هنر تعزيه جلوه دلدادگي صدها ساله البرزي ها به سالار شهيدان

به گزارش ايرنا، هنر تعزيه ابزار خوبي براي انتقال مفاهيم و ديدگاه عاشورائي است كه قرن هاست در ميان شيعيان رواج داشته است.
هنر آئيني و مذهبي تعزيه، يكي از ماندگارترين هنر و آيين هاي ايراني است كه مي تواند مصائب عاشورا را با زباني بسيار گويا و هنرمندانه منتقل كند.
حسينيه اعظم برغان كه در روستاي برغان شهرستان ساوجبلاغ واقع شده، هر ساله در دهه اول محرم شاهد اجراي نمايش آئيني تعزيه است.
اين حسينيه كه قدمت آن به سال 931 هجري قمري و زمان شاه طهماسب صفوي باز مي گردد به صورت يك بناي يك طبقه به منظور برگزاري آيين سنتي تعزيه خواني ساخته شد و در دوره قاجار طبقه دوم به آن افزوده شد كه در زمان خود شكل معماري آن منحصر به فرد بوده است.
مراسم تعزيه خواني در اين حسينيه قدمتي طولاني دارد. حاج رحيم حق پرست پيرمرد سفيد مويي كه حدود 70 سال دارد و در اين حسينيه خادم عزاداران امام حسين (ع) بوده است، مي گويد: در زمان هاي قديم حسينيه اعظم به اين صورت مسقف نبود، بلكه با برافراشتن چادر به صورت خيمه، حال و هواي خيمه حسيني پيدا مي كرد.
وي درمورد افراشتن خيمه و چادر امام حسين (ع) در اين حسينيه گفت: در آن زمان كه ما جوان بوديم، چادر حسينيه كه چند تكه بود را روي كول خود مي گذاشتيم و با وصل كردن به تيرهاي 15 متري كه سرش رو مهار مي بستيم، با طناب مي كشيديم و محكم به لبه هاي ستون هاي افقي كه از ديوارهاي حسينيه بيرون زده بود مي بستيم.
حق پرست افزود: قديم ها تعزيه توسط افراد محلي و بومي برغان در 10 شب اول محرم با برگزاري تعزيه حضرت موسي بن جعفر و شاه چراغ، فتاح، مسلم بن عقيل، حضرت قاسم، حضرت علي اكبر، حر رياحي و تعزيه حضرت اباالفضل (ع) و امام حسين (ع) در تاسوعا و عاشوراي حسيني خوانده مي شد.
وي اضافه كرد: تعزيه مربوط به بازار شام و حضرت رقيه (س) نيز آخرين تعزيه هايي بود كه در حسينيه اجرا مي شد.
اين شهروند اظهار داشت: زمان هاي قديم زنان برغاني با چادر هاي كرباسي مي آمدند به حسينيه و كنار حسينيه در عزاداري امام حسين (ع) شركت مي كردند.
حق پرست گفت: صداي تعزيه خواني، شيپور و طبل تعزيه در 10 شب محرم تو تمام كوچه ها و باغ هاي برغان شنيده مي شد.
وي يادآور شد: آن زمان بلندگو و اين همه تجهيزات براي تعزيه خواني نبود هرچند سخت بود ولي با حال و هواي حسيني كه ايجاد مي شد اين سختي ها به نظر نمي آمد و مردم از برپايي اين آيين بسيار فيض مي بردند.
مصطفي كرمي عضو هيئت امناي حسينيه اعظم برغان هم گفت: نماي اين حسينيه به صورتي معماري شده كه حدود 30 طاقه در آن تعبيه شده است.
وي افزود: اين حسينيه داراي چهار قسمت متفاوت است، ضلع شمالي اين بنا شاه نشين و متعلق به رجال است و قسمت جنوب طبقه
دوم متعلق به زنان رجال و دو سمت شرقي و غربي داراي حجره هاي كوچك و بزرگ در طبقه اول كه متعلق به خاندان هاي برغان و
مردم عادي بود كه جايگاه مردان و طبقه دوم نيز جايگاه زنان بوده است.
