سازه های كهن كهگیلویه و بویر احمد تجلی هنر و هویت ایرانی

به گزارش ایرنا، این سازه های كهن كه تجلی هنر و هویت ایرانی هستند، می تواند در حفظ دستاوردهای فرهنگی نیاكان ایرانی و رونق صنعت گردشگری اثرگذار باشد.
كارشناسان میراث فرهنگی با توجه به استفاده غیر اصولی از بناهای تاریخی بر لزوم نهادینه كردن از این گنجینه های ارزشمند برای جوامع محلی با مشاركت دستگاه های اجرایی میراث فرهنگی و آموزش و پرورش تاكید می كنند.
**نگاهی به بناهای تاریخی شاخص كهگیلویه و بویراحمد
بافت قدیم شهر دهدشت مركز بلادشاپور یكی از بزرگترین یادمان های تاریخی متعلق به دوره صفویه كه به لحاظ اهمیت این بافت و بناهای ارزشمند آن نیازمند توجه بیشتر است.
نام شهر قدیمی دهدشت بر اساس دست نوشته های تاریخی «بلاد شاپور» بود و همچنین به سبب وجود بارگاه هفت امامزاده پیش از این نیز به شهر هفت گنبد نام داشت.
بلادشاپور از سوی شاپور اول ساسانی فرزند اردشیر اول بنا شد و به استناد فارسنامه ناصری این شهر باستانی زمانی یك شهر بزرگ بوده است.
وجود بیش از 2 هزارخانه، مسجد، حمام، كاروانسرا و بازار بزرگ در این بافت قدیمی نشان از قدمت بالای این شهر می باشد كه روز به روز درحال نابودی و تخریب است.
آثار و معماری بلاد شاپور با داشتن سبك و معماری خاص چشم هر بینده ای را به خود خیره می كند.
ارگ قدیمی، مساجد، حمام ها، كاروانسرا، زیارتگاه ها برج و باروی گرداگرد شهر مجموعه بناهای باقی مانده از این بافت تاریخی است كه بخشی از آن بازسازی شده است.
براساس شواهد تاریخی موقعیت جغرافیایی این شهر به عنوان یكی از مراكز سكونت صفویان و تجارت با بنادر جنوبی، نقش مهمی در اقتصاد و تجارت پادشاهان صفویه داشته است.
بافت قدیمی بلاد شاپور در گذشته دور با 45 هكتار وسعت یكی از بزرگترین بافت های تاریخی كشور به شمار می آمد اما این بافت به دلایل گوناگون تخریب شده و هم اینك تنها 35 هكتار از این شهر قدیمی باقی مانده است.
**پل بریم
پل بریم از بناهای به جا مانده از دوره ساسانی است كه به صورت طاق های كمانی به هم پیوسته در روزگار كهن محل عبور، تجارت و مبادله فرهنگ مردمان دور و نزدیك منطقه بود.
این مكان دیدنی در حدود هشت كیلومتری شهر باشت، جنب روستای چم بلبل و حدود ۹۰ كیلومتر یاسوج مركز استان كهگیلویه وبویراحمد قرار دارد.
**ستون های سنگی 2 گور دوپا
این ستون ها كه در شهرستان باشت قرار دارد، متعلق به دوران ساسانی است.
در مسیر راه باستانی بیشاپور به شوش و تیسفون در كنار جاده فعلی گچساران روستای شوش قرار دارد كه بر روی تپه‌ای بلند آثار 2 ستون مشاهده می‌شود.
كارشناسان پیش تر معتقد بودند: این آثار متعلق به آتش‌دان هایی است كه برای نمایاندن راه به كاروانیان مورد استفاده قرار می گرفته‌ اما با توجه به پژوهش های بعدی مشخص شد كه با توجه به آیین‌ تدفین مردگان در دوره ساسانی این ستونها خمره‌هایی را كه مردگان در آنها قرار می‌داده‌اند نگه می‌داشتند تا خاك را آلوده نكنند، یعنی در واقع نوعی قبور خمره‌ای بوده‌اند.
**نقوش برجسته تنگ سروك
این بنای تاریخی در فاصله ۵۰ كیلومتری شمال بهبهان، بخش لیكك شهرستان كهگیلویه قرار دارد و قدمت آن به ۲۹۹ میلادی یعنی به دوره اشكانی می‌رسد و منصوب به شاهزادگان الیمائی است.
