اجرای طرح های آبخیزداری راهكار مقابله با سیلاب های مخرب گلستان

به گزارش ایرنا گلستان با تنوع آب وهوایی، هفت اقلیم را در خود جای داده است و نواحی شمالی دارای آب و هوای سرد كم بارش ، نواحی غربی با آب و هوای معتدل مرطوب ، ناحیه مركزی آب و هوای معتدل نیمه مرطوب و ناحیه جنوبی آن نیمه سرد و كم بارش است.
براساس آمارهایی كه ارائه می شود در استان گلستان حدود 40 رودخانه جاری است كه در چهار حوضه بزرگ اترك، گرگان رود، قره سو و خلیج گرگان توزیع و شبكه جریان آب های سطحی را تشكیل می دهد.
حجم سالانه آبدهی این رودخانه ها حدود 1235 میلیون مترمكعب است كه 45 تا 50 درصد آن به صورت سیلاب های ناشی از بارندگی و ذوب برف در ماه های بهمن تا فروردین و بخشی نیز به صورت سیلاب های فصلی در تابستان و پاییز جریان می یابد.
همچنین براساس این آمار حدود 65 درصد از جریان رودخانه های گلستان به صورت سیلاب است كه گاهی به دلیل بزرگی و شدت سیلاب آثار تخریبی نیز به همراه دارد و این درحالی است كه روستاهای زیادی در مسیر رودخانه های استان به وِیژه در نواحی مرتفع كه جریان سیلاب قدرت بیشتری دارد، ایجاد شده است.
آمارهای یك كارتحقیقاتی كه در سال های اخیر انجام شد، نشان می دهد كه 5 /20 درصد سطح استان گلستان با مساحت 2 / 4180 كیلومتر در پهنه با خطر خیلی زیاد، 7 /20 درصد از سطح استان با مساحت 6 / 4227 كیلومتر مربع در پهنه خطر زیاد ، 6 / 39 درصد با مساحت 2/ 8085 كیلومتر مربع در پهنه با خطر متوسط و 2 /19 درصد با مساحت 2/3943 كیلومتر مربع در پهنه با خطر كم وقوع سیل واقع شده است.
با توجه به این كه استان گلستان به لحاظ شرایط فیزیوگرافی و اقلیمی دارای ظرفیت سیل خیزی بالایی است، در بازه زمانی 1370 تاكنون (1395)، بیش از 122 مورد سیل و سیلاب در سطح استان با تلفات جانی افزون بر 404 نفر رخ داده است.
همچنین در 3 سال اخیر 12 مورد سیل در استان گلستان رخ داده است كه خسارتی در حدود 3هزار و 550 میلیارد ریال را به بخش های مختلف كشاورزی، زیربنایی، مسكونی و تاسیسات وارد كرده است.
شماری از كارشناسان در حوزه آبخیزداری در گلستان؛ دلایل وقوع سیل در استان را بیشتر ناشی از بارش های رگباری كوتاه مدت و با شدت بالا (در مقیاس مكانی كوچك) طی سال های اخیر و به دلیل پدیده تغیر اقلیم، تجاوز به حریم رودخانه ها و آبراهه ها و مسدود نمودن آنها بخصوص در مناطق مسكونی، عدم توجه به مسائل سیل و رانش زمین در توسعه مناطق شهری و روستایی و رعایت نشدن دبی سیلاب در طراحی و احداث جاده ها و پل ها، اعلام می كنند.
این عده همچنین پر شیب بودن حوزه و جاری شدن سریع رواناب، شكل حوزه و متعاقباً پایین بودن زمان تمركز در برخی از زیر حوزه ها، تغییر كاربری اراضی، عملیات كشاورزی خارج از قاعده در اراضی با شیب بالای 12 درصد، وجود سازندهای حساس زمین شناسی و فرسایش سریع و ایجاد بار رسوبی كه سبب مضاعف شدن قدرت تخریبی سیلاب و همكاری نكردن مردم محلی با ارگان های دولتی در برخی مناطق و لزوم آگاهی بخشی در این خصوص را از دیگر دلایل عمده وقوع سیل در استان گلستان بیان می كنند.