كرمي گفت: در قسمت بالايي تالار شاه نشين، سربازان و محافظين اميران استقرار مي يافتند.
وي افزود: طاقي هاي پايين را حجره و طاق هاي بالايي را معجر كه در زبان عربي به معني پوشش و حجاب است در زمان قديم نامگذاري كرده بودند.
كرمي اظهار داشت: در زمان هاي قديم جلوي طاقه هاي زنان سياهه مي كشيدند براي اينكه حجاب براي خانم ها حفظ شود.
وي درمورد طاقه ها گفت: در زمان قديم هر خاندان چند روز قبل از آغاز ايام محرم با نصب فرش هاي شش متري كه تمثال امام حسين (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) در وسط آن تعبيه مي شد و نيز با نصب پارچه هاي سياه اقدام به سياه پوش كردن طاقه خود مي كردند.
كرمي گفت: كف حسينيه يك متر و نيم گودتر از بناي حسينيه بود و به شكل گودال قتلگاه و نيز براي انجام سيستم سرمايشي در تابستان و گرمايشي در زمستان به اين شكل و شمايل ساخته شده بود.
وي يادآور شد: سقف حسينيه در زمان هاي قديم به صورت چادر و خيمه اي شكل بوده است كه اين چادر نيز توسط زنان برغان با دست بافته مي شد، در اين حسينيه آيين تعزيه خواني برگزار مي كردند.
حسين ايزديار يكي ديگر از اعضاي هيات امناي حسينيه اعظم برغان در خصوص برگزاري آيين سنتي تعزيه در اين حسينيه گفت: چادر حسينيه 12 تكه بزرگ كه هر تكه چادر 12 متر بود و اين چادر بر روي تيرك هاي 18 متري سوار مي شد.
وي افزود: اما اين خيمه در شرايط جوي نامناسب مشكلاتي را براي برگزاري آيين تعزيه خواني فراهم مي كرد كه چند سالي است براي برطرف شدن اين مشكل از طرف يكي از اهالي برغان اين حسينيه مسقف شده است.
ايزديار اضافه كرد: كف اين حسينيه گود است و اين حسينيه به صورت استاديوم با داشتن سه سكو در اطراف گودال محل استقرار عزاداران جهت تماشاي تعزيه بود كه متاسفانه با سيلي كه در چند سال گذشته در برغان جاري شد اين گودال به گود پر از آب تبديل شد كه براي حفظ اين ميراث 10 سال پيش از طرف اداره ميراث فرهنگي اين حسينيه بازسازي شد و كف حسينيه سنگ فرش و سكوها صاف شدند و از آن زمان با كمك اهالي و نذورات آنها براي اين حسينيه در قالب نذر صندلي جايگزين نشستن بر روي سكوهاي سنگي شد.
داوود كيا زياد يكي از اعضاي هيات امناي حسينيه اعظم برغان هم درباره برگزاري آيين سنتي تعزيه در اين حسينيه گفت: در اين حسينيه در زمان هاي قديم تا اواخر دهه 40 تعزيه خواني توسط افراد بومي برگزار مي شد.
وي افزود: در آن زمان ملا محمد بكايي، ملا غلام حسين كيا، ملا يداالله كيا، امام خوان تعزيه و علي رحيمي شهادت خوان، ميرزا ابوالقاسم بكائي هم معمم تعزيه خوان، عباس ايزديار مخالف خوان، ناصر رحيمي، علي اكبر برغاني، ملا محمد برغاني، سيد آقا تالياني، ملا محمد و نجيب االله سنجي، سيد محمد و جلال قريشي، محمد علي اميري، حسين خدابنده لو از افراد محلي هستند كه از سال 1310 تا 1349 در اين حسينيه آيين تعزيه خواني را برگزار كردند.
وي گفت : محمد ميرزا اولين شيپورچي روستا در تعزيه بود و لطف االله يزدان پرست و مرتضي صفاري از كساني بودند كه دراين حسينيه جزء افراد غريبه اي بودند كه بعدها به جمع اين تعزيه خوانها پيوستند.
