسی به كشور است و به‌صورت منظم و لحظه‌ای اعلام می‌كند حجم واردات كالاهای اساسی به كشور در فواصل زمانی مشخص چقدر بوده و آیا نیازی به واردات بیشتر است یا خیر؟
پیش از این اطلاعات و عملكرد واردكنندگان و صادركنندگان به‌صورت گمرك به گمرك جمع‌آوری و در ستاد مركزی گمرك ایران گرد می آمد و در صورت نیاز پرونده واردكنندگان به‌صورت دسته‌جمعی برای بررسی به ستاد مركزی گمرك ایران ارسال می‌شد و امكان رصد لحظه‌ای و هوشمند فعالیت‌های واردكنندگان و صادركنندگان وجود نداشت.

** صدور پروانه (برگ سبز) الكترونیكی
با اجرای سامانه جامع امور گمركی، پروانه (برگ سبز) به‌صورت الكترونیكی صادر و براساس میزان واقعی خروح كالا تنظیم می‌شود.
همچنین این قابلیت در این سامانه لحاظ شده كه با حذف كاغذ، صدور پروانه كه منشا بسیاری از مشكلات و تخلفات است، نسبت به تبادل الكترونیكی اسناد بین سازمان‌ها و مراكز مورد نیاز مانند نیروی انتظامی اقدام كند. استعلام الكترونیكی كالاهای خروجی از دیگر قابلیت‌های این سامانه است.

** كیف پول الكترونیك در گمرك
این اقدام به دنبال اجرای پنجره واحد تجارت فرامرزی و سامانه جامع گمركی و برای سرعت بخشیدن به عملیات گمركی صورت گرفته است و از آنجا كه در ازای خدماتی مانند توزیع، انبارداری، تخلیه و بارگیری براساس قوانین و دستورالعمل‌های مربوطه باید مبلغی پرداخت شود، سامانه جامع امور گمركی با راه‌اندازی كیف پول الكترونیك متصل به كارت‌های هوشمند موجب شده است صادركننده به پرداخت مبالغ مالی خدمات نیازی نداشته باشد و سامانه به‌صورت هوشمند از كیف پول الكترونیك آن برداشت می كند.
این موضوع افزون بر ایجاد كنترل‌های دقیق و جلوگیری از تخلف، موجب افزایش سرعت شده و بی نیازی به حسابداری‌های پیچیده را میسر می كند.

** دوراظهاری واردات
در گذشته اظهارنامه‌های گمركی در گمرك های اجرایی توسط اپراتورها تایپ و تحویل متقاضی می‌شد.
این موضوع افزون بر مشكلات ناشی از حضور این افراد در گمرك، موجب كندی سرعت كار گمركات در ترخیص كالا می شد. زیرا هر گمرك برمبنای شمار اظهارنامه‌ای كه می‌توانست در روز تایپ كند خدمات ارایه می‌كرد.
انجام تشریفات ترخیص كالاهای وارداتی و همچنین صدور كالا از كشور براساس قانون امور گمركی و آیین‌نامه اجرایی آن به تنظیم اظهارنامه گمركی و تسلیم آن به گمرك منوط می شود. اظهاركننده موظف است اسناد لازم از قبیل سیاهه خرید، گواهی مبدا، اسناد بانكی و سایر مجوزهای مورد نیاز را كه مقررات و قوانین مربوطه تعیین كرده به اظهارنامه منضم كند.
با راه‌اندازی سامانه اظهار از راه دور، این موضوع برطرف شده و هر صاحب كالا می‌تواند در هر زمان از شبانه‌روز نسبت به پر كردن فرم اظهارنامه و تحویل الكترونیكی اسناد به گمرك اقدام كند.

** دوراظهاری صادرات
با راه‌اندازی سامانه اظهار از راه دور، هر صادركننده می‌تواند در هر زمان از شبانه‌روز نسبت به پر كردن فرم اظهارنامه و تحویل الكترونیكی اسناد به گمرك اقدام كند.
همچنین بی نیازی از مراجعه حضوری صاحبان كالا و انجام تشریفات گمركی به‌صورت غیرحضوری از جمله این موارد است. از دیگر قابلیت‌های سامانه در بخش صادرات انجام الكترونیكی بخشی از امور ارزیابی در محل و توزین و كنترل وسایل نقلیه حامل بار است.

