ازدواج زودهنگام/حلقه هایی كه بر دستان می غلتد

در حالی كه به حلقه طلایی دست چپش خیره مانده و گاه آن را بر گرد انگشتش می غلتاند ، نیم نگاهی هم به درون چادر دارد ، چای را از قبل روی آتش آماده كرده و در گوشه ای دیگر دیگ دود خورده ای روی زغال های روشن قرار گرفته كه تدارك برای شام را نشان می دهد.
از كارهای روزانه اش می گوید این كه هر روز كه بیدار می شود بعد از تهیه صبحانه و راهی كردن همسر به محل كار در انجام امور روزمره خانه كمك می كند.
ماهرخ می گوید تا كلاس پنجم درس خوانده و بعد از تصمیم خانواده با پسر عمویش ازدواج می كند و حالا در زندگی جدیدی كه تازه آغازكرده و از عهده همه كارها بر می آید و از اینكه زندگی جدیدی آغاز كرده احساس خوبی دارد.
این عروس كوچك كه هنوز هیجان شروع یك زندگی هر چند مختصر مستقل را می توان در تكاپویش در انجام كارهای روزمره حس كرد می گوید: همه نوع غذایی را می توانم درست كنم.
با اینكه خوش خنده است اما كم حرف است ، مادر همسرش می گوید هنوز جثه اش برای انجام كارهایی مثل پختن نان و ایستادن پای تنور كوچك است و اجازه نان پختن را به او نمی دهد از بیم اینكه مشكلی برای عروس كم سن و سالش پیش نیاید.
هوا رو به سردی گذاشته و دخترك به دنبال بقیه در تكاپوی كوچ به منطقه ای گرمسیری است تا زندگی خود را از منطقه هرنوی لرستان جمع كنند و به منطقه ای دیگر ببرند تا با سپری شدن سرمای زمستان در بهاری دیگر به همین منطقه بازگردند.
حكایت دخترانی كه زیر سن قانونی ازدواج می كنند از حلقه هایی آغاز می شود كه از همان آغاز بر دستشان گشاد است و البته ماجرا به همین سادگی نیست و این ازدواج های زودهنگام می تواند سرآغازی برای مشكلات و حتی معضلاتی باشد كه این دختركان تازه پا در عرصه اش گذاشته اند .
در ایران بنا بر آمار موجود از سال 1385 تا نیمه اول سال 1394 تعداد 890 هزار دختر زیر 18 سال ازدواج كرده اند كه در این بین دخترانی نیز بوده اند كه زمان ازدواج شان زیر 10 سال بوده و بنا بر تحلیل همین آمار كارشناسان معتقدند شمار ازدواج های زودرس دختران طی چند سال اخیر افزایش یافته است.
همچنین بنا بر بررسی دیگری گفته می شود 17 درصد دختران ایرانی زیر 18 سال ازدواج می كنند دراستان لرستان نیز بنا بر گفته مدیركل ثبت احوال استان، سال گذشته پنج هزار و 838 مورد ازدواج با سن كمتر از 18 سال ثبت شده كه یك و هشت دهم درصد ازدواج ها را شامل می شود.
آنچه كه بیشتر كارشناسان و محققین حوزه اجتماعی بر آن اشاره می كنند این است كه بدست آوردن آمار دقیق دخترانی كه زیر سن قانونی تن به ازدواج می دهند كار آسانی نیست و حتی شاید غیرممكن هم باشد اما بنا بر مشاهدات اینگونه به نظر می رسد كه تعداد اینگونه ازدواج ها در چند سال اخیر رو به افزایش گذاشته است.
در همین خصوص شهیندخت مولاوردی معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده می گوید: در 2 سال اخیر آمار نگران كننده‌ای از ازدواج دختران پیش از رسیدن به سن قانونی و ثبت آنها به دست ما رسیده است و حتی شاهد ازدواج دختران كمتر از ۱۰ سال نیز بوده ایم كه در این شرایط از وزارت دادگستری خواسته ایم گزارشی درباره ازدواج دختران در زیر سن قانونی به ما ارائه دهد.
