پرچم یوزپلنگ آسیایی بر بلندای محیط زیست ایران برافراشته است

بر این اساس وضعیت زیست یوزپلنگ آسیایی به عنوان گونه 'پرچم' در زیستگاهها نشانگر وضعیت گونه های جانوری و گیاهی آن محدوده است.
در این چارچوب هم اینك حضور و زندگی طبیعی یوزپلنگ آسیایی نمادی از شكوه، عظمت و اقتدار قدرت این حیوان در كوهستانها و زیستگاههای تحت حفاظت ایران است.
نهم شهریور ماه به عنوان 'روز حفاظت از یوزپلنگ آسیایی' نام گرفته و ایران به عنوان تنها زیستگاه قطعی این گونه در جهان شناخته شده است. گونه ای كه حضور و حفاظت از آن به عنوان نماد ملی ایران وظیفه قطعی و حتمی همه ایرانیان است.
به همین دلیل چشم جهانیان به عملكرد ایران در میزبانی از بازماندگان نسل یوز پلنگ آسیایی دوخته شده و این موضوع اهمیت حفظ این میراث طبیعی را دو چندان كرده است.
گرچه مسوولیت بسیار سنگین است اما به طور حتم با ارتقای دانسته ها و آگاهی مردم از اهمیت این گونه و هم پیمان شدن دوستداران محیط زیست، این گربه سان ارزشمند را حفظ و نام آن را از فهرست گونه های در معرض خطر انقراض حذف خواهیم كرد.
یوزپلنگ سریعترین حیوان روی خشكی است و سرعتش می تواند به 100 كیلومتر در ساعت برسد اما تا چند صد متری بیشتر نمی تواند با این سرعت بدود.
این جانور پوست نخودی رنگ و با خالهای سیاه و گرد و كوچك دارد و موهایش زبر و كوتاه است.
این حیوان اندامی كشیده دارد و اندازه بدن یك یوز پلنگ بالغ 112 تا 135 سانتیمتر با دمی به اندازه 66 تا 84 سانتیمتر است و وزنش از 34 تا 54 كیلو گرم می باشد.
خطی به نام خط اشك از گوشه چشم این حیوان تا گوشه لبش امتداد یافته است كه این خط در نوع ایرانی ضخیم تر از نوع آفریقایی آن است.
زیستگاه یوز در ایران دشتهای باز و پهناور و تپه ماهورهای وسیع استپی و بیابانی است، این مناطق با وجود بارندگی كم و محدود دارای پوشش گیاهی مناسبی است كه در آن گونه هایی نظیر درمنه، گز، تاغ، قیچ، اسكنبیل، كاروان كش، ریش بز و اشنان مشاهده می شود.
این پوشش زیستگاه مناسبی را برای جانورانی مانند آهو، جبیر، گوسفند وحشی و خرگوش كه غذای اصلی یوز می باشند فراهم می آورد.
چنین زیستگاهی به یوز پلنگ اجازه می دهد كه به بهترین نحو از قابلیتهای فیزیولوژی و ریخت شناسی خود استفاده نماید.
یوزها مخاطره آمیزترین زندگی را در میان تمام جانوران بیابانی دارند و دو نقطه ضعف برای آنها گران تمام می شود، نخست اینكه قادر نیستند در ماههای گرم سال، گرمای خورشید را تحمل كنند و در این هنگام باید در سایه باقی بمانند و اگر یوزپلنگی مورد آزار و اذیت قرار گیرد و مجبور به ترك پناهگاه خود و راه رفتن در آفتاب شدید شود، ریسك بزرگی كرده و پس از طی چند كیلومتر ممكن است بر اثر گرما تلف شود.
دومین نقطه ضعف یوزهای آسیایی این است كه به شدت نگران امنیت خود هستند و این نگرانی باعث استرس آنها می شود، وقتی انسان به این گونه نزدیك می شود، اولین واكنش آن این است كه بدون جلب توجه بر روی زمین دراز بكشد تا خود را استتار نماید.
اگر عامل استرس نزدیك تر شود، جانور در اولین پناهگاه قابل دسترس مانند حفره ای در میان كوه ، لانه جانورانی نظیر روباه، خرگوش یا كفتار پناه می گیرد و در نهایت اگر نتواند محلی را برای پنهان شدن بیابد، فرار می كند.
یوز مانند هر گونه جانوری دیگر از نظر ذخیره ژنتیك منحصر به فرد است و انقراض آن كره زمین را برای همیشه از آن ذخیره ژنتیك محروم می كند.
این گونه ارزشمند یكی از اجزای تنوع زیستی ایران است كه با دیگر اجزای آن در ایران و با گونه های دیگر این خانواده در سایر نقاط جهان تفاوت دارد زیرا یوز مانند هر جانور دیگر در ایجاد تعادل اكولوژیك موثر است و انقراض آن این تعادل را بر هم می زند.
در اصطلاحات زیست محیطی از یوز به عنوان گونه 'پرچم' در زیستگاه نام برده می شود به این معنا كه حضور این گونه ارزشمند نشان دهنده وضعیت زیستگاه، وضعیت گونه های جانوری و گیاهی آن زیستگاه است.

