چرا به روس ها اعتماد كرديم؟

در اين يادداشت به قلم حسن محمدي آمده است:سرگئي كرينكو، رئيس روس‌اتم در كنفرانس خبري مشترك با علي‌اكبر صالحي، معاون رئيس‌جمهور و رئيس سازمان انرژي اتمي ايران، با اشاره به كلنگ‌زني دو واحد نيروگاهي در بوشهر،گفت:«اين پروژه حكايت از همكاري استراتژيك دو كشوردارد. ما براي ساخت 8 بلوك نيروگاهي با سازمان انرژي اتمي ايران تفاهم داريم كه امروز كار ساخت دو واحد را شروع مي‌كنيم».
سخنان كرينكو سوالي را در ذهن خبرنگاران حاضر در مراسم ايجاد كرد كه فرصت طرحش فراهم نشد، به همين روي به سراغ كارشناسان انرژي اتمي در شركت توليد و توسعه انرژي اتمي ايران رفتم تا دلايل فني همكاري با روس‌ها را دريابم. سوال كوتاه و موجز است:«چرا مجدداً به روس‌ها اعتماد كرديم؟».
اين موضوع از سه منظر قابل بررسي است؛ اول، ويژگي‌هاي نسل جديد نيروگاه‌ها، دوم، دلايل فني اعتماد به روس‌ها برمبناي توانمندي هاي فني و تكنولوژيكي آنان و سوم اينكه، مزاياي استفاده از تكنولوژي روس‌ها در ساختگاه بوشهر براي ايران چه مي‌تواند باشد.
1- ويژگي هاي نسل جديد نيروگاه‌هاي هسته‌اي:
رآكتورهاي نسل اول: رآكتورهايي كه براي نيروگاه هاي اتمي تاكنون مورد استفاده قرار گرفته اند از نوع خنك كننده با آب به دو صورت تحت فشار يا آب جوشان هستند. رآكتورهاي خنك كننده گازي بيشتر در انگلستان و از رآكتورهاي آب سنگين بيشتر در كشورهاي كانادا و هندوستان بهره برداري مي شود. مهمترين عيب رآكتورهاي نسل اول حجم بزرگ آن است، ضمن آنكه توزيع فضايي در مدار اوليه اتصالات لوله‌هاي رآكتور و مولدهاي بخار، پمپ‌ها و مبدل‌هاي حرارتي در قُطرهاي خيلي بزرگ ايجاد مي‌شد و همين مسئله مشكلات اصلي در محافظت در برابر نشت از مدار اول بود.
عيبي كه براي اولين بار در حادثه اتمي تري مايل آيلند خود را نشان داد. در 28 مارس 1979 ميلادي در تري مايل آيلند آمريكا بخشي از هسته اصلي واحد 2 در نيروگاه ذوب شد كه باعث نشت 3 ميليون كوري گاز راديواكتيو به بيرون از نيروگاه شد. علاوه بر اين عيب بزرگ نيروگاه‌هاي نسل اول، ضعيف بودن داده‌هاي ابزار دقيق براي عملكرد پرسنل كنترل رآكتور و سيستم محافظتي، محاسبه نشدن درست ايمني و كافي نبودن سيستم‌هاي كنترل قلب رآكتور، موجب شد تا امروزه تقريباً تمام رآكتورهاي نسل اول از سرويس خارج شوند.
رآكتورهاي نسل دوم: با در نظرگرفتن عيوب طراحي در راكتورهاي نسل اول ايمني در نسل دوم راكتورها به حد قابل قبولي افزايش داده شد، ولي جهان شاهد حادثه چرنوبيل شد. در آن حادثه LOCA(از دست دادن كامل خنك‌كننده قلب راكتور) اتفاق افتاد كه منجر به مشكل انتقال حرارت از درون راكتور شد. ضمن آنكه در نسل دوم نيروگاه‌ها خنك‌كننده رآكتور هسته اي در توان كامل احتمال افت داشت. رآكتورهاي نسل دوم از سال 1970 ساخته شدند و برخي از آنها همچنان در حال كار هستند.
راكتورهاي نسل سوم: راكتورهاي نسل سوم ازسال 1977 آغاز و در سال 1981 به بهره‌برداري رسيدند و تا سال 1989 شش نوع مختلف از اين راكتورها ساخته شد. نسل سوم راكتورها ارتقادهنده تكنولوژي راكتورها از نظر كنترل و ايمني بود.
