نبض مدارا در جامعه چگونه می زند؟/ رسانه ها در آزمون رفع خشونت

روزگاری فرهنگ مردم ما مبتنی بر«گر صبر كنی ز غوره حلوا سازی» بود و در دین مبین اسلام نیز همواره در آیات و روایات به صابران نوید پاداش های دنیوی و اخروی داده شده است. همچنین در میان شیعیان انتظار برای فرج حضرت ولی عصر عجل الله به صورت فرهنگ انتظار متبلور است. اما چه شده است كه با وجود پایه های غنی فرهنگ اسلامی و ایرانی این مرز و بوم، برخی افراد ناشكیبا شده اند و سر ناسازگاری دارند؟
آمارها و ارقام موجود حاكی از نابردباری و ناشكیبایی در میان برخی اقشار جامعه است و این موضوع باعث رشد پی در پی آسیب های اجتماعی شده است. این معضل اجتماعی اكنون نمودهایی در سطح زندگی فرد دارد كه منجر به فروپاشی نهاد خانواده و طلاق می شود و در سطح اجتماعی نیز به صورت بروز خشونت و نزاع و درگیری های اجتماعی و وقوع جرایم عمدی و غیرعمدی بروز پیدا می كند.
كارشناسان می گویند تبادلات گسترده در فضای شبكه های اجتماعی و بازتاب رسانه ای، اطلاعات در مورد خشونت ها را بیشتر منعكس می كند و رسانه ها در تورم ادراك مردم از خشونت، نقش پررنگی دارند.
واقعیت این است كه ایران درحال نو شدن است و به تعبیری در حال گذار از سنت های كهن به سنت های جدید است و ممكن است در زیر چرخ دنده های این گذار برخی از ارزش ها و هنجارهای اجتماعی خرد شود و نتیجه آن رشد نگران كننده آسیب های اجتماعی در جامعه خواهد بود.
بر پایه گزارش سازمان پزشكی قانونی كشور كه در 5 آبان ماه منتشر شد،‌ در نیمه نخست سال جاری 315 هزار و 862 تن به دلیل صدمات ناشی از نزاع به مراكز پزشكی قانونی مراجعه كردند و در این مدت استان های تهران با 55 هزار و 244، خراسان رضوی با 26 هزار و 81 و اصفهان با 23 هزار و 25 تن بیشترین و استان های ایلام با یكهزار و 924، خراسان جنوبی با دو هزار و 23 و سمنان با دو هزار و 394 تن، كمترین آمار مراجعه كنندگان نزاع را داشته اند.
از سویی دیگر رئیس سازمان ثبت احوال كشور از ثبت 102 هزار و 81 رویداد طلاق در هفت ماهه سال جاری خبر داده كه نسبت ازدواج به طلاق در كشور چهار ( ثبت یك طلاق در مقابل هر چهار ازدواج ثبت شده ) و میانگین سن طلاق در مردان 36 سال و در زنان 31 سال عنوان شده است.
در این میان، میانگین طول مدت زندگی مشترك در طلاق های ثبت شده هشت و نیم سال بوده كه 11 و سه دهم درصد زوج ها دوام زندگی كمتر از یك سال داشته اند و در مجموع 45 و پنج دهم درصد طلاق ها مربوط به پنج سال اول زندگی مشترك بوده است.
در این راستا، گفت و گویی داشته ایم با علی اصغر سعیدی جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و علی احمدیان رفتارشناس، درباره مدارای اجتماعی و میزان ناشكیبایی هایی كه در جامعه به روایت آمار و ارقام وجود دارد.
سعیدی با بیان اینكه از اول بشریت تا كنون همزیستی و مدارای اجتماعی وجود داشته است، افزود: واقعیت این است كه مطالعه و بررسی تجربی در مورد مدارای اجتماعی صورت نگرفته و لازم است تا در مورد این موضوع مطالعات طولی انجام شود تا ببینیم كه آیا موضوع مدارای اجتماعی نسبت به گذشته كمتر شده است یا بیشتر.
وی گفت: اگر چه سرعت انتقال و گردش اطلاعات نسبت به گذشته بیشتر شده اما این مسئله نشانگر این موضوع نیست كه جامعه ایران چه در حوزه خصوصی و چه در حوزه عمومی ناشكیباتر شده است.
سعیدی تاكید كرد: من نسبت به افزایش آمارهای خشونت تردید دارم و معتقدم در حال حاضر گردش اطلاعات و بازتاب رسانه ای است كه بیشتر شده و از آنجا كه افراد بازتابی تر شده اند، اطلاعات در مورد خشونت ها بیشتر منعكس می شود.