معاون فنی اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان نیز در این رابطه به خبرنگار ایرنا گفت: با وجود بارندگی های اخیر در 12 و 17 شهریور ماه سال جاری و بارش های حدود 100 میلیمتری در كمتر از چند ساعت و بروز سیلاب، آبگرفتگی معابر و خیابان ها و حتی جاده های بین شهری و خسارت فراوان در شهرها و روستاها و زمین های كشاورزی و تاسیسات در استان، اما همچنان با كمبود آب و كاهش سطح سفره آب های زیر زمینی مواجه بوده و نیازمند جبران آن هستیم.
به گفته وی؛ این درحالی است كه آب ناشی از سیلاب ها همراه با خسارت و تخریب از دسترس خارج می شود كه توجه بیش از گذشته در مهار این آبها با حمایت از طرح های آبخیزداری و آبخوانداری و اجرای آن در استان لازم است.
عبدالرحیم لطفی افزود: در این استان با وسعت افزون بر دو میلیون و 50 هزار هكتار، در یك میلیون و 700 هزار هكتار آن نیاز مبرم به انجام كارهای آبخیزداری وجود دارد تا از جاری شدن سیلاب، آبگرفتگی معابر و خیابان ها، جاده های بین شهری و خسارت فراوان در شهرها و روستاها، زمین های كشاورزی و تاسیسات ممانعت به عمل آید.
به گفته وی؛ تاكنون این اداره كل در سطح 900 هزار هكتار وارد عملیات آبخیزداری شده است كه در حدود 400 هزار هكتار آن طرح های آبخیزداری را تكمیل كرده است.
وی افزود: برای تكمیل عملیات آبخیزداری در استان نیاز به اعتباری افزون بر 250 میلیارد ریال می باشد، البته برای كاهش خسارات سیل باید اقداماتی در خصوص زهكشی و بازكردن آبراهه های قدیمی، بازگشایی حریم رودخانه ها و آبراهه‌ها نیز انجام شود.
لطفی بر ضرورت اجرای عملیات آبخیزداری در استان در جهت مدیریت سیلاب نیز تاكید كرد و گفت: آبخیزداری یكی از شیوه‌های نوین حفاظت آب و خاك، مهار و پخش سیلاب‌ها است كه باعث كنترل سیلاب‌های مخرب و نفوذ آب به داخل سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود و با توجه به شرایط اقلیمی خشك و نیمه خشك ایران و بروز مشكلات عدیده‌ای چون كم آبی، حفاظت خاك و آبخیزداری از سازنده‌ترین راهكارها برای مقابله با خشكسالی است.
وی افزود: بررسی سابقه سیل در استان نشان می دهدكه حوزه های مختلف گلستان در سال های مختلف سیلاب های مهمی را تجربه كرده است، از این نظر عملیات آبخیزداری در راستای كاهش حجم و دبی پیك سیلاب و همچنین ممانعت از تمركز و سرعت گرفتن رواناب در بالادست برای كاهش خسارات ضرورت دارد.
به گفته وی؛ از لحاظ سیل خیزی گلستان شاهد بروز سیلاب های سالانه مخرب فراوانی در دهه های 70 و80 بوده است كه باتوجه به وضعیت حوضه های آبخیز و سیل گیر بودن، انجام فعالیت های آبخیزداری و اعمال مدیریت جامع از اولویت های توسعه استان محسوب می گردد.
وی ادامه داد: از آنجایی كه كشاورزی و گردشگری؛ محورهای اول و دوم توسعه استان است، تنها راه رسیدن به توسعه پایدار و حفاظت از منابع و كاهش بلایای طبیعی و علاج بخشی مشكلات فوق پرداختن به مدیریت جامع حوضه های آبخیز می باشد.