نقوش برجسته تنگ سروك در سال ۱۸۴۱ میلادی به وسیله «بارون دبود» (سیاح روسی) شناسایی و برای نخستین بار الستین در كتاب موسوم به جاده‌های قدیم ایران غربی منتشرشد.
نقش تنگ سروك كه بر صخره‌ای در یك دره بلند از پایه‌های زاگرس تراشیده شده، به یك شاهزاده الیمائید كه یك شاهزاده نشین تابع اشكانیان بوده منصوب است.
در تنگ سروك حداقل چهار مجموعه نقش برجسته موجود در سنگی كه از كوه جدا شده، به شرح ذیل است.
الف) اولین نقش 2 نفر را در حال ایستاده در این سنگ نشان می‌دهد كه هر 2 قبا و شلواری به سب لباسهای عهد اكشانی پوشیدند.
نمای شرقی این تخته سنگ شخصی را نشان می‌دهد كه روی تختی دراز كشیده درحدود ۶۰۰ متر دورتر در مجموعه‌ای از نقوش برجسته دیگری است كه احتمالا قسمت اصلی این مجالس را نشان می‌دهد.
ب) روی نمای غربی تخته سنگ اولی، نقوش در سه ردیف دیده می‌شود كه در نقوش دیگر بهتر محفوظ مانده‌اند.
در ردیف بالا از قسمت چپ ابتدا فردی كه شاید شاه باشد روی تختی نشسته در طرفین او اشخاصی ایستاده‌اند، در نقش وسط سواری به شیری حمله كرده است و در بالای او كتبیه‌ای به خط پهلوی اشكانی دیده می‌شود و مردی در ردیف پایین با یك شیر در حال جنگ است.
یك نفر روحانی در طرف شمال غربی این تخته سنگ در كنار آتشدانی ایستاده و آتشدان روی سكوی سه طبقه‌ای قرار دارد.
روی طبقه زیرین این سكو كتبیه‌ای به خط پهلوی اشكانی است و روی نمای شمالی آن نیز مجلسی در 2 طبقه مشاهده می‌شود.
مردی در طبقه بالا خوابیده و تاجی در دست دارد و بر روی دست چپ خود لمیده است و در سمت چپ این شخص سه سرباز نیزه به دست دارند و در لابلای آنها سه خط به زبان پهلوی اشكانی نوشته شده و در طبقه زیرین شبیه سه نفر نمایان است كه كمی پاك شدند.
ج) نقش برجسته دیگری به فاصله كمی در طرف شمال این تخته سنگ قرار دارد كه روی نمای جنوبی آن یك اسب سوار نشان داده شده است.
د) حدود شش متر دورتر یك تخته سنگ دیده می شود كه از كوه بیرون آمده و روی آن مجالس مذهبی مانند، اشخاصی كه در كنار آتشدان نقش شده است دیده می‌شود.
**چهار طاقی خیرآباد
خیرآباد یا فروزك ناحیه‌ای گرمسیری با سابقه طولانی در تاریخ، واقع در جنوب غربی استان و تپه باستانی «ده‌وه» با قدمت حداقل پنج هزار سال در این محل قرار دارد.
این بنا به نام چهارطاقی یا آتشكده خیرآباد شهرت دارد ساختمانی مربع شكل با اضلاع ۱۱ متر است.
این بنای تاریخی در چهار جانب اصلی دارای چهار طاق بوده كه بر روی چهار پایه با حجم حدود ۹ متر مربع قرار داشته است.
بر فراز آن گنبدی وجود داشته كه هم اكنون از بین رفته است.
** اهمیت سازه های تاریخی و لزوم صیانت از آنها
پژوهشگر بناهای تاریخی گچساران و استاد پیشین دانشگاه هنر اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: استفاده از ظرفیت های طبیعی در خنك یا گرم كردن بناهای به جا مانده از گذشتگان یكی از قابلیت های شناخته شده بناهای تاریخی است كه امروزه می تواند در كاهش انرژی سازه های مسكونی و تجاری كاربرد داشته باشد.
محمد علی حیدری اظهار داشت: تشكیل كارگروه های كشف قابلیت های هر بنا برای مرمت و تغییر كاربری از كارهایی است كه می تواند ضمن استفاده مفید از این گنجینه های ارزشمند از آن در رونق گردشگری بهره برد.