** دوراظهاری ترانزیت
در گذشته اظهارنامه‌های گمركی در گمرك های اجرایی توسط اپراتورها تایپ و تحویل متقاضی می‌‌شد.
این موضوع علاوه بر مشكلات حضور این افراد در گمرك، كندی سرعت گمركات در ترانزیت كالا را به دنبال داشت. زیرا هر گمرك برمبنای تعداد اظهارنامه‌ای كه می‌توانست در روز تایپ كند خدمات ارائه می‌كرد.
با اجرای سامانه جامع امور گمركی در قسمت ترانزیت، اظهار از طریق اینترنت صورت می‌گیرد و این سامانه به‌طور هوشمند كنترل‌های لازم را در اظهارنامه‌ها و تعیین مسیر آنها اعمال می‌كند. این كنترل‌ها برمبنای اظهارنامه، گمركات مبدا و مقصد، مجوزهای موردنیاز و یا امكان ترانزیت و یا عدم امكان آن به گمركات مربوطه اعمال می‌‌شود.

** طرح كارشناسی مجازی
یكی از اقدام های گمرك در ارتباط با این بحث، موضوع كارشناسی متمركز یا Expert Pool است.
در گذشته بین كارشناس و مدیر ارتباط مستقیم وجود داشت كه این امر فساد را در سیستم اداری افزایش می‌داد اما با راه‌اندازی كارشناسی متمركز در گمرك ایران، بعد از اینكه اشخاص اظهارنامه ارایه كردند، كار كارشناسی بدون ارتباط مستقیم میان كارشناس و ارباب رجوع در اسرع وقت صورت می‌گیرد.
همچنین در این سیستم هیچ فرقی بین یك كارشناس با یك اظهار‌كننده عادی وجود ندارد. به عبارتی با اجرای چنین سامانه‌‌ای همه گمرك های كشور در قالب یك گمرك دیده می‌شود و بخش عظیمی از كارها به‌صورت الكترونیكی صورت می‌گیرد و از بسیاری خطاها، تخلف ها و مراجعه های بی‌مورد جلوگیری می‌شود.
با این طرح، توزیع اظهارنامه‌ها در گمركات برای كارشناسی مجازی براساس تخصصی بودن گمركات كشور صورت می‌پذیرد و بر این اساس اظهارنامه‌های گمركات تخصصی فقط به كارشناسان مجازی مستقر در سایر گمركات تخصصی ذی‌صلاح ارجاع خواهد شد.
در صورت نیاز كارشناس به رویت نمونه كالا، مراتب توسط كارشناس مجازی به رییس سرویس ارزیابی گمرك محل اظهار گزارش می‌شود تا موارد درخواستی انجام و نتیجه به كارشناس مجازی اولیه (مستقر در دیگر گمرك ها) گزارش شود.
دریافت اصل اسناد و احراز اصالت اسناد اسكن شده در سامانه توسط مسئول سرویس ارزیابی گمرك محل اظهار صورت می‌پذیرد و مسئولیت كارشناسان مجازی فقط در حیطه استنتاج از اسناد الكترونیكی است.
در صورت بروز اختلاف و نیز مواردی كه كارشناس مجازی نسبت به ارایه گزارش اقدام می‌كند، گزارش كارشناس مجازی بطور مستقیم به كارتابل مدیریت یا معاون گمرك محل اظهار ارسال می‌شود. تصمیم‌گیری نهایی در مورد اختلاف در گمرك محل اظهار بطور مستقیم توسط مدیر آن گمرك صورت می‌پذیرد كه این تصمیم‌گیری می‌تواند با اخذ مشورت معاون، رییس سرویس ارزیابی و شخص معتمد مدیر باشد. براین اساس، از زمان ابلاغ این بخشنامه به تشكیل كمیته فنی نیازی نیست و نظر نهایی مدیر در اظهارنامه الكترونیكی درج و كارشناس مجازی بر آن اساس اقدام می كند.
در صورت باقی ماندن اختلاف اظهارنامه با دستور مدیر گمرك محل اظهار، توسط آن گمرك به دفتر ستادی ذی‌ربط ارسال می شود. این ارسال به صورت الكترونیكی است و متضمن شرح كامل موضوع اختلاف به همراه مستندات و اعلام صریح دلایل آن گمرك خواهد بود.

