نیاز به آگاهی و كسب اطلاعات از وضعیت جوامع مختلف همواره از مهم ترین دغدغه های بشر در طول تاریخ بوده است زیرا حاكمان كشورها به داده هایی نیاز دارند كه بیانگر اوضاع و شرایط داخلی كشورشان باشد تا با توجه به آنها بتوانند تصمیم های موثری اتخاذ كنند. بنابراین استفاده از آمار در حوزه های گوناگون متناسب با نیاز زمان رایج شد و به تدریج مراحل تكامل را در طول سده های مختلف سپری كرد.
برخی تاریخ نگاران معتقدند سال ها پیش از میلاد مسیح در كشورهایی همچون چین، هندوستان، مصر و ایران سرشماری نفوس و آمارگیری از زمین ها، اموال و دارایی صورت می گرفته است. اگر چه این سرشماری های ابتدایی به هیچ عنوان با آمار و دموگرافی كنونی قابل سنجش نیست اما سنگ بنای آمار امروزی را پی ریزی كرده است.
اجرای طرح آمارگیری در ایران پیشینه ای طولانی دارد. در دوران باستان به منظور دریافت مالیات سرانه، جمع آوری سپاه، تعیین نیروی جنگی كشور و بررسی شمار پیروان دین های مختلف آمارگیری و سرشماری نفوس انجام می گرفت تا آن كه در طول سده های گوناگون، پیشرفت های چشمگیری در زمینه آمار و برنامه ریزی كشور رخ داد.
ضرورت ثبت و بررسی رویدادهایی همچون تولد، فوت، ازدواج و طلاق سبب شد كه در 1297 هجری خورشیدی اداره ثبت احوال ایران شكل بگیرد. پس از آن برای برخورداری از آمار دقیق در حوزه های گوناگون، نیاز به تعیین سازمانی كه به جمع آوری اطلاعات آماری بپردازد، آشكار شد و بدین ترتیب در 1303 هجری خورشیدی آیین نامه ای به تصویب رسید كه برپایه آن مسوولیت جمع آوری و متمركز كردن آمارها را وزارت كشور بر عهده گرفت.
نخستین قانون سرشماری در خرداد 1318 خورشیدی در مجلس شورای ملی تصویب شد و اجرای این قانون از 10 اسفند همان سال در تهران و در 1319 و 1320 خورشیدی در 33 شهر كشور به تدریج به مرحله اجرا درآمد.
نخستین سرشماری سراسری در ایران در 1335 خورشیدی صورت پذیرفت و پس از آن هر 10 سال یكبار تكرار شد كه از 1385 به بعد هر پنج سال انجام می گیرد و اینك در 1395 خورشیدی به صورت رسمی هشتمین سرشماری در آبان آغاز می شود.
مركز آمار ایران به عنوان موسسه ای دولتی در ایجاد هماهنگی و هدایت نظام آماری و تهیه، اعلام و انتشار آمارهای رسمی كشور تلاش می كند. با توجه به اهمیت آمار در برنامه ریزی های گوناگون، یكم آبان در تقویم رسمی كشور «روز آمار و برنامه ریزی» نام نهاده شد.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز آمار به گفت وگو با علیرضا رضایی مدیر كل دفتر آمارهای صنعت، معدن و زیربنایی مركز آمار ایران پرداخت.
- در ادامه متن گفت و گوی ایرنا را می خوانیم:
** ایرنا: چه دلیلی سبب شد تا مسوولان امر روزی را به آمار و برنامه ریزی اختصاص دهند؟
***رضایی: آمار و برنامه ریزی دو موضوع جدا ناپذیر از یكدیگر هستند. به این معنی كه برنامه ریزی صحیح و موثر بدون آمار واقعی امكان پذیر نیست و آمار شرط لازم برای برنامه‌ریزی است. برنامه‌ریزی برای پیشرفت، توسعه و امنیت كشورها انجام می‌شود و آمار جزو جدا نشدنی پیشرفت و توسعه در هر كشوری به شمار می رود و همگان اهمیت برنامه ریزی و نقشی را كه آمار در آن ایفا می كند، درك كرده اند و به همین دلیل در بیشتر كشورها، روزی برای آن در سطح ملی اختصاص داده شده است.