رئیس پیشین انجمن جامعه شناسی ایران نیز در این خصوص در گفت و گو با ایرنا گفت: بنابر تنها آمار موجود از سال 1385 تا 6 ماه اول سال 1394 حدود 890 هزار دختر زیر 18 سال ازدواج كرده اند.
محمدامین قانعی راد افزود: در مقیاس جهانی بررسی آمارها نشان می دهد، ازدواج های زودهنگام در جنوب آسیا ، آفریقا، آمریكای لاتین و كارائیب و برخی كشورهای خاورمیانه به ویژه یمن و فلسطین بیشتر رایج است.
به گفته وی ایران نسبت به كشورهای شرقی خود از جمله افغانستان و پاكستان وضعیت بهتری دارد و در شهرهای بزرگ این آمار پایین است اما در حاشیه شهرها به دلایلی همچون فقر اقتصادی و فرهنگی ازدواج های زودهنگام بیشتر اتفاق می افتد.
این پژوهشگر و جامعه شناس گفت: در برخی مناطق كشور ازدواج های در سنین پایین بیشتر دیده می شود كه بخشی از دلایل آن به فقر و مشكلات اقتصادی خانواده ها مربوط است.
وی با بیان این كه ازدواج در بین پسران مستلزم تامین هزینه های ازدواج است اما در مقابل ازدواج دختران در همین خانواده های دچار فقر اقتصادی می تواند در حكم جذب یك سرمایه و موقعیت اقتصادی شود اضافه كرد: با ازدواج دختر بخشی از هزینه های خانواده نیز كم می شود ، نتیجه اینگونه حاصل می شود كه با فقیر شدن خانواده ها سن ازدواج پسران بالا می رود اما سن ازدواج دختران پایین می آید.
وی اضافه كرد: در چنین وضعیتی ، جایگاه دختران در حد یك كالا تنزل می یابد كه نگهداری آنها و صرف هزینه های تحصیل و معیشت برای آنها در توان اقتصادی خانواده ها قرار نمی گیرد و به اولین خواستگار برای دختران خانواده هر چند در سنین پایین باشند پاسخ مثبت داده می شود.
دكتر قانعی راد یادآور شد: گرچه دختران از اینگونه ازدواج های سلطه گرایانه و مصلحت گرایانه به دلیل نبود حق انتخاب و علاقه، استقبال نمی كنند اما در مقابل مواردی هم وجود دارد كه نوجوان زیر 18 سال ، ازدواج را فرصتی تلقی می كند تا از ناكامی ها و مشكلاتی كه به دلیل شرایط فقر اقتصادی در خانواده با آنها مواجه است ، رهایی یابد.
وی همچنین افزود: وجود فقر، خشونت و نبود احترام در چنین خانواده هایی با شرایط سخت اقتصادی موجب شده تا دختران فكر كنند ازدواج برای آنها مفید تر است و در عین حال با آن احساس بزرگی و حق انتخاب و احترام می كنند و به عبارتی در چنین شرایطی دختران بین دو راه فرار از خانه و ازدواج ، ازدواج زودهنگام را انتخاب می كنند.
این جامعه شناس با انتقاد از برگزاری همایش ها و جشن هایی با عناوینی همچون جشن ازدواج دانش آموزی گفت: در اینجا نقش نهادهای رسمی در تبلیغ و ترویج ازدواج های زودهنگام دیده می شود و از طرف دیگر در برگزاری چنین همایش هایی باید به این اندیشید كه پیامدهای اینگونه همایش ها چیست؟!.
دكتر قانعی راد با اشاره به این كه در ازدواج زودهنگام تنها به بلوغ زیستی توجه می شود گفت: این در حالیست كه برای ازدواج علاوه بر رشد زیستی ، بلوغ روانی، فرهنگی و اجتماعی نیز به همان اندازه مهم و قابل توجه است.
