قدیمی ترین نسخه كلیات سعدی موجود در كتابخانه ملی در حافظه جهانی ثبت شده است

احسان شكراللهی در گفت وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا اظهار داشت: حدود 850 نسخه در كتابخانه بخش خطی سازمان حفاظت می شود كه به نوعی با «مصلح الدین سعدی شیرازی» شاعر بلند آوازه قرن هفتم در ارتباط است، این آثار به چند دسته تقسیم می شوند، دسته نخست نسخه های كامل كلیات سعدی هستند كه شامل تمام آثار وی در یك مجلد است.
وی افزود: بوستان، گلستان، غزلیات، قصاید، تك بیت ها و همه آنچه به عنوان شعر و نثر سعدی از قلم این شاعر پرآوازه تراوش كرده در این كلیات جمع آوری شده و تعداد نسبتا قابل ملاحظه ای را شامل می شود.
شكر اللهی ادامه داد: دسته ای دیگر بخش هایی از آثار سعدی نظیر بوستان، گلستان و غزلیات را تشكیل می دهد كه به صورت جداگانه و بخشی دیگر گلچینی از آثار وی است كه در اختیار كتابخانه نسخ خطی است.
وی توضیح داد: برای مثال گلچین بوستان یا گلستان و دسته بعد از گلچین هم متمركزتر می شود و در حد یك برگه، قطعه یا مرقع است، پس حدود پنج نوع از آثار سعدی از تك برگی كه شعر سعدی در آن آمده تا كلیات این شاعر صاحب نام در بخش نسخ خطی سازمان نگهداری می شود.
مدیر كل نسخ خطی سازمان اسناد و كتابخانه ملی ایران اضافه كرد: قدیمی ترین نسخه ای كه در مجموعه نگهداری می شود، كلیات سعدی است كه سال گذشته در حافظه جهانی به ثبت رسید، این كلیات در شیراز و 80 سال بعد از درگذشت سعدی كتابت شده و جزو گنجینه های كتابخانه ملی است.
وی با بیان اینكه از آن تاریخ تا دوران معاصر آثاری در بخش نسخ خطی وجود دارد، تصریح كرد: آخرین اثری كه به مجموعه خطی سازمان آمده و هنوز ثبت نشده، یك مجموعه از سیاه مشق هایی است كه در بسیاری از آنها اشعار سعدی استفاده شده و مربوط به ملك الكلامی امیر الكتاب كردستانی ( از خوشنویسانی كه به خط ثلث، نسخ، شكسته نستعلیق مسلط بود) است پس كتابخانه نسخ خطی از قرن هشتم یعنی قرن بعد از وفات سعدی تا دوران معاصر آثاری را در خود جای داده است.
شكر اللهی گفت: از مشخصات و ویژگی های كلیات سعدی كه سال گذشته در حافظه جهانی یونسكو به ثبت رسید، این است كه این نسخه جزو نسخه های فاخر و سلطنتی نسخ خطی به حساب می آید و مشخص است كه به سفارش حاكم یا فرمانروایی تهیه شده، خط بسیار زیبایی دارد و نسخه كامل كلیات سعدی است.
به گفته وی، از ویژگی های دیگر این نسخه می توان به جلد بسیار نفیس آن از جنس چرم، آرایه بندی فاخر، تذهیب صفحات، شمسه و ترنج اشاره كرد، تمام صفحات آن جدول بندی شده و مذهب است.
شكر اللهی اظهار كرد:آرایه بندی این نسخه به شیوه شیرازی تهیه شده،متعلق به دوره تیموری است و « انجامه » دارد یعنی تاریخ دقیق آن مشخص است، افزون بر اینكه از طلیعه دیوان كلیات سعدی تا انجامه آن در این نسخه وجود دارد و قطع آن وزیری است.

** سه عنصر مهم در ارزشیابی نسخه های خطی
وی توضیح داد: در ارزشیابی نسخه های خطی سه عنصر مهمترین عناصر را تشكیل می دهند، نخست آنكه نسخه تا آنجا كه ممكن است، قدیمی باشد كه اصطلاحا به آن «اقدم نسخ» می گویند، دوم اینكه كاملتر باشد كه به آن می گویند «اكمل نسخ» و سوم اینكه صحیح تر یا در اصطلاح عربی «اصح نسخ » باشد یعنی كاتب فرد با سواد و امانت داری باشد زیرا كاتبان به چند دسته تقسیم می شوند.
شكراللهی ادامه داد: یك دسته كاتبانی كه سواد دارند و امانت دار هم هستند كه بهترین نوع كاتبان به شمار می آیند، دسته دیگر سواد دارند اما امانتدار نیستند و نسخه را به سلیقه خود تغییر می دهند و به اتكای سواد خود در نسخه دست می برند كه این گروه مخرب ترین كاتبان هستند،همین امر باعث شده بسیاری از نسخ دچار تحریف و آسیب هایی شود.
وی اضافه كرد: دسته دیگر كاتبان كم سواد اما امانت دار هستند یعنی اگر هم متنی را كه در حال استنساخ آن هستند، نتوانند خوب بخوانند، حروف آن را نقاشی می كنند و كسی كه اهل تحقیق است، از همان شكل متوجه موضوع می شود.
به گفته شكر اللهی، برخی كاتبان بی سواد یا كم سواد هستند و در عین حال بی ملاحظه بنابراین در امانتداری آنها خدشه وجود دارد، این افراد سواد درست برای خواندن ندارند و به دلخواه در متن دخل و تصرف می كنند.
شكر اللهی خاطر نشان كرد: از ویژگی های دیگر نسخه كلیات سعدی كه در حافظه جهانی به ثبت رسیده، این است كه آن اقدم ، اكمل و اصح نسخ است.
فراهنگ**1880 1568 خبرنگار: پروین اروجی انتشاردهنده : حسن فتحعلی