كيا زياد بيان داشت: از ابتداي ايام محرم به مدت 10 شب آيين تعزيه خواني برگزار مي شد اما اكنون اين آيين با تعزيه خواناني ازشهرستان هاي تهران، قزوين، ملاير، و روستاهاي سنج، سيبان دره، دروان، سرحه از اطراف برغان برگزار مي شود.
وي گفت: در چند سال گذشته از اهالي بومي اين روستا براي تعزيه خواني استفاده نشده است اما سعي شده با بكارگيري استادان درزمينه مخالف خوان و موافق خوان، جوانان اين روستا براي تعزيه خواني و برگزاري اين آيين در روستا آموزش هاي لازم داده شود.
كيا زياد با اشاره به طاقه هاي حسينيه براي خان هاي مختلف روستا گفت: طايفه هايي كه در اين روستا براي خود طاقه داشتند طايفه كيا، فروزنده، مهرور، رحيمي، بزرگ مهر، جمشيدي، صانعي، خدابنده لو از جمله طايفه هايي هستند كه هر كدام طاقه مخصوص به خود داشتند و از طرف هر طاقه براي استقرار خود در طول مراسم تعزيه وسيله گرمايش از قبيل كرسي تعبيه مي شد.
وي گفت: بناي اين حسينيه در دو طبقه به صورت خشتي و چوبي است و اكنون با توجه به مسقف شدن آن پشت بام اين حسينيه نيز امكان اسكان و استفاده از فضاي دروني حسينيه را دارد.
يكي از تعزيه خوانان حسينيه اعظم برغان مي‌گويد: تغييراتي كه تكنولوژي در جامعه كنوني ايجاد كرده از معنويت تعزيه اندكي كاسته است اما ما تمام تلاش خود را مي‌كنيم و مردم نيز آنقدر عاشقند كه همين را هم از ما مي‌پذيرند.
وي افزود: به عنوان نمونه كم شدن اسب از تعزيه‌ها از معنويت كم كرده است و همچنين در گذشته كه بلندگو و اكو و اين قبيل چيزها نبود و تعزيه خوانان صداهاي رسايي داشتند معنويت بيشتري بر فضا حاكم مي‌شد.
**انتشار كتاب پژوهشي در تعزيه و تعزيه خواني توسط تعزيه پژوه البرزي
پژوهشگر تاريخ و فرهنگ البرز نيز با اشاره به انتشار كتاب پژوهشي در تعزيه و تعزيه خواني توسط تعزينه پژوه البرزي گفت كه اين كتاب توسط يونسكو منتشر شده است.
حسين عسگري با اشاره به قدمت بالاي تعزيه در استان البرز، افزود: كتاب 'پژوهشي در تعزيه و تعزيه خواني' پس از 12 سال تلاش جدّي و عالمانه دكتر عنايت الله شهيدي، پژوهشگر البرزي نوشته شده و در سال 1379 به عنوان پژوهش برگزيده فرهنگي سال ايران انتخاب شد.
وي اظهار داشت: اين كتاب ارزشمند در سال 1380 با همكاري كميسيون ملّي يونسكو در ايران در 820صفحه به چاپ رسيده است.
وي گفت: دكتر عنايت الله شهيدي در سال 1304 خورشيدي در روستاي برغان از توابع شهرستان ساوجبلاغ واقع در استان البرز، در ميان جذبه هاي پرشكوه شعر و شور و عشق شبيه خوانان صادق آن روستا و در خاندان علمي شهيد ثالث (از فقيهان نام آشناي قرن سيزدهم هجري قمري) زاده شد.