** دریافت الكترونیك مانیفست
در سامانه جامع امور گمركی برخلاف گذشته كه اطلاعات مانیفست كالا به‌صورت دستی و غیرقابل صحت‌سنجی به گمرك ارایه می‌شد، اطلاعات مانیفست كالا پیش از ورود به گمرك به‌صورت الكترونیكی از شركت‌های حمل‌ونقل دریافت می‌شود.
این اطلاعات پردازش شده و مبنای طی تشریفات گمركی قرار می گیرد. صدور قبض انبار به‌صورت الكترونیكی و طی مراحل آن با كمترین وقفه از قابلیت‌های سامانه در این حوزه است.

** سامانه آنلاین ارزش
گمرك ایران از مهم‌ترین پروژه گمركی در تعیین ارزش كالاها رونمایی كرد و با اجرایی شدن این پروژه با عنوان تعیین شناسه ارزش واحد كالا (TSC)، ارزش كالاها با استفاده از سامانه جامع گمركی به صورت برخط (آنلاین) تعیین می‌شود.
این اقدام در اجرای دستور رییس‌كل گمرك ایران و تاكید وی مبنی بر یكسان‌سازی ارزش كالاهای وارداتی به‌منظور رعایت عدالت مالیاتی در اخذ حقوق ورودی و جلوگیری از اعمال سلیقه در ارزشگذاری كالاها و ایجاد فضای رقابتی سالم برای همه واردكنندگان، تجار و صاحبان كالا، با عنایت به مواد 14 و 15 قانون امور گمركی و آیین‌نامه‌های اجرایی مربوط در بررسی و تعیین ارزش كالاهای وارداتی صورت می‌گیرد.
بنابراین گزارش، دفتر بررسی و تعیین ارزش گمرك نیز در بخشنامه‌ای 10 بندی این موضوع را به گمركات سراسر كشور اعلام كرد.

** پنجره واحد مجازی
با استفاده از سامانه جامع گمركی، ارتباط الكترونیكی گمرك با 21 سازمان همكار برقرار شده و تبادل اطلاعات اقتصادی با برخی سازمان‌ها از طریق سامانه بیتا (بستر یكپارچه تبادل اطلاعات) كه توسط گمرك نوشته و در وزارت امور اقتصادی و دارایی مستقر شده است، صورت می‌گیرد و صدور مجوزهای ترخیص كالا نیز از طریق پنجره واحد تجارت فرامرزی توسط سازمان‌های همكار گمرك به صورت الكترونیكی انجام می‌شود.
بانك مركزی، سازمان امور مالیاتی، سازمان ملی استاندارد، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و كشاورزی ایران، سازمان غذا و دارو، سازمان توسعه تجارت، نیروی انتظامی، سازمان حفظ نباتات و سازمان دامپزشكی كشور از جمله 21 سازمانی هستند كه تبادل اطلاعات و صدور مجوزها با استفاده از سامانه جامع گمركی به‌صورت الكترونیكی صورت می‌پذیرد.

** صندوق الكترونیكی
سامانه جامع امور گمركی، با اتصال مستقیم به بانك و پرداخت الكترونیكی مزایای بسیاری را در چرخه تجارت خارجی كشور پدید می‌آورد.

** كنترل الكترونیكی بدهی‌ها
بدهی‌های گمركی كه برمبنای ماده 7 قانون امور گمركی مشخص می‌شوند، پیش از این به‌صورت نیمه مكانیزه و با دخالت انسان كنترل می‌شد. بدین صورت امكان جعل و یا تخلف بسیار زیاد بود.
با راه‌اندازی سامانه جامع امور گمركی، این بدهی‌ها به‌صورت سیستمی اعمال شده و به افرادی كه بدهی دارند به‌صورت اتوماتیك اجازه اظهار و خروج كالا داده نخواهد شد. بدین صورت فرد باید بدهی خود را پرداخت كرده تا از گمرك خدمات دریافت كند و این موضوع تاثیر بسیار زیادی بر كاهش بدهی‌های گمركی خواهد داشت.
افزون بر این بررسی‌های سیستمی و مشخص كردن میزان بدهی نیز به طور اتوماتیك در سامانه لحاظ شده و در زمان مشخص شدن بدهی، سامانه به‌طور اتوماتیك از انجام عملیات فرد بدهكار در كل كشور، به‌طور یكسان جلوگیری به عمل می‌آورد.

