علامه طباطبایی و دو تصنیف

به گزارش خبرنگار موسیقی ایرنا، علامه سید محمدحسین طباطبایی(ره)، شهرام ناظری و علیرضا افتخاری، در نگاه نخست شاید نتوان با هیچ رشته ای این سه گوهر را به رشته كنارِ هم نشینی یكدیگر نشاند و نامشان را به مناسبتی در كنار هم خواند، زیرا نخستینِ این سه، فیلسوفی است عالم و عالمی است عارف و عارفی است واصل كه در كنار همه اینها مفسر قرآن نیز بوده و تفسیر «المیزانِ» او از برترین متن های تفسیری شیعه و جهان اسلام است.
اما آن دو تن، از شمار برترین آوازخوانان موسیقی ایرانی در دهه های اخیرند كه آوازها و تصنیف های ماندگاری خوانده اند. آشكار است كه از دید تخصصی و شخصیتی، كم تر مناسبتی بین مرحوم استاد علامه طباطبایی(ره) و این دو خواننده نامدار موسیقی ایران وجود ندارد، اما آنچه در این سیاهه نام علامه نادرِ دوران را در كنار این دو استاد آوازخوان قرار داده، «شعر» است و «موسیقی».
مرحوم استاد علامه طباطبایی(ره) آثار مكتوب بسیاری بر جای نهاده كه از میان آن ها یكی تفسیر معظم قرآن به قرآن «المیزان»، دیگری «اصول فلسفه و روش رئالیسم» و سومی، «شیعه در اسلام» است كه بیش از همه نامی شده اند و برای عامه خلق شناسا. در كنار این آثار، از ایشان قطعه هایی شعر نیز باقی است كه چند سال پیش به اهتمام محمدرضا رمزی اوحدی در قالب مجموعه ای به نام «گلشن شیدایی» منتشر شده است.
اما در عالم موسیقی ایرانی، دو تصنیف برجسته وجود دارد كه به طور مستقیم با مرحوم علامه مرتبط است؛ «كیش مهر» و «پارسی پارسا».
این دو تصنیف را به ترتیب شهرام ناظری و علیرضا افتخاری خوانده اند؛ نخستین قطعه اثری است با شعر علامه طباطبایی و دومی، تصنیفی است در وصف مرحوم علامه.

** «كیش مهر» شهرام ناظری
«همی گویم و گفته ام بارها
بود كیش من مهر دلدارها
پرستش به مستی است در كیش مهر
برون اند زین جرگه هشیارها...».
از نامی ترین سروده های مرحوم علامه طباطبایی(ره)، این شعر است كه «كیش مهر» نام دارد. در سرتاسر این سروده 22 بیتی، صاحب تفسیرِ به عربی نگاشته شده «المیزان» جز یكی، دو واژه عربی را به كار نبرده و شعر از دید دارا بودن واژگان فارسی، بسیار سره است.
شعر «كیش مهر» را شهرام ناظری با آهنگی از محمدجلیل عندلیبی خوانده است. در تصنیف «كیش مهر» كه در قالب آلبومی به همین نام منتشر شده، تنها هفت بیت از 22 بیتِ شعر علامه اجرا و خوانده شده است.
محمدجلیل عندلیبی كه از سرشناس ترین تصنیف سازان موسیقی ایرانی در دهه های اخیر است و سابقه كار با دیگر خوانندگان موسیقی ایرانی همچون محمدرضا شجریان، علیرضا افتخاری و زنده یاد رضوی سروستانی را نیز در كارنامه خود دارد، تصنیف «كیش مهر» را در دستگاه همایون و مایه شوشتری برای صدای شهرام ناظری ساخته است.
ناظری در این تصنیف 9 دقیقه ای كه با اورتوری كوتاه آغاز می شود، افزون بر بم خوانی، اوج های كار را نیز به زیبایی اجرا كرده است.
وی در میانه این تصنیف، بیت «چه فرهادها مرده در كوه ها/چه حلاج ها رفته بر دارها» را به شكل آواز می خواند و پس از تحریرهایی كه می زند، دوباره به ملودی اصلی تصنیف باز می گردد، اما در ادامه در حالیكه گروه دارد یك جمله را تكرار می كند، ناظری دوباره بیتی را در اوج به آواز می خواند و دوباره به تصنیف می پردازد.
آلبوم «كیش مهر» در سال های میانی دهه 60 ساخته شده و به جز تصنیف «كیش مهر»، شش قطعه دیگر نیز دارد، كه در اجرای آنها، این نوازندگان هنرنمایی كرده اند: داوود گنجه ای (كمانچه)، جمشید عندلیبی (نی)، بهنام وادانی (سه تار)، زنده یاد منصور سینكی (تار)،‌ محمد فیروزی (عود)، محمود فرهمند (تنبك)، فرهاد عندلیبی (دف) و محمدجلیل عندلیبی (سنتور).

