سیاست های تشویقی كه روستاها را از سكنه خالی كرد

همین 20 سال پیش بود كه روستائیان در خانه هایی زندگی می كردند كه علاوه بر فرآهم آوردن محیط آرام و سالم زندگی، امكان نگهداری حیوانات اهلی و محلی برای ذخیره غذای دام را نیز برای آنها ممكن می ساخت و كمتر خانه ای بود كه محلی برای نگهداری دام ها نداشت.
اما این روزها این فرصت ها از روستائیان سلب شده است و روستائیانی كه زمانی خود به عنوان تولید كنندگان لبنیات و مواد پروتئینی بودند، اكنون خود به مصرف كننده تبدیل شده اند.
كشاورزانی كه خود، برخی نیازهای زندگی را نظیر گوشت، ماست، تخم مرغ، گوشت سفید، نان و دیگر نیازها تامین می كردند، این روزها خود چشمشان به كمك دولت و مسئولان است تا با استفاده از كمك های آنان گذران زندگی كنند.
در حال حاضر خانه های روستایی هیچ تفاوتی با خانه های شهری ندارند و در اصل روستا ها به شهرهای كوچكی تبدیل شده اند كه امكانات شهرها را نیز در اختیار ندارند.
اگر كمی به عقب تر برگردیم اعمال برخی سیاست های نادرست را در خالی شدن روستاها از سكنه به وضوح مشاهده می كنیم.
زمانی را به یاد می آوریم كه روستائیان خود در زمین های كشاورزی كار می كردند و رفتن به نانوایی روستا جز در مواقع ضروری، كسر شان روستائیان بود، ولی با پرداخت آرد یارانه ای و سهمیه ای به روستائیان، عملا تولید گندم در برخی روستاها به كنار گذاشته شد و پس از آن نیز روستائیان دیگر نان نپختند و خرید نان از نانوایی محل به رسم و عادت تبدیل شد.
خوب به یاد می آوریم كه مهاجرت به مناطق برخوردار و سكونت در شهر برای روستائیان جزو افتخارات شد و برای مهاجرت به شهرها از همدیگر گوی سبقت ربودیم.

*** نبود شغل، روستاییان را به مهاجرت واداشت
شاید هنوز نیز، عده ای فكر می كنند كه شغل اصلی روستائیان كشاورزی و دامداری است، ولی سال هاست كه دیگر این مهم در روستا ها واقعیت ندارد.
افزایش شدید هزینه ها، تغییر سبك زندگی، درآمد پائین حاصل از كشاورزی و دامداری و نبود امكان كار و اشتغال در روستا ها باعث آن شد كه بیشتر جوانان و مردان روستائی برای كسب درآمد و گذران امور زندگی به فكر مهاجرت از روستا ها باشند و راهی دیار غربت همچون شهر های بزرگ و كشورهای حاشیه خلیج فارس باشند.
برخی سیاست های غلط دولت ها در خصوص احداث كارخانه ها در سال های گذشته باعث شد كه بیشتر كارخانه ها و كارگاه ها در حاشیه شهرها و اغلب استان هایی خاص جمع شوند و مردم دیگر شهر ها و روستا ها از آنها بی بهره باشند و برای اینكه بتوانند شغلی بیابند راهی شهرهای بزرگ و برخوردار شوند.
در راستای گسترش كشاورزی نیز، عملكردها آنچنان مثبت نبوده است و برخی سیاستگذاری های نادرست در زمینه ی حمایت از كشاورزی و تولیدات حاصل از این شغل استراتژیك باعث شد كه جوانان اقبالی به كشاورزی و دامداری نداشته باشند و بیشتر جوانان به دنبال مشاغلی با درآمد بالا باشند، موضوعی كه حق جوانان است ونباید به دلیل نیل به درآمد بیشتر جوانان را سرزنش كرد.