* خراسان رضوی جزو 10 استان میزبان یوزپلنگ
در كنار همه این ویژگی ها یوزپلنگ یكی از جاذبه های طبیعت گردی ایران است كه می تواند منبع ایجاد درآمد برای جوامع محلی نیز باشد.
در عین حال عواملی همچون تخریب زیستگاه، چرای مفرط دام در زیستگاه، سگهای گله، اشغال زیستگاه توسط دام یا انسان، شكار طعمه، تلفات یوزپلنگ به طرق مختلف بویژه تصادفات و شكار از عوامل تهدید كننده این گونه ارزشمند جانوری است.
استان خراسان رضوی جزو 10 استان دارای گونه یوزپلنگ آسیایی در كشور است كه طبق اعلام اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت این گونه در كنار 36 گونه دیگر جانوری در این استان در فهرست قرمز (red list) گونه های طبقه بندی شده است اما به طور خاص در این فهرست یوزپلنگ در وضعیت حفاظتی (CRITICALLY ENDANGERED) قرار دارد و به عبارتی به صورت بحرانی در معرض خطر است.
تا قبل از دهه 50 هیچگونه آماری از تعداد یوزپلنگ در ایران وجود نداشت اما پس از انقلاب تلاشهای بسیار در جهت حفاظت از این گونه ارزشمند انجام شد.

*دشت لاغری و منطقه درونه خراسان رضوی میزبان یوزپلنگ
معاون پایش و نظارت اداره كل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: با توجه به بحرانی بودن وضعیت یوزپلنگ در درجات حفاظتی، این گونه به شدت مورد توجه عرصه بین المللی است.
محمد عرفانی افزود: دو گونه یوزپلنگ به نام های یوز آسیایی و یوز آفریقایی در دنیا وجود دارد كه گونه یوز آسیایی فقط در ایران مشاهده شده است.
وی با اشاره به اقدامات ارزشمند انجام شده در زمینه حفاظت از یوزپلنگ اظهار كرد: در منطقه درونه این استان با توجه به نزدیك بودن به منطقه توران به عنوان یكی از زیستگاه های اصلی یوز در ایران، مشاهده و ثبت حضور این گونه یوزپلنگ در سالهای گذشته انجام شده است.
وی گفت: حضور و مشاهده این گونه در سال 1359 ثبت شده و در سال 1391 از یك قلاده یوزآسیاسی توسط دوربین های تله ای عكس برداری شده است.
وی افزود: در سال 1393 نیز حضور چهار قلاده یوز در منطقه بردسكن اعلام شد كه موضوع با مستند سازی رد پای این تعداد ثبت شد.
معاون محیط زیست استان خراسان رضوی اظهار كرد: همچنین در منطقه دشت لاغری شهرستان بردسكن مشاهده یوز به صورت قطعی ثبت شده است.
وی با اشاره به مشاهده مداوم این گونه ارزشمند طی دهه های 60 تا 90 در این استان افزود: به رغم پیگیری های انجام شده و ثبت قطعی حضور یوز در خراسان رضوی هنوز این استان جزو استان های رسمی حضور یوز در قالب پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی قرار نگرفته است.
عرفانی گفت: در راستای تداوم ثبت و مستند سازی حضور یوز در این استان امسال نیز 14 دوربین تله ای خریداری و طبق شرایط لازم در مناطق احتمالی حضور این گونه نصب شده تا با تهیه عكس و فیلم این حضور را یكبار دیگر اثبات كنیم.
وی بیان كرد: ثبت مناطق تحت حفاظت میزبان یوزپلنگ در استان خراسان رضوی زیرپوشش پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در تخصیص اعتبار و افزایش اقدامات حمایتی از این گونه بسیار مهم و ارزشمند است.