وی افزود: ما صورت های متفاوت كودكی داریم كه این صورت ها در سنین مختلف به بلوغ می رسد همان گونه كه كودكی زیستی وجود دارد و در 18 سالگی به بلوغ می رسد ، كودكی روانی، فرهنگی و اجتماعی هم وجود دارد كه بلوغ آن لزوما در 18 سالگی نیست و ممكن است به مرزهای 30 سال و بالاتر هم برسد.
رئیس سابق انجمن جامعه شناسی ایران اضافه كرد: در بلوغ روانی، فرد از نظر روانشناختی به درجه ای از اتكا بنفس می رسد كه در خود ظرفیت و توان تشكیل خانواده را می بیند و بلوغ فرهنگی نیز به دانایی برمی گردد كه ابعاد مختلفی دارد.
وی ادامه داد: نبود دانایی منطبق با روز و عصر جهانی شدن باعث می شود نسل آینده نیز به تبع مادرانی كه با ازدواج های زودرس فاقد بلوغ فرهنگی بوداند ، به بلوغ و دانایی فرهنگی متناسب با عصر جهانی شدن نرسند.
دكتر قانعی راد در خصوص بلوغ اجتماعی گفت: در بلوغ اجتماعی ممكن است دانایی وجود داشته باشد اما فرد به مرحله آمادگی پذیرش مسئولیت نرسیده و تا زمانی كه فرد به این آمادگی نرسد به بلوغ اجتماعی لازمه ازدواج هم نرسیده است.
این جامعه شناس و پژوهشگر گفت: در ازدواج های زودهنگام به بلوغ های چهارگانه (زیستی، روانی، فرهنگی و اجتماعی) توجه نمی شود و یا اینكه تنها بلوغ زیستی مورد توجه قرار می گیرد در حالیكه خروج از دیگر صورت های كودكی باید مورد توجه قرار گیرد.
رئیس سابق انجمن جامعه شناسی ایران همچنین با اشاره به این كه صرف ازدواج نباید هدف افراد باشد گفت: آنچه كه در ازدواج باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد كیفیت ازدواج و تداوم آن به عنوان مقدمه ای برای ساخت خانواده ای سالم، مستحكم و شاداب است تا بتواند تامین كننده كیفیت زندگی خانوادگی باشد.
وی افزود: كیفیت زندگی خانوادگی به نحوی است كه خانواده قادر به حل مسائل خود باشد و اعضای خانواده باید توان حل مساله را داشته باشند تا انطباق پذیری بیشتری صورت گیرد كه لازمه آن بلوغ فرهنگی و اجتماعی است.
این جامعه شناس و محقق تصریح كرد: مهمترین پیامد ازدواج های زودهنگام ساخت خانواده هایی فاقد كیفیت زندگی است كه در همین خانواده ها طلاق زودرس اتفاق می افتد.
رئیس سابق انجمن جامعه شناسی ایران با اشاره به این كه ازدواج زودهنگام دختران مشاركت اجتماعی آنها را كاهش می دهد گفت: ادامه تحصیل و اشتغال نوعی مشاركت اجتماعی است كه با ازدواج زودهنگام این فرصت مثبت از دختران گرفته می شود.
دكتر قانعی راد در خصوص پیامدهای بهداشتی ازدواج های زودهنگام نیز گفت: مطالعات نشان می دهد بیشتر مرگ و میر های ناشی از بارداری و زایمان در سنین 15 تا 19 سالگی است به طوری كه احتمال مرگ دخترانی كه زیر 15 سال ازدواج می كنند پنج برابر دخترانی است كه بالای 20 سال ازدواج می كنند.
وی افزود: دیگر پیامدهای بهداشتی ازدواج های زودرس ، افزایش خطر مرگ نوزادان است به طوریكه خطر مرگ نوزادان مادارن زیر 20 سال 2 برابر بیشتر از نوزادان با مادران بالای 20 سال است.