نسل سوم راكتورها در خنك‌كردن به ويژه در وضعيت هاي اضطراري به دليل اينكه ابزار دقيق و تجهيزات نمايشگر به سرعت توسعه يافته بودند در بهره‌برداري مشكلات كمتري دارند. تجهيزات اضطراري امكان كنترل حالت رآكتور را در هر سطحي از قدرت حتي نزديك به حالت بحراني مهيا مي‌كنند. بااستفاده از سيستم‌هاي كنترلي غيرفعال (PASSIVE ، عملكرد سيستم­ هاي ايمني بدون نياز به برق) عملكرد ايمني راكتورهاي هسته‌اي افزايش يافت.
راكتور در حال كار در واحد يكم نيروگاه اتمي بوشهر از نسل 3 بوده كه از سيستم‌هاي كنترلي و ايمني ارتقا يافته‌تري نسبت به انواع مشابه برخوردار است.
رآكتورهاي نسل 3+: راكتورهاي جديدي از نسل سوم به نام 3+معرفي شده است. اين نسل حاصل تجربه كسب شده از بهره‌برداري نيروگاه‌هاي هسته‌اي به ميزان 16822 راكتور- سال مي‌باشد، كه امروزه به عنوان راكتورهاي به‌روز در دنيا مورد استفاده قرار مي‌گيرند. در اين نوع رآكتور علاوه بر افزايش راندمان به بيش از 90 درصد، عمر نيروگاه‌ها هم از 40 سال به 60 افزايش يافته است. مصرف داخلي برق در اين نوع به كمتر از 8 درصد كاهش يافته كه سبب مي‌‌شود عمده برق توليدي به شبكه برق سراسري كشور تحويل داده شود. طراحي واحد‌هاي 2 و 3 نيروگاه اتمي بوشهر بر مبناي نيروگاه‌هاي نسل +3 صورت گرفته است.
رآكتورهاي نسل چهارم هنوز در مرحله تحقيق و توسعه هستند.
2- دلايل فني اعتماد به روس‌هابرمبناي توانمندي هاي فني و تكنولوژيكي آنان:
در حال حاضر كشور روسيه فعال‌ترين كشور در جهان در زمينه ساخت نيروگاه اتمي است. روسيه با بيش از 12 كشور قرارداد اجرايي و موافقتنامه همكاري دارد، ضمن آنكه در حال حاضر 7 نيروگاه هم در داخل كشور روسيه در حال ساخت است. اين درحالي است كه شركتي مانند وستينگهاوس از آمريكا تنها با كشور چين قرارداد همكاري دارد، ژاپن با عنوان يكي از كشورهاي داراي فناوري نيروگاه هسته‌اي تاكنون پروژه‌اي را در خارج از كشور خودش انجام نداده است، كره‌جنوبي هم در حال حاضر فقط براي امارات نيروگاه مي سازد. شايان ذكر است اكثر تكنولوژي نيروگاه‌هاي جهان مربوط به شركت وستينگهاوس (PWR) و همچنين تكنولوژي روسيه با سيستم(VVER) مي باشد.
دو نكته را نيز بايد مدنظر قرار داد، اول اين كه راكتورهاي غربي به نسبت راكتورهاي روسي قيمت بالاتري دارند، دوم آنكه غربي ها اساساً حاضر نيستند براي جمهوري اسلامي ايران نيروگاه بسازند و طي آن انتقال تكنولوژي انجام دهند و حتي پس از برجام نيز پيشنهاد عملي جهت ساخت نيروگاه ارائه نكرده‌اند . ايران براي پاسخگويي به نيازهاي آينده انرژي، توسعه فناوري نيروگاه‌هاي هسته‌اي در داخل را از مسير يكي از كشورهاي پيش‌رو انتخاب نموده است.
در اين ميان برخي تكنولوژي نيروگاه‌هاي هسته‌اي روسيه را پايين‌تر از تكنولوژي غربي مي‌دانند، اما براساس آمار جهاني در حال حاضر سوخت بيش از 80 راكتور در حال بهره‌برداري از نوع آب سبك تحت فشار در دنيا توسط روسيه تامين مي شود. علاوه بر كشور روسيه كشورهايي مانند هند، چين، بلاروس، فنلاند، اوكراين، ارمنستان، جمهوري چك، مجارستان و ايران، در بين 30 كشوري كه در حال حاضر راكتور برق هسته‌اي در اختيار دارند، از نيروگاه روسي بهره برده و سوخت مورد نيازشان را از روسيه تامين مي كنند.