عسگري افزود: شهيدي، درباره علاقه اش به تعزيه مي نويسد 'براي ما كه بچّه بوديم، تعزيه همه چيزمان بود. يادم ميآيد يكي از سال ها، دهه اوّل محرم با عيد نوروز مصادف شد. عيد نوروز با آن همه شادي و مراسم خاص، اهميت زيادي براي ما داشت و حتّي روزها را مي شمرديم تا كي عيد نوروز برسد. اما ما در آن سال و در ايام محرّم با وجود تعزيه، شيريني خوردن و عيدي گرفتن را به دست فراموشي سپرده و به ديدن تعزيه ها مي رفتيم. حتّي در يك مراسم روضه خواني من ناهار را رها كردم و رفتم به ديدن تعزيه'.
وي بيان داشت: دكتر شهيدي پس از دريافت كارشناسي و كارشناسي ارشد حقوق قضايي و علوم اجتماعي موفق به دريافت درجه دكتري در رشته فلسفه و كلام اسلامي شد، مدّتي استاد فلسفه دانشگاه تهران بود، اما از دهه 40 وارد پژوهش هاي تعزيه و نمايش هاي مذهبي شد.
اين تاريخ پژوه البرزي اضافه كرد: دكتر شهيدي در اينباره مي نويسد 'قبل از انقلاب در شيراز همايشي درباره تعزيه برگزار شد كه عده زيادي از فرهنگ شناسان ايراني و غير ايراني در آن حاضر شدند و به ارايه مقاله و سخنراني پرداختند،بنده نيز گرچه اهل نمايش نبودم اما اطلاعات و مشاهدات گسترده درباره تعزيه داشتم،در همان همايش علاوه بر آقاي چلكوفسكي (از تعزيه شناسان برجسته غرب) دوستاني چون دكتر جلال ستّاري و ديگران پيشنهاد كردند كه اين مواردي كه در سينه و خاطرتان ثبت شده، اگر از بين برود حيف است. در حالي كه نوشته ها و مطالب درباره فلان مسئله فلسفي بسيار است و هر زمان مي توان به سراغ آنها رفت'.
عسگري افزود: همه ي موضوع ها و مباحث مربوط به تعزيه و تعزيه خواني و ارزش و اعتبار اجتماعي و فرهنگي و پايگاه هاي هنري اين نمايش آييني در تاريخ هنرهاي نمايش سنّتي ايران، مطالبي بودند كه در كتاب 'پژوهشي در تعزيه و تعزيه خواني' پس از 12 سال تلاش جدّي و عالمانه استاد شهيدي، نوشته شده و در سال 1379 به عنوان پژوهش برگزيده فرهنگي سال ايران انتخاب گرديد.
وي بيان داشت: اين كتاب ارزشمند در سال 1380 با همكاري كميسيون ملّي يونسكو در ايران در 820 صفحه به چاپ رسيد و علاوه بر اين كتاب مقالاتي از استاد در نشريه هاي مختلف به ويژه فصلنامه 'پژوهش تئاتر' و فصلنامه 'هنر' به چاپ رسيده است.
عسگري اضافه كرد: چند مقاله او نيز به وسيله پيتر چلكوفسكي (ايران شناس برجسته و استاد فلسفه شرق در دانشگاه هاي آمريكا) به انگليسي برگردانده شد كه سپس به فارسي ترجمه گرديد.
وي گفت: گويا قرار است آخرين كار پژوهشي مرحوم شهيدي يعني 'مقايسه تمام نسخه هاي عروسي قاسم' در آينده اي نزديك به دست چاپ سپرده شود و اين يعني تولّد نوشته پس از مرگ مؤلف.
استاد شهيدي در 18 امرداد 1382 بر اثر ابتلاء به بيماري سرطان مغز در تهران درگذشت.
به هرحال حسينيه اعظم برغان كرج يكي از بناهايي است كه اهالي محل و بسياري ديگر از قديمي هاي اين منطقه را به ياد و خاطره هاي تعزيه خواني در دورانهاي گذشته مي اندازد كه وصف آن روزگاران نشان دهنده ريشه دار بودن اين آيين ديرپا در سرزمين ايران اسلامي است.
6156/1535خبرنگار: نوشين طهماسبي**انتشار دهنده:داريوش غفاري