این جامعه شناس و استاد دانشگاه تهران گفت: در مجموع ازدواج های زودهنگام در شرایط امروز ایران، بیشتر ناشی از افزایش فقر خانواده هاست و با سخت شدن شرایط زندگی در حاشیه شهرهای بزرگ ،دختران به دلایل مصلحت گرایانه اقتصادی وادار به ازدواج می شوند.
مجتبی تركارانی رییس انجمن جامعه شناسی لرستان نیز در این خصوص در گفت و گو با ایرنا گفت: ازدواج دختران در سنین كم بیشتر در استان های آذربایجان شرقی، خراسان رضوی و سیستان و بلوچستان مشاهده می شود و استان لرستان در حد میانه بین استان های كشور قرار دارد.
به گفته وی از تبعاتی كه ازدواج های در سنین پایین به دنبال دارند می توان به كاهش دوام ازدواج ها و افزایش طلاق اشاره كرد كه خود می تواند آسیب های اجتماعی بیشتری را در پی داشته باشد.
این استاد دانشگاه همچنین گفت: فقر و مشكلات اقتصادی باعث تثبیت احساس نا امیدی نسبت به آینده در خانواده ها می شود و این نو خانواده ها ترجیح می دهند دختران در سنین كم ازدواج كنند تا بخشی از مشكلات اقتصادی خانواده كم شود.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان افزود: با توجه به رشد وسایل ارتباطی و فضای مجازی كه امكان روابط را گسترده تر می كند نوعی احساس ناامنی و نگرانی در خانواده ها به خصوص در مورد دختران احساس می شود كه آنها ترجیح می دهند دختران قبل ازاین كه دچار آسیب های اجتماعی شوند، ازدواج كنند.
به گفته این جامعه شناس، بر اساس نوعی تفكر سنتی زمانی كه دختران به توانایی فیزیكی و جسمی می رسند همان رشد فیزیكی را برای ازدواج كافی می دانند.
وی گفت: گاهی دختران كم سن و سالی كه در خانواده هایی كه دچار فقر، اعتیاد ، خشونت و سایر مشكلات خانوادگی مواجه هستند خود تمایل به ازدواج دارند تا از این گونه خشونت ها ی خانوادگی رها شوند.
تركارانی یادآور شد: در برخی مناطق همچون لرستان این تفكر وجود دارد كه ازدواج با دختر كم سن و سال بهتر است زیرا خودشان در همان سنین پایین می توانند به گونه ای كه می خواهند تربیتش كنند تا مطابق با میل و خواسته آنها رفتار و زندگی كند.
رئیس انجمن جامعه شناسی لرستان گفت: یكی از راهكارهایی كه می تواند به كاهش ازدواج دختران در سنین پایین منتهی شود دقیق كردن قوانین و توجه به بلوغ اجتماعی در تعیین سن قانونی ازدواج است.
وی افزود: علاوه بر این توانمندسازی دختران با فراهم كردن زمینه های تحصیل برای آنها و ارتقای آگاهی و آموزش خانواده ها می توان شرایطی را فراهم كرد تا دختران تمایلی به ازدواج های زودهنگام نداشته باشند.
یك وكیل پایه یك دادگستری نیز در این خصوص به ایرنا گفت: یكی از شرایط ازدواج در قانون مدنی اهلیت است یعنی طرفین باید شرایط مورد تعریف در قانون برای عقد نكاح را داشته باشند و بنا بر همین قانون ازدواج دختر قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به 15 سال شمسی منوط به اجازه ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه است.
حدیث كیانی افزود: بنا بر این قانون دختر تا قبل از 13 سالگی بدون اجازه ولی نمی تواند ازدواج كند و اجازه ولی منوط به رعایت مصلحت دختر است كه تشخیص این مصلحت بر عهده دادگاه است پس صرف ادعای ولی مبتنی بر رعایت مصلحت كافی نیست و این امر نیاز به تصمیم دادگاه دارد و ثبت ازدواج منوط به رای دادگاه است.