** سامانه جامع بازبینی
این سامانه از قسمت دریافت اسناد در جمع‌آوری اظهارنامه‌های سرویس واردات آغاز شده و با طی مراحل مختلف تا بایگانی راكد را تحت پوشش خود قرار می‌دهد.
بر این اساس، اسناد پس از تحویل به بازبینی به‌صورت سیستمی بین كارشناسان بازبینی توزیع می‌شود و شخص در توزیع اظهارنامه‌ها دخیل نیست.

** توزین هوشمند
از آنجا كه وزن در مراحل ورود كالا به كشور نقش تعیین‌كننده دارد، سامانه جامع امور گمركی با اتصال مستقیم به باسكول‌ها و دریافت الكترونیكی مقدار توزین شده برای هر كالا، این اطلاعات را پردازش و با ضابطه‌های مورد نظر اعمال مدیریت ریسك می كند.
بر این اساس، دیگر به صدور و تحویل قبض باسكول نیازی نیست و سامانه به طور اتوماتیك این اطلاعات را به درب خروج و سایر قسمت‌های مربوطه ارسال می كند.

** سامانه بایگانی دیجیتال اسناد
سامانه بایگانی دیجیتال در گمركات اجرایی راه‌اندازی شده است. این سامانه‌ها با دریافت اسكن اسناد، آنها را به اطلاعات اظهارنامه لینك می كند و كارشناس می‌تواند اطلاعات اسكن اسناد را مشاهده كند.
جلوگیری از تغییر و مفقودی اسناد از قابلیت‌های این سامانه است.

** اعمال بخشنامه‌ها و مقررات به‌صورت الكترونیكی
یكی از معایب صدور بخشنامه‌های اداری، زمان‌بر بودن ارسال و دریافت آنها و توجیه مدیران زیرمجموعه در زمینه این بخشنامه‌ها بود. به طوری كه گاهی اوقات برداشت‌های متفاوت از بخشنامه‌ها باعث مشكلات عدیده‌ای شده است.
همچنین بررسی بازخورد بخشنامه‌ها به طور معمول با پیچیدگی و زمان بسیار همراه است. با اجرای سامانه جامع امور گمركی، این بخشنامه‌ها توسط مركز و به‌صورت یكجا در سامانه اعمال می‌شود و از اعمال سلیقه و بخشنامه‌های متفاوت جلوگیری به عمل خواهد آورد.

** سامانه هوشمند بیمه
با راه‌اندازی این سامانه، بیمه‌ها به شبكه الكترونیكی سامانه جامع گمركی پیوستند تا فعالیت بیمه‌های همكار در گمرك به‌صورت الكترونیكی كنترل شود تا افزون بر صرفه‌جویی در وقت و هزینه، از بروز تخلف های احتمالی هم جلوگیری شود.