**شكل گیری نیاز مقایسه ای در افراد به صورت خشونت بروز پیدا می كند
این جامعه شناس گفت: شاید میزان خشونتی كه در جامعه وجود دارد، ناشی از این است كه انتظارات مردم از زندگی نسبت به گذشته بیشتر است و به تعبیری نیاز مقایسه ای در افراد به وجود آمده؛ بدین معنا كه افراد خود را با سطح بالاتر از خود مقایسه می كنند به طوری كه مردم روستاها نسبت به شهرهای كوچك، شهرها نسبت به یكدیگر، شهرهای كوچك تر نسبت به تهران، تهران نسبت به شهرهای كشورهای توسعه یافته دائما در حال قیاس هستند و چون میزان ابزارهایی كه برای تحقق اهداف و آمال خود دارند، تناسب ندارد، به صورت خشونت بروز پیدا می كند.
سعیدی ادامه داد: به نظر می رسد كه بخشی از موضوع ناشكیبایی های اجتماعی مربوط به گسترش شهرنشینی و حاشیه نشینی و بزرگتر شدن شهرها به ویژه تهران باشد و همانگونه كه از آمار و ارقام بر می آید در شهرهای بزرگ بیشتر شاهد اتفاقات خشونت آمیز اجتماعی هستیم.
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران بیان كرد: زمانی برای پیشگیری از وقوع حوادث ناگوار از جمله بیماری ها و آسیب ها سعی بر ارائه اطلاعات بود در حالی كه امروز گزینش اطلاعات مهم است و به دلیل اطلاعات بیش از حد در جهان جدید و مواجه با انبوه اطلاعات، گزینش و انتخاب اطلاعات موضوع اصلی است.

**تربیت پست مدرن و برگشت به شیوه سنتی
سعیدی به نقش تربیتی خانواده برای مقابله با آسیب های اجتماعی اشاره كرد و گفت: خانواده باید نقش مهمی را ایفا كند اما متاسفانه بلایی كه بر سر خانواده آمده است این است كه افراد یك خانواده اغلب فقط حضور فیزیكی كنار هم دارند و در عین حال از طریق شبكه های اجتماعی در جهان بیرون سیر می كنند. لذا لازم است تا برگشتی از تربیت فرزندان از سبك تربیتی مدرن به سبك پست مدرن كه خیلی شباهت با سبك تربیت سنتی دارد، اتفاق افتد.

**گفت و گو راه حل مدارای اجتماعی
سعیدی راه حل ایجاد مدارای اجتماعی را شكل گیری مفاهمه و گفت و گو دانست و افزود: رسانه ها در عرصه اجتماعی در شكل گیری گفت و گوی موثر، نقش دارند و در عرصه خصوصی نیز در خانه هم بهترین شیوه ارتباط برای پیشگیری از مشكلات و آسیب های احتمالی، گفت و گو است.
این جامعه شناس اظهار كرد: شكل گیری گفت و گو در خانواده های امروزی در مراحل اولیه قرار دارد و ممكن است منجربه نوعی خشونت و عدم مفاهمه شود چون تحمل افراد برای شنیدن نظرات یكدیگر پایین است و افراد آمادگی كافی برای پذیرش ندارند و زمانی كه تحمل افراد كاهش پیدا می كند، درك آنها از واقعیت واقعی نیست.
تاكید بر نقش رسانه ها و خانواده در حوزه مدارای اجتماعی اگر چه موضوعی تكراری است اما تاكید موكد بر نقش آنها واقعیتی انكار ناپذیر است كه مورد غفلت واقع شده و مطالعات اجتماعی صورت گرفته نشان می دهد مصرف رسانه و میزان مدارای اجتماعی در خانواده بر رفتار فرد تاثیر شایانی دارد.