**** برخی رویكردها برای توسعه روستاهای كشور
پس از انقلاب اسلامی، سیاستهای اعمال شده عمران روستایی كه در پاسخ به نیاز جامعه در آن مقطع عمدتاً توجه خویش را بر رفع محرومیت و بهره مند كردن جامعه روستایی از مواهب راه ، برق ، آب آشامیدنی ، حمام ، آموزشهای ترویجی و نیز در مقطعی افزایش تولید محصولات كشاورزی متمركز كرده بود، در ادامه نیز انتظار داشت تا با فراهم آمدن سایر زمینه ها ، فعالیتهای انجام شده منجر به رونق همه جانبة جوامع روستایی و بخش كشاورزی شود.
اما به علت نبود دید كلان نگر در سطح ملی كه ارتباط منطقی و همگرایی لازم را بین فضای بازسازی شده روستاها و فعالیت های گوناگون آن (به خصوص كشاورزی) ایجاد كند و به علت نبود هماهنگی توسعه شهری با عمران روستایی و به ویژه پس از دوران جنگ ، عملاً با محور قرارگرفتن صنعت ، اتكا به درآمد نفت ، پررنگ شدن بازارسرمایه به جای بازار تولید، روستاها و تولید كشاورزان آن بدلیل عدم توانایی رقابت با فعالیتهای صنعت و خدمات در مناطق شهری نادیده انگاشته شده و تلاش های انبوه وگسترده بعمل آمده در زمینه عمران و به عبارتی توسعة روستایی را تا حدود زیادی بلا اثر كرد.
در نتیجه روستایی و كشاورز باز برای تأمین معاش خود ناگزیر روی به شهرها می آورند، بدین ترتیب روند انتقال پتانسیل ها ، سرمایه های انسانی و مالی بخش كشاورزی بسوی صنعت و خدمات باز هم ادامه یافت.
همچنانكه براساس آمار علی رغم روند افزایش جمعیت ، اشتغال در بخش كشاورزی كشور با نوساناتی در طول سالهای 1335 الی 1375 از 3.1میلیون نفر به 2.8 میلیون نفر رسید كه متأسفانه دارای میانگین سنی بالا ولی میانگین تحصیلی پائین هستند .
در جایی كه سیاست صنعتی شدن می توانست بار سنگین تولید كشاورزی را از دوش كشاورزان روستایی برداشته و با استقرار صنایع پیشین نظیر ماشین سازی، تولید كود، سم و صنایع پسین نظیر صنایع تبدیلی، تكمیلی ، سردخانه ای ، انبارداری ، سیلو به ارتقای ارزش افزوده بخش كشاورزی مدد رساند، سرریز نیروی انسانی مازاد روستاها را به خود جذب كند، اتكا به درآمد فروش نفت را حداقل با حذف واردات محصولات كشاورزی به ویژه زراعی فراهم آورد، این جهت گیری به صورت هدفمند و قوی دنبال نشد.
لذا عمق چالش فراروی توسعه كشاورزی بیشتراز آنكه به توسعه روستایی مربوط شود به كمرنگ بودن جایگاه روستا و كشاورزی در رویكرد نظام برنامه ریزی توسعه ملی بوده است كه نمود این گونه نگاه و رویكرد در فقدان استراتژی بلند مدت برای توسعه روستایی و كشاورزی بروز كرده است.

**دسترسی به خدمت پایه، شاخص توسعه یافتگی
دكتر مهسا نادری فر كارشناس توسعه روستایی و استاد دانشگاه نیز از شاخص های توسعه پایدار را دسترسی مطلوب به خدمات پایه، احساس رضایت‌مندی، امنیت اجتماعی، توجه به خصوصیات قومی و مذهبی در روستاها و برگزاری برنامه‌های فرهنگی بیان می كند.
وی، كم‌آبی و بی‌آبی، توقف كشاورزی، بیكاری روستاییان، تامین‌نشدن خدمات رفاهی مورد نیاز روستاییان، فرسودگی بافت روستایی و مشكلاتی از این دست را از عوامل موثر متروكه‌شدن روستاها عنوان می كند.
نادری فر می افزاید: تولید فرآوردهای دامی و گیاهی تاثیر بسزایی در چرخه اقتصادی كشور دارد و می‌توان با سرمایه‌گذاری در این فرصت و توان، از شكل‌گیری موج‌های مهاجرت جلوگیری كرد.

*** 34 هزار روستای كشور خالی از سكنه
معاون توسعه روستایی و مناطق محروم معاون اول رئیس جمهور نیز خردادماه امسال در شورای برنامه مریزی كردستنان گفته بود:بر اساس آمار موجود از سال 1335 تا سال 90 ـ93 بیش از 34 هزار روستای كشور از سكنه خالی شده كه یكی از مهم‌ترین دلایل تخلیه این روستاها نبود آب بوده است.
سید ابوالفضل رضوی ظهر اظهار كرد: قدر و عظمت انقلاب ارزشمند جمهوری اسلامی كه به دست این عالم فرزانه پایه‌گذاری شد، هنوز به صورت كامل شناخته نشده است.
وی در ادامه با اشاره به اهمیت توسعه روستایی و برنامه‌هایی كه باید در این زمینه انجام بگیرد، افزود: برای تحقق توسعه روستایی باید در نظام برنامه‌ریزی كشور یك بازنگری صورت گیرد.
به گفته وی، تمام برنامه‌هایی كه در حوزه‌های مختلف تصمیم‌گیری و اجرایی می‌شود از كانال مدیریت برنامه‌ریزی بوده و این مهم‌ترین كار برنامه‌ریزی است.
معاون توسعه روستایی و مناطق محروم معاون اول رئیس جمهور با بیان اینكه روستاها با آب آبادان می‌شوند و بدون آب آبادانی در هیچ نقطه‌ای محقق نمی‌شود، خاطرنشان كرد: در بحث مكان‌یابی روستاها در گذشته آنچه مورد توجه قرار می‌گیرد موضوع آب بوده است.
رضوی تصریح كرد: براساس آمار موجود از سال 1335 تا سال 90 بیش از 34 هزار روستای كشور از سكنه خالی شده كه یكی از مهم‌ترین دلیل تخلیه این روستاها نبود آب بوده است.