*افزایش طعمه یوز در مناطق تحت مدیریت با هدف حفاظت
معاون پایش و نظارت اداره كل حفاظت محیط زیست استان خراسان رضوی افزود: انجام یك سری اقدامات آموزشی نسبت به اهمیت یوزپلنگ در مناطق تحت مدیریت و حاشیه این مناطق، روستاها و جوامع محلی نزدیك این مناطق بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
عرفانی گفت: در این آموزشها تلاش شده است نسبت به معرفی هرچه بهتر و بیشتر یوزپلنگ و اقدامات لازم در صورت مواجهه با این گونه، به دهیاران و افراد بومی و محلی آموزش داده شود.

*یوزپلنگ نیازمند حمایت است
مدیر كل حفاظت محیط زیست استان خراسان رضوی نیز در این زمینه با اشاره به خطراتی كه می تواند این گونه را تهدید كند گفت: خطراتی از جمله تصادفات جاده ای، شكار و حذف فیزیكی گونه توسط افراد و شكارچیان و كاهش منابع غذایی در مناطق به علت خشكسالی، از جمله این تهدیدات هستند.
حمید صالحی افزود: آموزش افراد جوامع محلی، برگزاری اجلاس و كلاسهای توجیهی، ایجاد امنیت نسبی برای گونه مزبور با ساخت پاسگاه و ایجاد امكانات حفاظتی، منابع آب و جلوگیری از شكار بی رویه و غیرمجاز طعمه های این گونه، از جمله اقدامات انجام شده برای حفاظت و حمایت از این گونه زیستی ارزشمند بوده است.
وی اظهار كرد: با توجه به وسعت قلمرو و گشت زنی یوزپلنگ، آمار دقیق از تعداد آن در این استان وجود ندارد كه امید است با بكارگیری دوربین های تله ای به اطلاعات جمعیتی اینگونه نیز دست یافت.
وی گفت: علاوه بر شهرستان بردسكن، احتمال حضور یوزپلنگ در شهرستانهای بجستان، سبزوار و سرخس نیز به خاطر برخورداری از زیستگاههای مطلوب وجود دارد.
مدیر كل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با اشاره به تلاشهای انجام شده برای اطلاع رسانی در زمینه اهمیت حفظ و نگهداری این گونه ارزشمند افزود: برگزاری كلاسهای آموزش برای بومیان مناطق همجوار زیستگاه های یوز ایرانی، چاپ بروشور برای ارتقای دانش عمومی در زمینه اهمیت این حیوان به عنوان مهمترین ذخایر ژنتیكی ایران، بررسی و شناخت زیستگاههایی كه احتمال حضور یوزپلنگ در آن هست و ارتقای آن منطقه به مناطق تحت مدیریت سازمان از مهمترین اقدامات صورت گرفته است.

*زیست 50 قلاده یوز در ایران
معاون پروژه بین المللی حفاظت از یوز آسیایی نیز در این زمینه گفت: زیست حداقل 50 قلاده یوزپلنگ آسیایی در ایران جای بسی خرسندی و شادمانی است.
رجبعلی كارگر افزود: از سال 1380 پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با همكاری سازمان محیط زست و سازمان ملل متحد طی تفاهم نامه ای در ایران آغاز شد.
وی با بیان اینكه در همان زمان كارشناسان بین المللی بر انقراض یوز در ایران تاكید داشتند، اظهار كرد: این در شرایطی بود كه یوزپلنگ از حدود 65 تا 70 سال قبل بجز ایران در هیج جای دیگر دنیا مشاهده نشده لذا ایران تنها مامن و جایگاه باقی مانده این گونه بود.
وی گفت: هم اكنون حدود 15 سال از عمر اجرای این پروژه در كشور می گذرد و بر اساس تصاویر و مستندات تهیه شده طی این مدت وجود یوزپلنگ در شش میلیون هكتار مساحت در 10 زیستگاه كشور قطعی شده است.
كارگر افزود: این تعداد زیستگاه در 6 استان كشور شامل خراسان جنوبی، خراسان شمالی، كرمان، اصفهان، یزد و سمنان می باشد.
وی با بیان اینكه سرشماری و آمارگیری گربه سانان به ویژه یوزپلنگ به دلیل شب زی بودن آن بسیار مشكل است، اظهار كرد: حضور و زیست دست كم 50 قلاده یوزپلنگ در ایران ثبت شده است.
وی گفت: به جرات می توان گفت كه فعالیت و اجرای این پروژه با حمایت سازمان ملل متحد و همكاری سازمان حفاظت محیط زیست بسیار خوب و موثر بوده كه این مسئله از سوی تمام كارشناسان بین المللی تایید شده است.