در بُعد جهانی نیز آمار اهمیت فراوانی دارد، آن چنان كه كمیسیون آماری سازمان ملل به عنوان بالاترین مرجع هدایت، هماهنگ سازی و ظرفیت سازی فعالیت های آماری كشورها در 1997 میلادی و در بیست و نهمین نشست سالیانه این كمیسیون، حمایت خود را از برگزاری روز آمار در كشورها اعلام كرد. كمیسیون یاد شده همچنین در 2009 میلادی تصویب كرد كه روز جهانی آمار برای نخستین بار در 20 اكتبر 2010 میلادی برپا شود، به دلیل اجرای موفقیت آمیز این مراسم و استقبال بیشتر كشورها از آن، كمیسیون آماری تصمیم گرفت كه در 2015 میلادی نیز این مراسم تكرار و همچنین در مجمع عمومی سازمان ملل تصویب شد، مراسم روز آمار هر پنج سال یكبار برگزار شود. بنابراین 20 اكتبر 2020 میلادی به عنوان سومین مراسم برای آمار برگزار خواهد شد.
** ایرنا: مقوله آمار در میان جامعه و مسوولان كشور از چه میزان اهمیتی برخوردار است؟
***رضایی: آمار با دو بخش از جامعه در ارتباط است. در بخش نخست، روند استفاده از داده های آماری و اهمیت دادن به آن به وسیله مسوولان و استفاده كنندگان رو به رشد بوده به گونه ای كه در سال های گذشته دست كم نقد و بررسی در زمینه داده ها و اطلاعات مركز آمار افزایش یافته و در بخش مردمی كه داده های آماری از آنها دریافت می شود نیز پیشرفت های مناسبی به دست آمده است. سرشماری نفوس و مسكن جاری به خوبی این امر را به اثبات می رساند كه همكاری و مشاركت جامعه در طرح سرشماری مناسب و قابل توجه به شمار می رود.
** ایرنا: آیا از تمامی ظرفیت ها و قابلیت‌های آمار و آمارگیری برای بهبود وضعیت جامعه به درستی استفاده می‌شود؟
***رضایی: با توجه به آمارهایی كه در نظام های آماری كشور تولید می شوند، نظام برنامه ریزی به نظام آماری در حال اتصال و هماهنگ شدن است. به عنوان نمونه در سرشماری 1390 خورشیدی آمار به دست آمده از باروری و رشد جمعیت به قدری نگران كننده بود كه از طرف حاكمیت و دولت برای افزایش رشد جمعیت برنامه ریزی صورت گرفت. تورم در 1392 خورشیدی بسیار بالا بود و دولت تلاش زیادی برای كاهش آن در این سال‌ها انجام داد. همچنین در بخش صنعت، آمارهای بدست آمده از واحدهای صنعتی تعطیل، وزارت صنعت را بر آن داشت تا برای رونق صنایع كوچك برنامه ریزی كند. اینها نمونه‌ای از آمارهای موثر در برنامه‌ریزی هستند. در واقع تا كنون مسوولان از داده های آماری استفاده بهینه كرده اند كه البته برای رسیدن به جایگاه مطلوب باید تلاش بیشتری كرد.
** ایرنا: چه اقدام هایی برای تولید آمار با كیفیت و استفاده بهینه از آن در جامعه باید انجام شود؟
***رضایی: ضروری است، مسوولان در مسیر آگاهی بخشی به مردم بیشتر بكوشند تا اعتماد جامعه به محرمانه ماندن اطلاعات افزایش یابد. اگر شفاف سازی مناسب در این زمینه ایجاد شود، همكاری مردم با ماموران آمار برای ارایه اطلاعات صحیح بیشتر خواهد شد. نكته دوم اینكه آمار موثر، مقوله ای محسوب می شود كه اطلاعات آن به سرعت و با كیفیت مناسب ارایه شود، این امر با گذر از آمارگیری سنتی و حضوری به نظام آماری ثبتی تحقق می یابد. دستیابی به سیستم های ثبتی نیز تنها با همكاری دستگاه های اجرایی و چابكی نظام اداری حاصل می شود.
نكته دیگر این است كه دستگاه های اجرایی نباید سازمان آمار را نهادی موازی با سازمان‌های خود برای تبادل اطلاعات بدانند بلكه این بخش مستقل و اطلاعات آن نیز محرمانه به شمار می رود.