** آب‌گریزی نظام برنامه‌ریزی در ایران
وی با بیان اینكه آبادی را باید حفظ كرد و اجازه خالی شدن آن را نداد، گفت: نظام برنامه‌ریزی ما متاسفانه آب گریز بوده است و در حال حاضر تراكم جمعیت در كشور ما بیشتر در نقاط دور از آب است.
رضوی تصریح كرد: همین آب‌گریز بودن برنامه‌ریز در كشور ما بر خلاف سایر كشورهای جهان موجب شده كه تراكم جمعیت در غرب كشور چند برابر نیمه شرقی آن باشد.
معاون توسعه روستایی و مناطق محروم معاون اول رئیس جمهوری در ادامه گریزی هم به افزایش حاشیه‌نشینی در اغلب استان‌های كشور زد و گفت: 60 درصد از جمعیت چابهار، 35 درصد از جمعیت اهواز و 33 درصد از جمعیت تبریز حاشیه‌نشین‌ هستند.
رضوی با بیان اینكه 60 درصد از حاشیه‌نشینان در تهران مهاجران روستایی هستند، اظهار داشت: یكی از مهم‌ترین دلایل مهاجرت روستائیان به سمت شهرها مسائل اقتصادی، تبعیض در خدمات بین جمعیت شهری و روستایی، عدم حمایت معنوی از روستائیان توسط مسؤولان مختلف از اجرایی تا محلی و غیره است.
كمی درآمد روستائیان عامل 60 درصد از مهاجرت روستائیان به شهرها
به گفته وی، عامل 60 درصد از مهاجرت روستائیان به شهرها كمی درآمد روستائیان نسبت به مردم شهرنشین و همچنین عدم شغل مناسب با تحصیلات فرزندان روستایی است.
وی با بیان اینكه در زمینه آموزش در روستاها آنگونه كه باید و لازم بوده اقدام نشده است، گفت: آموزش صنایع تبدیلی در روستاها انجام نشده و صنایع تبدیلی محصولات روستایی در شهرها انجام می‌گیرد و همین امر منجر به كاهش جمعیت روستایی و افزایش نرخ حاشیه‌نشینی در شهرها شده است.
معاون توسعه روستایی و مناطق محروم معاون اول رئیس جمهوری اصلاح نظام برنامه‌ریزی كشور را ضروری دانست و گفت: باید بر اساس 5 اصل مهمی كه مقام معظم رهبری در بحث اقتصاد مقاومتی عنوان كردند بستر توسعه روستاها و جلوگیری از خالی شدن آنها را از سكنه فراهم سازیم.
رضوی اظهار كرد: دانش‌بنیانی در اقتصاد، عدالت بنیانی، مردم محوری، درون‌زایی و برون محوری 5 اصل ریشه‌دار در اقتصاد است كه در قالب سیاست‌های اقتصاد مقاومتی از سوی رهبر معظم انقلاب عنوان و مسئولان اجرایی باید بستر عملیاتی شدن آن را فراهم سازند.
وی با بیان اینكه اقتصاد مقاومتی اقتصاد ریاضتی كه برخی‌ها می‌گویند نیست، گفت: اقتصاد مقاومتی افزایش قدرت مردم و كاهش قدرت تصمیم‌گیران در كشور است.
معاون توسعه روستایی و مناطق محروم معاون اول رئیس جمهوری خاطرنشان كرد: اقتصاد مقاومتی یعنی اقتصادی كه ما خدمت‌گذاران مردم را وادارد كه در عمل بگوییم جیره‌خوار مردم هستیم.
رضوی با بیان اینكه رهایی از وابسته بودن به درآمدهای نفتی دیگر تعبیر اقتصاد مقاومتی است، اظهار كرد: رهایی از اقتصاد نفتی و رو آوردن به افزایش درآمد مردم از تاثیرات تحقق اقتصاد مقاومتی است.
به گفته وی، در اقتصاد مقاومتی باید با مشاركت دادن مردم و ورود آنان به عرصه اقتصاد بستر را برای درون‌زا كردن اقتصاد فراهم سازیم.
معاون توسعه روستایی و مناطق محروم معاون اول رئیس جمهوری در ادامه با بیان اینكه توان‌افزایی روستائیان و عشایر سرلوحه كاری ماست، گفت: بسط و گسترش حضور مردم در مسائل اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و كاهش قدرت تصمیم‌گیران و افزایش توان پاسخگویی مسؤولان به مردم از اولویت‌های ما خواهد بود.
6125 خبرنگار و انتشار دهنده:سیدبهادر حسینی