وی با اشاره به آثار به جا مانده از شهر «چرزو» در روستای دیل شهرستان گچساران در كنار قابلیت های طبیعی تصریح كرد: می توان با تبدیل بناهای تاریخی به مراكز هنری و مسافرخانه ها از تخریب آنها پیشگیری و زمینه جذب توریست در این منطقه را فراهم كرد.
این پژوهشگر بناهای تاریخی گچساران با یادآور صیانت از آثار نیاكان به عنوان هویت ملی گفت: بخشی از عوامل تخریب بناهای تاریخی به دلیل گذشت زمان، عوامل طبیعی مانند باد و باران بوده كه توجه مسئولان برای مرمت را نیاز دارد.
وی نوشتن یادگاری بر آثار تاریخی، دستبرد سودجویان برای دستیابی به گنج و برخی عوامل انسانی روند تخریب این بناهای ارزشمند را بیشتر كرده كه این امر ضرورت مشاركت مردم برای حفاظت از آنها را دارد.
پژوهشگر بناهای تاریخی گچساران گفت: بناهای تاریخی نشانگر هویت ملی ماست كه برای حفاظت آنها باید كوشش كنیم.
حیدری كه تاكنون چندین مقاله از وی درنشریات بین المللی به چاپ رسیده، افزود: حراست از بناهای تاریخی نیازمند عزم ملی است.
حیدری تصریح كرد: نهادینه كردن فرهنگ حمایت از بناهای تاریخی در بین مردم برای پیشگیری از جست و جوی اشیای قیمتی، تغییر كاربری، تبدیل آن به محل چرای دام با اطلاع رسانی درباره ارزش این میراث ماندگار تاریخی نیاكان گذشته ما امكان پذیر است.
وی از رسانه های ارتباط جمعی خواست برای نهادینه كردن فرهنگ صیانت از بناهای تاریخی تلاش بیشتری كنند.
این پژوهشگر بناهای تاریخی گچساران با یادآوری اهمیت نگهداری از سازه های تاریخی به عنوان میراث جهانی ماندگار كه گواهی بر هویت فرهنگی هر ملت است ابراز داشت: باد، باران، رطوبت، نشست زمین، سنگینی مصالح به كارگرفته شده در ساختار این بناها و ناشناخته بودن برخی از آنها مهمترین عوامل جغرافیایی تهدیدكننده بناهای تاریخی است.
وی تصریح كرد: بقای این سازه های كهن نیازمند تغییر كاربری یا مرمت اصولی است.
وی از اقدام برخی از نهادهای دولتی در سالیان گذشته برای تخریب تعداد زیادی از بقاع متبركه كه بناهای آنها ارزش تاریخی داشته است انتقاد كرد.
وی گفت: مرمت سازه های تاریخی نیازمند شناخت دوره تاریخی، مصالح به كار گرفته شده، اقلیم منطقه و دیدگاه جامع درباره مرمت آنهاست.
** آثار باستانی كهگیلویه و بویراحمد تلاش های انجام شده و نیازها
معاون اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كهگیلویه و بویراحمد گفت: 250 بنای تاریخی ثبت ملی شده این استان نیازمند مرمت اضطراری است.
مسعود شفیعی اظهار داشت: 300 میلیون ریال تا یك میلیارد ریال اعتبار برای مرمت اولیه هر یك از این بناهای تاریخی در این استان نیاز است.
وی اظهار كرد: 10 بنای تاریخی سالانه به تناسب اهمیت و نیاز سازه در كهگیلویه و بویراحمد مرمت می شود.
وی ناكافی بودن اعتبار برای مرمت بناهای تاریخی پرشمار استان را یادآور شد و افزود: سالانه از محل منابع ملی 20 میلیارد ریال و از منابع استانی 10 میلیارد ریال اعتبار برای شتاب بخشی مرمت آثار تاریخی این استان نیاز است.
وی با بیان اینكه تاكنون 32 اثر تاریخی كهگیلویه و بویراحمد مرمت شده، بیان كرد: اولویت بازسازی بناهای تاریخی بر اساس در معرض خطر بودن بنا، دوره تاریخی و شاخص بودن اثر است.
معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كهگیلویه و بویراحمد اولویت دارترین بناهای این استان برای مرمت را مجموعه پل های تاریخی پاتاوه، پریم، خیری محمدخان و نیز مجموعه قلعه های تاریخی چرام ،قلعه رئیسی، دیشموك، بافت تاریخی دهدشت، تنگ سولك بهمئی و مجموعه خیرآباد ذكر كرد.