**رسانه ها در تورم ادراك مردم از خشونت، نقش پررنگی دارند
علی احمدیان، رفتار شناس از منظر علم روان شناسی به موضوع ناشكیبایی اجتماعی پرداخته است و مانند علی اصغر سعیدی معتقد است كه بخشی از تصورات و باورهایی كه از افزایش میزان خشونت در جامعه موجود است، مربوط به دنیای رسانه ها، تبادلات گسترده اطلاعاتی، رشد شبكه های اجتماعی و فضای مجازی است و رسانه ها در تورم ادراك مردم از خشونت، نقش پررنگی دارند.
وی در این خصوص افزود: البته در ترسیم میزان خشونت و ناشكیبایی های اجتماعی، واقعیت موجود انكارناپذیر است.
احمدیان گفت: خشونت های خانگی و اجتماعی و برخی از كج خلقی ها و بد خلقی های رایج میان شهروندان زائیده سبك زندگی فشرده و درهم تنیده شهری به ویژه در كلانشهر تهران است.
این رفتار شناس ادامه داد: به هرحال سبك زندگی شهروندان تهرانی به گونه ای است كه دائما شهروندان تهرانی تحت فشارهای مختلف اعم از فشارهای ترافیكی، آلودگی ها و تغذیه نامناسب قرار دارند و وجود استرس های متعدد، آستانه تحمل و مدیریت استرس را در فرد كاهش می دهد.

** پرخاشگری، خشونت و تنش مسری است
احمدیان تاكید كرد: واقعیت این است كه پرخاشگری، خشونت و تنش فرایند مسری و واگیردار است و به لحاظ مفهومی منظور این است كه در یادگیری های اجتماعی، افراد از یكدیگر تقلید می كنند.
وی تاكید كرد: از منظر رفتارشناسان، بخش بسیار مهمی از خشونت ها، جرایم، پرخاشگری ها و كاهش بردباری های اجتماعی ناشی از تقلید خشونت است و افراد مانند آینه از دیگران یاد می گیرند و از این طریق خشم بازتولید می شود.
این رفتارشناس مدیریت خانواده را در تربیت و نهادینه سازی فرهنگ مدارا و كنترل خشم موثر دانست و گفت: در مورد كنترل خشم و پرخاشگری و مدیریت استرس ها خانواده از دوران كودكی باید اقدامات تربیتی موثر را انجام دهند و از طریق زیرساخت های تربیتی كه در فرد ایجاد كرده اند، به مثابه دیواره ای حائل از رفتار خشونت آمیز و مجرمانه جامعه را نجات دهند.
احمدیان بیان كرد: ضروری است تا از طریق آموزش های عمومی و شهروندی، شیوه های كنترل خشم و مدیریت استرس به شهروندان آموزش داده شود تا از این طریق، آستانه تحمل افراد بالاتر رفته و تاب آوری بیشتر، صبر، بردباری و شكیبایی اجتماعی در جامعه به وجود آید تا یادگیری ها و مدل های اجتماعی و الگوهای رفتاری بهینه جایگزین سبك های رفتاری درهم تنیده و ناسالم شود.
براساس مطالعات اجتماعی صورت گرفته، میان پژوهشگران و صاحب نظران عرصه مدارای اجتماعی بر اهمیت نقش آموزش و تحصیلات و برخورداری از كالاهای فرهنگی در افزایش میزان مدارای افراد تاكید شده است؛ بدین معنا كه هرچه افراد سرمایه های فرهنگی بیشتری در اختیار داشته باشند، میزان پذیرش اجتماعی و مدارای بیشتری خواهند داشت. بنابراین نقش انكارناپذیر آموزش در افزایش مدارا و همزیستی مسالمت آمیز میان افراد جامعه مورد تاكید است.
همچنین خانواده به عنوان كانون اصلی پرورش فرزندان است و فرزندان در خانواده اولین تجربیات خود را كسب می كنند و با وجود اینكه خانواده ها همواره در راه تربیت و تعلیم فرزندان خود از هیچ چیز دریغ نمی كنند، اما مشاهدات كودكان از رفتار والدین و در سطحی وسیع تر در سطح جامعه الگویی برای بازتولید رفتار آنهاست.
به طوری كه تكرار این رفتارها در فرد به فرایند حساسیت زدایی و ریزش قبح این موضوع منجر می شود و براساس نظریه های روانشناسی اجتماعی فرد نسبت به بروز خشونت حساسیت خود را از دست می دهد و انجام این رفتار برای فرد حالت عادی به خود می گیرد و در نهایت چرخه خشونت بازتولید می شود.
بنابراین ضروری است تا همزیستی مسالمت آمیز در جامعه با پذیرش و احترام متقابل به تنوع افكار و عقاید تقویت شود و افراد با افزایش تحمل خود پذیرش بیشتری نسبت به یكدیگر داشته باشند و فرهنگ مدارای اجتماعی شكل گیرد چرا كه رعایت احترام متقابل به حفظ كرامت انسان ها در جامعه می انجامد.
اجتمام** 3229**1569**گزارشگر: حنانه شفیعی *انتشار: علی حبیبی