** پارسی پارسا
در دی ماه 1381 در تالار مركز همایش های صدا وسیما، كنگره ای به مناسبت صدمین سال میلاد علامه سید محمدحسین طباطبایی(ره) برگزار شد.
در این برنامه افزون بر سخنرانی های اهل طریقت و شریعت و حكمت، حسام الدین سراج و علیرضا افتخاری نیز قطعه هایی را اجرا كردند كه تصنیف افتخاری بسیار به دل حاضران نشست، به گونه ای كه در پایان برنامه به درخواست حاضران، علیرضا افتخاری دوباره به روی صحنه آمد و تصنیف «پارسی پارسا» را در وصف علامه طباطبایی(ره) دوباره به زیبایی اجرا كرد.
تصنیف «پارسی پارسا» اثری است در دستگاه نوا كه آهنگ آن را امیر بكان ساخته و شعرش را استاد علی معلم دامغانی سروده است.
این تصنیف با اورتوری زیبا كه نوای تارِ آن دلربایی می كند، با ملودی و نوایی پُرشور این گونه آغاز می شود:
«ای كه ز خوبان سری
وز مهان مهتری
مهوشی و مهرخی
دلكشی و دلبری
از ملكان در ملك
وز پریان درپری
از در چین تا به ری
وز خزران تا هری
نی چو تو یك گوهر است
نی چو تو یك گوهری...».
علیرضا افتخاری این تصنیف را بسیار درست و در خدمت شعر و آهنگ خوانده تا مفاهیم موجود در شعر سخته علی معلم به تمامی به شنونده منتقل شود.
این تصنیف آمیخته ای است از بم و اوج های پر از ظرافت كه خواننده بسیار زیبا و با احساس آنها را اجرا كرده است، كه اوج این ظریف خوانی ها را می توان به خوبی در یك سوم پایانی تصنیف دید و شنید كه علیرضا افتخاری حتی در ادای خاص واژگان نیز كوشیده شعر را برای شنونده نقاشی كند.
تصنیف «پارسی پارسا» بعدها در قالب آلبوم «قصه شمع» در كنار هفت قطعه دیگر كه هر یك ساخته یك آهنگساز بود به همت انتشارات سروش منتشر شد.
امروز دوشنبه 24 آذر 1395 است و 35 سال از درگذشت علامه سید محمد حسین طباطبایی(ره) یكی از بزرگ ترین مفسران، حكیمان، دانشمندان و عارفان روزگار معاصر می گذرد.
علامه گرچه چشم از این عالم بست و دیده حق بینش به دیدن جمال جانان برای همیشه روشن شد، اما نام بلندش تا همیشه تاریخ به درخشندگی در صفحه روزگار خواهد درخشید.
فراهنگ ** 3067 ** 1071 ** خبرنگار: امیرحسین دولتشاهی ** انتشار دهنده: امید غیاثوند