تك فرزندی؛ علت یا معلول

چند وقتی است كه جای خواهر و برادر در خانواده ها خالی است. اكثر كودكان در دنیای خیالی خود و درست زمانی كه با عروسك های خود همبازی می شوند نقش خواهر بزرگتر را به یكی از عروسك ها می دهند و نقش خواهر كوچكتر را به دیگری. در این بین حتی نقش عمو و دایی نیز در بازی كودكانه كودكان تك فرزند دیده می شود. كسانی كه درگذشته های نه چندان دور نقش پررنگی در خانواده ها داشته و در آینده ای نه چندان دورتر به خاطره ای تبدیل می شوند. نقش هایی كه در دنیای واقعی كودكان رنگ باخته است.
حال سوال اینجاست كه چه عواملی باعث رواج تك فرزندی در جامعه شده است و این پدیده چه تبعاتی در پی خواهد داشت؟
با دكتر علیرضا احمدیان مشاور خانواده و كودك به گفتگو نشستیم كه در پی می خوانید:

**تك فرزندی: علت یا معلول
علیرضا احمدیان در گفتگو با خبرنگار ایرنا می گوید: تك فرزندی معلول عوامل مختلفی است و نمی توانیم مستقیما به سراغ تك فرزندی برویم و آن را آنالیز كنیم چرا كه عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی و روان شناختی باعث می شود كه والدین به داشتن یك فرزند بسنده كنند.
وی در توضیح این مطلب اضافه می كند: داشتن یك فرزند یك پدیده معلول اجتماعی است كه برای مدیریت، كاهش و كنترل آن باید به علت های پدیدآورنده این رفتار توجه كرده و سپس آن را مدیریت و ارزشگذاری كنیم تا بتوانیم به حل مسایل آن بپردازیم.
احمدیان بیماری های روان شناختی خانواده ها را یكی از دلایل تك فرزندی معرفی می كند و ادامه می دهد: آن چیزی كه مبرهن است وجود بیماری های روان شناختی از جمله افسردگی و یا صفات شخصیتی خاص از جمله درون گرایی در بین بعضی از زوجین است كه تحمل فرزند بیشتر را ندارد.
این مشاور كودك به عوامل مهم اجتماعی در بروز این پدیده اشاره می كند و اضافه می كند: كاهش شبكه های اجتماعی حامی زوجین از جمله دلایل اجتماعی تمایل خانواده ها به تك فرزندی است. درگذشته شبكه ای از همسایه ها، خانواده و دوستان می توانستند بخشی از بار فرزندآوری و فرزند پروری را بر عهده بگیرند از طرفی در آن زمان كودكان با حضور در كوی و برزن با افراد همسن خود به تعامل و بازی مشغول می شدند و این عوامل بار فرزندآوری را درگذشته كاهش می داد اما امروزه كه شبكه های اجتماعی حامی زوجین كاهش پیدا كرده ، خانواده های جوان را برای فرزند بیشتر دچار چالش كرده است.