این وكیل دادگستری در خصوص ضمانت اجرای قانون در خصوص ازدواج زیر سن قانونی گفت: ازدواج صغیر بدون اذن ولی و رای دادگاه ضمانت اجرای مدنی مشخصی ندارد و در مورد ازدواج بدون اذن ولی مطابق اصول حقوقی می توان عقد را غیر نافذ به حساب آورد یعنی نكاح از طرف ولی یا خود صغیر بعد از رسیدن به سن رشد قابل تنفیذ است.
كیانی در خصوص ضمانت اجرای كیفری این موضوع گفت: قانون جدید حمایت از خانواده با استناد به قانون مجازات اسلامی می گوید در صورت تخلف از ماده 1041 قانون مدنی و ازدواج در زیر سن قانونی، فرد خاطی به حبس تعزیری محكوم خواهد شد ولی در اذن ازدواج بدون مراجعه به دادگاه و تحصیل اجازه نیز 'ممكن است 'مجرم محسوب شود.
وی در توضیح عبارت 'ممكن است' كه در این قانون آمده ، افزود: در اینجا تشخیص امكان جرم به عهده قاضی قرار دارد یعنی اگر خاطی كسی است كه با علم به قانون مرتكب جرم شده پس مجرم محسوب می شود اما گاه فردی بدون اطلاع و در بی خبری كامل از قانون مرتكب این جرم شده ، در چنین مواقعی به تشخیص قاضی مجرم محسوب نمی شود.
به گفته این وكیل پایه یك دادگستری قانون برای عدم رعایت این شرایط ضمانت اجرای كیفری معقول و مناسبی پیش بینی كرده و تا جایی كه امكان داشته از دختران آسیب دیده از عدم رعایت قانون حمایت دارد اما باید توجه داشت كه همیشه اهرم های قانونی كفایت نمی كند و فرهنگ سازی در جهت رسیدن به یك هدف قانونی موثرتر است.
این وكیل دادگستری یادآور شد: در بیشتر موارد دلایل عمده ازدواج در سن پایین به دلیل مشكلات فرهنگی، اقتصادی و گاه تعصب های قومیتی و مذهبی است ولی عدم آگاهی از قوانین را نمی توان نادیده گرفت به طوریكه در صورت آگاهی از قانون و مجازات های در نظر گرفته شده در این خصوص قانون می تواند نقش بازدارنده در ارتكاب این عمل داشته باشد.
یك كارشناس امور خانواده و دانشجوی دكتری حقوق در این خصوص در گفت و گو با ایرنا گفت: با توجه به شرایط زندگی امروز و توسعه اشكال مختلف تكنولوژی كه تمام ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده در هر كشوری قانونگذاران باید برای وضع مقررات مناسب با زندگی امروز شهروندان توجه ویژه ای داشته باشند.
محمود مردانی با بیان این كه ایجاد یك كنوانسیون بین المللی برای یكپارچه سازی قوانین و همسان كردن اشكال برخورد با برخی مشكلات ناشی از تفاوت در سن ازدواج در قوانین ضروری است افزود: در قوانین ایران نیز ناهماهنگی فاحشی در سن عمومی رشد و سن ازدواج مجاز از لحاظ قانونی وجود دارد به این صورت كه در قانون سن مجاز ازدواج برای دختران 13 سال و برای پسران 15 سال عنوان شده اما از طرفی دیگر افراد مادامی كه به سن 18 سال نرسیده باشند از تصرف در امور مالی ممنوع می باشند مگر با اجازه دادگاه صالحه، این در حالیست عقد نكاح هم دارای اثرات مالی همچون مهریه، نفقه و جهیزیه است.
1920/6060
خبرنگار: مهری میردریكوند** انتشاردهنده:محمد علیدوستی