معاون فنی اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان گفت: این امر مهم تنها از طریق مشاركت دستگاه های دولتی و عموم مردم قابل انجام است.
وی به اهمیت فعالیت های آبخیزداری در جهت كاهش رسوب ورودی به سدهای استان نیز اشاره كرد و افزود: ایجاد سازه های آبخیزداری درجهت كاهش فرسایش و جلوگیری از كنش بستر و كناره های آبراهه، كاهش سرعت آب و كنترل سیل، جلوگیری از ته نشینی حجم انبوهی از رسوبات در مخازن سازه ها و به تبع آن جلوگیری از ورود آن به مخزن سد كه تأمین كننده بخش عظیمی از آب مصرفی استان است، ضرورت دارد.
لطفی با اشاره به اجرای عملیات آبخیزداری در 400هزار هكتار از اراضی استان اظهارداشت: دراین سطح 160 موردبند خاكی، 3 مورد طرح های مدیریت سیلاب، 3 مورد طرح های پخش سیلاب، 120 موردسازه های بتنی و سنگ و ملات، 400 مورد سازه های گابیونی، جنگل كاری ،احیاء و توسعه جنگل در سطح حدود 7600 هكتار، بیش از 1300 هكتار تراس بندی و 2500 هكتار نهالكاری مثمر و علوفه كاری در اراضی شیبدار انجام شده است.
وی مجموع مخزن ایجاد شده بوسیله اجرای این طرح ها را بیش از 70 میلیون مترمكعب اعلام كرد و گفت: با این طرح ها قادرخواهیم بود هر سال 120 میلیون مترمكعب سیلاب را به صورت متناوب و مستقیم مدیریت كنیم.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد نیز در نشست اخیر شورای هماهنگی مدیریت بحران استان گلستان در خصوص اهمیت مقابله با سیل و استفاده بهینه از این بلایای طبیعی گفت: گلستان از لحاظ سیل ایمن نیست ،ولی لازم است رویكرد مدرن در حوزه پیشگیری و مقابله با سیل و استفاده بهینه از این حادثه داشته باشیم.
عباسعلی قزلسفلو افزود: بخشی از نیاز آبی را حتی در شهرها می توان از ذخیره سازی سیلاب هابا استفاده از شیوه های مدرن تامین كردكه این شیوه امروز در بسیاری از كشورها از جمله ژاپن استفاده می شود.
به گفته وی، عمده خسارت جاری شدن سیلاب در شهرها، تخریب رودخانه هاست كه باید برای احیا و نجات دوباره آنها وارد عمل شد و از آن به عنوان زهكش استفاده كرد كه راه اندازی ستاد احیای رودخانه ها برای مدیریت سیل یك ضرورت در استان گلستان به شمار می رود.
وی همچنین بر واگذاری مدیریت سیل به مردم تاكید كرد و افزود: زیرا دولت به تنهایی قادر به مدیریت سیل نیست و باید از مشاركت مردم بیشتر بهره برداری شود.
با این وجود برای رهایی استان گلستان از خسارات سیل لازم است مسئولان ارشد استانی برای مدیریت سیل و استفاده بهینه از این حادثه در رفع كمبود منابع آبی ،برنامه ریزی كرده و براجرای آن دقت لازم داشته باشند تا از تهدید سیل استان را نجات داد.
طبق برآورد اخیر اداره كل ثبت احوال گلستان، این استان حدود یك میلیون و 900 هزار نفر جمعیت دارد كه كمتر از نیمی از آنان در مناطق روستایی و بقیه در 30 نقطه شهری مستقرند و بیشتر از طریق كشاورزی و دامپروری تامین معاش می كنند.
6204/1648
گزارشگر' علی اصغر تیموریان **انتشار دهنده: پری سالارنیا