** ایرنا: جایگاه ایران در زمینه استفاده از ابزارهای نوین در آمارگیری در مقایسه با دیگر كشورهای جهان چگونه است؟
***رضایی: ایران در استفاده از تكنولوژی های نوین در آمارگیری جایگاه مناسبی دارد. در سرشماری كنونی از پرسشنامه های كاغذی استفاده نشده است، بلكه با تبلت و اینترنت اطلاعات افراد ثبت می شود. استفاده از تبلت علاوه بر داشتن پیچیدگی، مزایای بسیاری نیز به همراه دارد و مسایل و مشكل های مربوط به اجرای طرح با استفاده از تبلت و اینترنت به وسیله كارشناسان مركز آمار و كشور بررسی و برطرف شد. ایران نخستین كشوری در خاورمیانه محسوب می شود كه از اینترنت، تبلت، روش های الكترونیكی و ثبتی مبنا استفاده كرده است. البته طرح آمارگیری نیروی كار و بسیاری از طرح‌های دیگر نیز با تبلت صورت پذیرفت، بنابراین می توان نتیجه گرفت، ایران پیشرفت زیادی در اجرای طرح های آمارگیری به شیوه نوین داشته است.
** ایرنا: جمع آوری داده های آماری چه تاثیری بر توسعه و پیشرفت كشور می گذارد؟
***رضایی: جمع آوری داده ها در برنامه ریزی و تصمیم گیری دولتمردان برای ساختن آینده جامعه بسیار موثر است. به عنوان نمونه در حوزه تعداد واحدهای مسكونی و ویژگی‌های آنها به جزء سرشماری، اطلاعات دیگری به صورت جامع و كامل در سطح كشور وجود ندارد. در این بخش اطلاعات زیادی از سرشماری همچون «نوع تصرف، مساحت زیربنا، نوع واحد مسكونی و نوع اسكلت» به دولتمردان كمك می كند، برای برنامه ریزی، كنترل عرضه و تقاضای مسكن و ترمیم بافت های فرسوده به بررسی راهكارهای مناسبی بپردازند. پرسش ها درباره جمعیت، سن و جنس نیز سبب برنامه ریزی به منظور آموزش، اشتغالزایی، بهداشت، ازدواج و دیگر نیازهای فراروی جامعه می شود كه این امر پیشرفت و توسعه كشور را به همراه خواهد داشت.
** ایرنا: طرح آمارگیری كه در سال جاری برای جمع آوری اطلاعات خانوارها استفاده می شود چه مزیت هایی را نسبت به طرح های پیشین دارد و میزان استقبال مردم را از آن چگونه ارزیابی می كنید؟
***رضایی: در سرشماری عمومی نفوس و مسكن 1395 خورشیدی، دو نوآوری بزرگ صورت پذیرفت كه نخستین مولفه، همان استفاده از اینترنت و تبلت برای جمع‌آوری اطلاعات است. البته در سرشماری كشاورزی 1393 خورشیدی نیز از تبلت استفاده شد. اكنون برای استفاده از این روش، مشكل ها برطرف شد و حدود 20 قانون و 200 قاعده برای پیشگیری از خطای احتمالی در ثبت اطلاعات خانوارها از آمارگیری اینترنتی و تبلت پشتیبانی می شود و این قانون ها، كیفیت داده ها را افزایش می دهد. همچنین موضوع راستی‌آزمایی اطلاعات با دیگر منابع در دستور كار قرار دارد و انجام خواهد شد و استفاده از فایل‌های پشتیبان كه بر پایه اطلاعات سرشماری 1390 خورشیدی به دست آمده است زمان پاسخگویی خانوار به پرسش های مامور سرشماری را كاهش خواهد داد. اینها نمونه‌ای از بهبودهای انجام شده در این سرشماری محسوب می شود كه به افزایش كیفیت اطلاعات و سرعت انتشار اطلاعات كمك خواهد كرد.
استقبال از طرح سرشماری اینترنتی در حال اجرا با توجه به این كه این روش برای نخستین بار در كشور انجام می شود، بالاتر از میزان انتظار بوده است. كشورهایی كه برای نخستین بار از طرح آمارگیری اینترنتی استفاده كردند، نرخ مشاركتی 10 درصدی داشتند اما اكنون ایران نرخی بالاتر از 40 درصد را تجربه می كند.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: سیده مریم سیدان**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9368**2002**9131
تاریخ انتشار: ۱ آبان ۱۳۹۵ - ۰۹:۳۹
تهران- ایرنا- كسب آگاهی از اطلاعات موجود در جامعه برپایه آمار نه تنها سبب برنامه ریزی موثر و كارآمد می شود بلكه دقت پیش بینی و تصمیم گیری مربوط به آینده جامعه را ارتقا می بخشد و اهمیت و تاثیر این مقوله را بر برنامه های توسعه بیش از پیش آشكار می سازد.