شفیعی تعیین حریم 49 اثر تاریخی این استان را یادآورشد و اظهار كرد: این آثار مربوط به تمامی دوره ها شامل اشكانی، ساسانی، صفوی، قاجاریه و پهلوی است.
وی به اهمیت جذب سرمایه گذاری برای بهسازی و نوسازی آثار تاریخی و نقش آن در افزایش گردشگرپذیری و درآمدزایی این آثار اشاره كرد و افزود: حفظ و نگه داری بناهای تاریخی به عنوان پیشینه های غنی فرهنگی و تاریخی به توجه و برنامه ریزی بیشتری نیازمند است.
وی بیان كرد: نقوش برجسته تنگ سولك در بهمئی، آثار سنگی چین لوداب، شهر سنگی دلی یاسیر كهگیلویه، قلعه كی نصیر بهادر بویراحمد، قلعه رئیسی كهگیلویه ،دو گوردو پا در باشت از جمله بناهای تاریخی مهم ثبت ملی شده این استان است.
معاون اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كهگیلویه و بویراحمد ابراز كرد: پل خیری و محمد، گورستان تاج امیر در شهر یاسوج، گورستان لما در 45 كیلوتری شهر یاسوج، گورستان دهنو در نزدیكی دنا ، گورستان كوه لار در باشت، امامزاده محمود طیار(ع)، امامزاده علی (ع) چرام از دیگر بناهای تاریخی به ثبت رسیده در فهرست ملی آثارملی است.
شفیعی گفت: ثبت ملی برای گرفتن اعتبار برای ترمیم و مرمت ، تعیین حریم و پیشگیری از تعرض سودجویان از جمله برنامه های میراث فرهنگی برای صیانت از بناهای تاریخی است.
وی گفت: 726 اثر تاریخی، فرهنگی و طبیعی این استان در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
معاون اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كهگیلویه و بویواحمد تصریح كرد:61 آسیاب، 50 خانه تاریخی،40قلعه،40 آب انبار،23 بقعه متبركه، 19 گورستان، 17 استودان، 13 پل، 13بافت تاریخی، پنج حمام،پنج مسجد و سه كاروانسرای استان در فهرست آثار ملی قرار دارد.
شفیعی تصریح كرد: ثبت ملی برای گرفتن اعتبار برای ترمیم و مرمت و تعیین حریم پیشگیری از تعرض سودجویان از جمله برنامه های میراث فرهنگی برای صیانت از بناهای تاریخی است.
وی گفت: هم اینك 12 اثر میراث فرهنگی در بخش بناها و آثار معنوی و فرهنگی كهگیلویه وبویراحمد در حال انجام مراحل قانونی برای ثبت در فهرست آثار ملی است كه پوشش لباس محلی زنان و مردان این دیار مهمترین این آثار است.
معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كهگیلویه و بویراحمد گفت: 200 محوطه تاریخی این استان نیازمند اجرای طرح عملیات تعیین حریم است.
شفیعی افزود: 20 میلیارد ریال اعتبار برای اجرای عملیات تعیین حریم آثار میراث فرهنگی كهگیلویه و بویراحمد نیاز است.
وی اظهار كرد: طرح های تعیین حریم محوطه های تاریخی با هدف جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز در عرصه های تاریخی و فراهم شدن شرایط مطلوب تر صیانت از این عرصه های بار ارزش انجام می شود.
وی تصریح كرد: تاكنون عملیات تعیین حریم 70 محوطه تاریخی در این استان انجام شده است.
معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كهگیلویه و بویراحمد گفت: براساس برنامه چشم اندار بلند مدت هر سال تعدادی از بناها و محوطه های تاریخی تعیین حریم خواهد شد.
استان كهگیلویه وبویراحمد را به دیار آریوبرزن می شناسند.
این استان بخشی از تمدن عیلام بوده و در دوره بعد از اسلام و همچنین بعد از ورود آرایی ها جزیی از خاك تمامی حكومت های ایران بود.
استان كهگیلویه و بویراحمد با حدود 700 هزار نفر جمعیت در جنوب غربی ایران قرار دارد.
كهگیلویه و بویراحمد بیش از 16 هزار كیلومتر مربع مساحت دارد.
8143 /8005