** تیر الكترونیكی (E-TIR)
از جمله بخش‌های سامانه جامع امور گمركی، بخش كارنه‌تیر است. این بخش نیز همانند ترانزیت از فرآیند دوراظهاری آغاز شده و براساس رویه كارنه‌تیر اقدام به طی روند مربوطه می كند.
ارسال اطلاعات به مقصد و اعلام وصول اتوماتیك ازجمله قابلیت‌های این بخش از سامانه است.
با هماهنگی اتاق بازرگانی و انجمن شركت‌های حمل‌ونقل و با حضور نماینده سازمان IRU در تهران، پژوهشكده سامانه‌های هوشمند اقدام تولید ماژول اتصال سامانه جامع به سازمان IRU و دریافت مستقیم اطلاعات كارنه‌تیر از مبدا حمل انجام شده و اكنون تیر الكترونیكی (E-TIR) اجرایی شده است.
قرارداد آیین‌نامه اجرایی طرح الكترونیكی تیر«E-TIR» با هدف تسهیل روند ترانزیت، تجارت و كاهش خطرپذیری میان رییس‌كل گمرك ایران و رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و كشاورزی ایران امضا شد.
«مسعود كرباسیان» رییس‌كل گمرك ایران، در مراسم امضای این آیین‌نامه با تاكید بر اینكه امروز بیش از 70 كشور دنیا براساس سند تیر رفتار می‌كنند، گفت: ما به‌عنوان یك كشور پیشتاز در امر كارنه تیر توانستیم با 70 كشور دنیا ارتباط برقرار كنیم كه این كار بدون كمك اتاق بازرگانی میسر نبود.
در بحث ترانزیت یك نوع هماهنگی بین ما و كمیسیون اقتصادی اروپا كه زیر نظر سازمان ملل است و همچنین سازمان ایرو، وجود دارد.
وی افزود: از سوی دیگر امروز بیش از 70 كشور دنیا براساس سند تیر رفتار می‌كنند. سند تیر یا همان دفترچه كارنه تیر دفترچه‌‌ای است كه پیش از این صادر می‌شد. برای نمونه وقتی كامیونی از اروپا راه می‌افتاد به هر مرز گمركی كه می‌رسید یك برگ از دفترچه مزبور را كه وُله نام داشت می‌كندند و گمرك ها پس از جمع‌آوری این برگه‌ها آنها را به مقر اصلی كنوانسیون تیر در ژنو می‌فرستادند، تا بررسی شود كه كامیون مورد نظر در آن زمان از كشورهای مسیر ترانزیت عبور كرده است یا نه كه كاری زمان‌بر و سخت بود، اما امروز با سیستم تیر الكترونیكی می‌توان وضعیت كامیون‌ها را به صورت لحظه‌ای رصد كرد.
رییس كل گمرك با اشاره به اینكه ایران با 15 كشور همسایه است كه از این شمار هفت كشور به دریا راه ندارند و دروازه ورود به این كشورها عهده ایران است، گفت: در واقع ما دروازه ورود به جنوب شرقی آسیا هستیم و آسیای مركزی را هم پوشش می‌دهیم.

** سامانه ثبت و دریافت شماره شناسه گوشی‌های وارداتی (IMEI) در گمرك
گمرك جمهوری اسلامی ایران با هدف اجرای سیاست‌های كنترل هوشمند ورود كالا به كشور و برای تسریع و شفاف‌سازی فرآیند واردات تلفن همراه، افزایش دقت در كنترل‌های گمركی، نسبت به ثبت و دریافت شماره شناسه گوشی‌های وارداتی اقدام كرد.
IMEI مخفف International Mobile Equipment Identity شناسه بین‌المللی تجهیزات موبایل است و همه دستگاه‌های موبایل با قابلیت اتصال به شبكه مخابراتی GSM، این كد 15 رقمی مختص به خود را دارند.
در این كد، اطلاعات مربوط به مدل گوشی‌، شركت سازنده، كشور سازنده و... وجود دارد و گوشی‌های تلفن همراه توسط این كد در شبكه‌های مخابراتی ثبت می‌شوند.

** ارزیابی الكترونیكی عملكرد گمركات سراسر كشور
دسترسی به گزارش ها و اطلاعات مدیریتی از نیازهای مدیریتی امروزی است. در گذشته دسترسی به این اطلاعات در گمرك به زمان زیادی نیاز داشت و بسیار تخصصی ‌بود و باید اطلاعات تك‌تك گمركات تجمیع و سپس پردازش اطلاعات انجام و گزارش های مدیریتی دریافت می شد.
همچنین دسترسی به این اطلاعات پیچیده و در اختیار بخش فناوری اطلاعات بود.
ارزیابی عملكرد گمرك های سراسر كشور با روش الكترونیكی پیشنهادی «كونیو میكور» یا دبیركل سازمان جهانی گمرك با عنوان پی.ام.سی (PMC) در نشست تخصصی مدیران ستادی و اجرایی گمرك های سراسر كشور بررسی و ارزیابی شد.
این اقدام با بهره‌گیری از سامانه پنجره واحد تجارت فرامرزی صورت گرفت و رییس‌كل گمرك ایران در این نشست با بهره‌گیری از گزارش‌های برخط (آنلاین) این سامانه به ارزیابی عملكرد گمركات پرداخت و مشكلات و مسایل مرتبط با رویه‌های گمرگی گمركات سراسر كشور را با كمك سامانه‌های هوشمند تبیین و درباره هر یك از موارد مطرح شده راهكارهایی بیان داشت.
اقتصام ** 3065 **1961