**هوش اجتماعی پایین در تك فرزندان
احمدیان در پاسخ به این سوال كه تك فرزندی چه مزایا و معایبی دارد می گوید: تك فرزندی هم مزایایی دارد و هم معایبی اما باید تاكید كنم كه معایب این پدیده بیشتر از مزایای آن است اما آن نكته ای كه در این موضوع حائز اهمیت است این است كه تك فرزندی به نظام و انسجام خانوادگی در كشور لطمه وارد می كند از طرفی به سست شدن بنیان خانواده می انجامد و مفهوم و منظوم خانواده ضربه زیادی می بیند. شاید فرزند تك خانواده حمایت های عاطفی بیشتری از سوی والدین خود دریافت كند اما هرچقدر كه جلو می رویم این كاهش تعدد فرزندان آسیب بیشتری به خانواده و فرزند تك خانواده وارد می كند.
وی با تاكید مجدد معایب زیاد تك فرزندی بر مزایای اندك آن ادامه می دهد: از جمله مزایای این پدیده كنترل، تسلط و تمركز والدین بر روی كودك خواهد بود ولی در دراز مدت این توجه و تمركز می تواند به معایب بیشتری تبدیل شود.
او با اشاره به اینكه تك فرزندان خانواده ها معمولا از مهارت های اجتماعی ضعیف تری برخوردار هستند، اضافه می كند: بعضی از كودكان تك فرزند دچار كاستی هایی در بعضی از مهارت ها از جمله مهارت هم بازی بودن و بازی های تعاملی كه به مهارت تشریع مساعی منجر می شود، هستند.
احمدیان می گوید: معمولا فرزندان این خانواده به دلیل تمركز زیاد والدین از هوش علمی زیادی برخوردار هستند اما هوش اجتماعی این كودكان كه نقش مهمی در زندگی شان ایفا می كند با كاستی هایی مواجه است. بنابراین ضروری است كه در این زمینه مطالعاتی صورت گیرد و یافته های حاصل عملیاتی شود بنابراین كودك تك فرزند فقر مهارت اجتماعی دارد و این موضوع نگران كننده است چرا كه آنها را به درون گرایی و انزوا سوق می دهد.
وی اضافه می كند: تا چند دهه آینده در جوامعی از جمله ایران و در مناطقی مانند خاورمیانه و آسیا تعاملات اجتماعی در مناسبات اجتماعی و سبك زندگی افراد پراهمیت تر خواهد بود اما این نقصان در آینده بیشتر به چشم می آید و ما شاهد رفتارهای انفرادی و انزواگرانه بخشی از جامعه و مهارت های پایین اجتماعی در بدنه جامعه خواهیم بود .
این مشاور ادامه می دهد: در چنین شرایطی زیرمجموعه ای در جامعه ایجاد می شود كه از الگوهای رفتاری ضعیفی برخوردار هستند و در جوامعی مانند كشور ما كه كشوری قومی و دارای ماهیت فرهنگ اجتماعی غنی است این ضعف بیشتر قابل لمس است.

**توصیه به خانواده های تك فرزند
احمدیان می گوید: نقش خانواده ها در رفع مشكلات فرزندان تك بسیار مهم است. آنان باید تعاملات اجتماعی شان را ارتقا دهند و با شبكه ای از دوستان، اقوام و همسایه هایی كه با سلیقه و ذوق و فرهنگ خانوادگی آنها متناسب است به عنوان جامعه هدف رفت و آمد و تعاملات خانوادگی بیشتری داشته باشند تا برای غنی سازی رفتار كودك گامی برداشته شود. همچنین محیط های آموزشی از جمله مهدهای كودك، خانه های بازی و آموزشگاههای متفرقه می تواند كمك موثر و مفیدی برای رشد اجتماعی این كودكان داشته باشد.
وی با ذكر این نكته كه خانواده ها با توجه به اقلیم و مناسبات خانوادگی و شرایط خود به فرزند آوری مبادرت كنند، اضافه می كند: در صورتی كه امكانات فوق وجود نداشت از طریق بازی های كودكانه والدین و فیلم های مناسب به ارتقا رفتار اجتماعی آنان كمك كرده و رشد اجتماعی كودكان را رقم زنند.
این مشاور توصیه می كند: كودكان زیاد مورد توجه ویژه والدین قرار نگیرند تا در تربیت آنها خللی ایجاد نشود به این منظور والدین باید تحت نظر مشاور قرار گیرند تا با اصول رفتار با تك فرزندان خانواده آشنا شوند و امیدوارم در آینده مشاورانی تربیت شوند كه برای این گروه از كودكان، مداخلات و توصیه های بهتر و تخصصی تری را ارائه دهند و این جامعه كه در آینده بر تعداد آنها اضافه خواهد شد، خدمات مشاوره اثربخش تری دریافت كنند.
اجتمام 9397**1569** گزارشگر:الهام جعفری *انتشاردهنده: علی حبیبی