مهمتر از همه اين كه در سياست هاي كلان و راهبردي اكثر كشورهاي صاحب نيروگاه هسته‌اي حداقل 2 الي 4 واحد نيروگاهي با حفظ تكنولوژي در يك ساختگاه برنامه‌ريزي و اجرا مي‌شود و در هيچ نقطه‌اي از جهان دو نوع تكنولوژي مختلف در يك ساختگاه وجود ندارد چرا كه اين اختلاط نه به لحاظ فني و اقتصادي به صرفه است و نه به لحاظ ايمني.
به نظر مي رسد حفظ و ارتقاي توانمندي هاي بوجود آمده و افزايش كارآمدي نيروي انساني مهمترين عامل تمايل ايران به ادامه همكاري با روسيه باشد.
3- مزاياي استفاده از تكنولوژي روس‌ها در ساختگاه بوشهر براي ايران چيست:
همانطور كه بيان شد، استفاده از دو فناوري متفاوت در يك ساختگاه به دلايل متعددي كه در زير بيان مي شود، از نظر فني كار درستي نيست. انتقال تكنولوژي ساخت نيروگاه براي جمهوري اسلامي ايران اهميت دارد، لذا به بيان يكي از كارشناسان سازمان انرژي اتمي، اگر به دليل تفاوت‌هايي كه اين دو نوع تكنولوژي دارند در فاز دوم و سوم از تكنولوژي غربي در همان ساختگاه استفاده مي كرديم، عملاً نمي‌توانستيم از بسياري از زيرساخت ها و نيروي انساني كارآمد و توانمندي كه طي ساخت واحد يكم ايجاد كرده بوديم، استفاده كاملي بكنيم.درواقع به نظر مي رسد حفظ و ارتقاي توانمندي هاي بوجود آمده و افزايش كارآمدي نيروي انساني مهمترين عامل تمايل ايران به ادامه همكاري با روسيه باشد.
يكي از مهمترين هزينه هاي بهره‌برداري از نيروگاه هاي اتمي، هزينه هاي پشتيباني و تعميراتي آن است. امروز يك مجموعه مديريت پشتيباني و تعميراتي واحد يكم بوشهر را برعهده دارد و اگر بنا بود تكنولوژي غربي به اين ساختگاه وارد شود، تيم پشتيباني و تعميراتي ديگري بايد شكل مي گرفت كه اين امر هزينه‌هاي بهره‌برداري را افزايش مي‌داد. مجدداً تاكيد مي‌شود در هيچ نقطه اي از 30 كشور جهان كه نيروگاه فعال دارند در يك ساختگاه دو تكنولوژي با چنين اختلافي (غربي و شرقي) ساخته نشده است.
برخي منتقدان مي گويند آوردن تكنولوژي غربي ارزش آن را داشت تا ساختگاه ديگري را در دستور كار قرار مي‌داديم اما كارشناسان انرژي اتمي اعتقاد دارند، ساختگاه بوشهر ظرفيت حداقل 5 نيروگاه را در خود دارد و با توجه به هزينه‌هاي زيادحوزه‌هاي تأمين ايمني و امنيت كه مهمترين هزينه براي هر نيروگاه اتمي است، به لحاظ اقتصادي به صرفه نيست كه صرفاً به دليل بهره گيري از تكنولوژي غربي هزينه گزافي را بر كشور تحميل نماييم، ضمن آن كه چنانچه در بالا ذكر شد، تكنولوژي نيروگاه‌هاي روسي از نظر فني خود را در جهان اثبات نموده و اختلاف آنها با انواع غربي در حدي نيست كه تصميمِ تصميم سازان و برنامه‌ريزان هسته‌اي كشورمان را تغيير دهد.
كارشناسان معتقدند تردد افرادي با دو زبان، دو فرهنگ و دو نگاه كاملاً متفاوت از منظر فني در يك ساختگاه اتمي اساساً به سود كشورمان نبوده و نيست.
به نظر مي رسد بهترين راه همكاري ايران با كشورهاي غربي-درصورتي كه آنها تمايل داشته باشند- اين است كه در ساختگاهي ديگر همكاري ميان ايران و آنها شكل بگيرد تا هم از امكاناتي كه در ساختگاه بوشهر وجود دارد، استفاده بهينه‌تري بشود و هم در ساختگاه‌هاي ديگر با منطق همان تكنولوژي‌ها كار پيش برود.
منبع: پايگاه اينترنتي اميد هسته اي ايرانيان / 28 شهريور 95
اول**1577 دبير: حسن حسين زاده