* تداوم وضعیت نگران كننده یوزپلنگ در كره زمین
كارگر با بیان اینكه گرچه حضور و زیست یوز در ایران در وضعیت به نسبت خوب و رو به رشد قرار دارد، افزود: اما همچنان وضعیت این گونه به شدت نگران كننده و نیازمند توجه است زیرا وجود 50 قلاده از یك گونه هنوز نشان از وضعیت ویژه و در خطر انقراض آن دارد.
وی بیان كرد: در حمایت از یوز و تلاش برای افزایش جمعیت این گونه دو شاخص عمده مورد توجه است كه یكی كاهش میزان تخلفات شكار و دیگری افزایش جمعیت علفخواران و طعمه های یوز می باشد.
معاون پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی گفت: طی 15 سال گذشته جمعیت علفخواران و طعمه های یوزپلنگ در 10 منطقه رسمی زیستگاه این گونه در 6 استان كشور به 35 هزار راس رسیده است.
وی افزود: این رشد در حالی است كه زیستگاه یوزپلنگ بیشتر در مناطق مركزی است و خشكسالی های اخیر نیز تاثیر منفی بر جمیعت حیاط وحش در سراسر كشور بر جای گذاشته است.
وی با بیان اینكه فعالیت در جهت حفاظت از یوزپلنگ در قالب پروژه ای در سه بخش در حال انجام است، اظهار كرد: بخش آموزش جوامع محلی، مردمی، مسئولان و توجیه افراد حاشیه مناطقی كه یوزپلنگ در آن زیست می كند و نیز مشاركت جوامع محلی برای حفظ این گونه انجام می شود.
وی ادامه داد: همچنین آموزش و پوشش رایگان بیمه تكمیلی محیط بانان و خانواده های آنان و پوشش بیمه دام های مناطق حاشیه مناطق یاد شده كه احتمال حمله و خسارت یوز وجود دارد از دیگر مواردی است كه مورد توجه می باشد.

* یوز ضامن بقای زیستگاه های كویری
كارگر تاكید كرد: یوز تنها یك گونه زیبا نیست بلكه به عنوان ضامن بقای زیستگاه های كویری محسوب می شود زیرا حضورش به عنوان پرچم در راس هرم غذایی تضمین كننده افزایش جمعیت حیات وحش، افزایش پوشش گیاهی و در نهایت تثبیت خاك و حفظ زیستگاه های طبیعی است.
وی افزود: علاوه بر اقدامات عملی و حمایتی از این گونه نادر و ارزشمند، در بخش مطالعاتی نیز مطالعات در زمینه وجود یوز، طعمه ها و ظرفیت مناطق مختلف در كشور برای زیست این گونه در حال انجام است.

* حمایت از خراسان رضوی به عنوان میزبان یوز قطعی است
معاون پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در باره برنامه این پروژه برای پوشش زیستگاه های خراسان رضوی گفت: خراسان بزرگ قبل از تقسیم به سه استان از جمله استان های یوزخیز بوده و هم اكنون خراسان رضوی به دلیل نزدیك بودن به منطقه میاندشت كه به عنوان زیستگام مولد یوز شناخته می شود و منطقه توران، میزبان یوز نیز خواهد بود.
وی افزود: همچنین منطقه نایبندان در طبس از جمله مناطقی است كه بعد از انقلاب اسلامی نخستین بار مشاهده یوز در آن گزارش شده است.
وی اظهار كرد: همسایگی با سه استان یوز خیز شامل خراسان جنوبی، خراسان شمالی و سمنان به عنوان مناطق قطعی حضور و زیست یوز گویای جایگاه خراسان رضوی است.
كارگر گفت: دعوت از محیط بانان خراسان رضوی برای شركت در دوره های آموزشی حفاظت از یوزپلنگ دلیل بر قطعیت وجود این گونه در خراسان رضوی است.
وی افزود: در صورت رسیدن به توافق با دفتر سازمان ملل و با توجه به ظرفیت موجود، استان خراسان رضوی را به صورت رسمی جزو استانهای میزبان یوز و زیر پوشش این پروژه بین المللی معرفی خواهیم كرد.
وی اظهار كرد: حضور یوز در دو منطقه درونه و دشت لاغری، قطعی و مستند سازی شده است و امیدواریم خراسان رضوی به عنوان هفتمین استان یوز خیز در كشور معرفی شود.
وی مهمترین مشكل در این اقدام را كمبود و محدود بودن اعتبارات دانست.
گزارش: آرزو جاودانی
7496 / 6053