ابونصر محمدبن طرخان بن اوزلغ فارابی فیلسوف پرآوازه ایرانی در 259 هجری قمری در شهر فاراب چشم به جهان گشود. وی پس از فراگیری دانش های مقدماتی و گذراندن دوره تحصیل در بخارا به منظور كسب علوم گوناگون به ویژه در زمینه فلسفه راهی بغداد شد و در آنجا ریاضیات، نجوم و موسیقی را بر یافته های خویش افزود و سال های زیادی از عمر خود را در راه مطالعه و كسب معرفت سپری كرد.
این فیلسوف پس از مدتی رهسپار حران در نزدیكی مرز تركیه امروزی شد و در آنجا از دانش فلسفه و منطق «یوحنابن حیلان حكیم نصرانی» بهره برد و هنگامی كه وی درگذشت، به بغداد بازگشت و به فراگیری دانش رایج آن روزگار از جمله «فلسفه، زیست، پزشكی و ریاضی» همت گماشت و زبان های «عربی، فارسی، تركی، كردی، یونانی و سریانی» را فرا گرفت.
فارابی با مطالعه و دانش اندوزی در فلسفه، منطق و زیست به تخصص قابل توجهی دست یافت و به عنوان یكی از برجسته ترین فیلسوف های اسلامی به ترجمه آثار علمی و حكمت یونان به زبان عربی پرداخت. معلم ثانی با بهره گیری از یافته های علمی خویش و بر پایه تسلط به فلسفه یونان و علوم اسلامی، دیدگاه های تازه ای را در علم فلسفه مطرح و نقش اثرگذاری را در ورود دانش فلسفه به سرزمین های اسلامی ایفا كرد.
فلسفه به باور این زبان شناس دارای حقیقت واحدی است، به این معنا كه او علم فلسفه را دارای وحدت می دانست و برای اثبات این امر دلیل های زیادی بیان داشت كه نگارش كتاب «الجمع بین رایی الحكیمین افلاطون الالهی و ارسطو طالیس» را می توان از آن جمله نام برد، وی در این اثر، تمامی تلاش خویش را برای توافق میان آرای افلاطون و ارسطو به كار بست.
ابونصر فارابی به موسیقی و نواختن سازهای گوناگون تسلط كامل داشت و آثاری را در این زمینه از خویش به یادگار گذاشت، كتاب قانون یكی از اثرهای ماندگار وی در هنر موسیقی است.
این شخصیت بزرگ اسلامی با چیرگی بر علوم مختلف، اطلاعات جامع و دیدگاه های ارزشمند خود را در قالب كتاب ها و رساله های پرمحتوایی همچون «الحیل الروحانیه، الاسرار الطبیعیه فی دقایق الاشكال الهندسیه، ما یصحُّ و ما لایصّح من احكام النجوم، شرح العباره، احصاء العلوم، فصوص الحكمه، السیاسه المدنیه، رساله فی ماهیه العقل، تحصیل السعاده، اجوبه عن مسائل فلسفیه، رساله فی اثبات المفارقات، اغراض ارسطو طالیس فی كتاب مابعد الطبیعه، كتاب موسیقی كبیر، اندیشه های اهل مدینه فاضله و فی وجوب صناعه الكیمیا» در اختیار دوستداران علم و دانش قرار داد.
سرانجام معلم ثانی و فیلسوف برجسته ایرانی پس از سال ها تلاش و گسترش آموزه های فلسفی در جهان اسلامی در 339 هجری قمری در دمشق چهره در نقاب خاك كشید.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز میلاد ابونصر فارابی با «سیدیحیی یثربی» استاد بازنشسته فلسفه و كلام دانشگاه علامه طباطبایی و از شاگردان علامه طباطبایی به گفت و گو پرداخته است.
یثربی درباره گرایش ابونصر فارابی به فلسفه گفت: آرا و افكار فلسفی كه در كشورهای مختلف جهان از جمله یونان وجود داشت، در سده دوم هجری قمری به جهان اسلام راه پیدا كرد و به این ترتیب از سده سوم، عرفان و فلسفه در این مكتب الهی به جایگاه خاصی دست یافت. معلم ثانی نیز بر پایه شرایط موجود به این علم گرایش یافت و آثار معتبری را در این زمینه مطالعه كرد.
پیش از ورود تفكر فلسفی در میان مسلمانان، علمای اسلامی به دلیل عقلانی بودن این دین، بحث های عقلی را آغاز كرده بودند كه از آن جمله گروه مشهور به معتزله و شیعه را می توان نام برد. این دو تفكر تلاش داشتند بر پایه عقلانیت به بحث های مختلف بنگرند و حتی از زاویه عقل به دین شناسی بپردازند. چنین زمینه هایی سبب شد مسلمانان از تفكر یونانیان كه بخش بزرگی از آن عقلی بود استقبال كنند و بر پایه رهنمود قرآن كریم كه «باید همه سخنان را شنید و از میان آنها بهترین را برگزید»، به ترجمه آثار یونانیان از جمله آثار ارسطو و پیروان او بپردازند.
این استاد تصریح كرد: در عصر «ابویوسف كندی» نخستین فیلسوف اسلامی، بسیاری از كتاب های فلسفی یونان ترجمه شد و اینگونه این علم به طور گسترده تری وارد قلمرو جهان اسلام شد. پس از كندی از ابونصر فارابی به عنوان برجسته ترین فرد در زمینه فلسفه در جهان اسلام نام برده می شود كه توانست با ارایه دیدگاه ها و آرای ارزنده خویش، تاثیر بسیاری در علم فلسفه بر جای بگذارد.
وی با اشاره به تاثیر كندی بر معلم ثانی بیان داشت: فارابی از آثار نخستین فیلسوف اسلامی در راه آموختن فلسفه تاثیر كمی پذیرفت و در مقایسه با او توانست مباحث فلسفی كامل تری را در جهان اسلام ارایه دهد. همچنین وی تاثیر زیادی بر ابن سینا به عنوان برجسته ترین فرد پس از خود بر جای گذاشت به گونه ای كه سبب شد بسیاری از دیدگاه های ابن سینا از آموزه های معلم ثانی گرفته شود تا جایی كه ابن سینا در زمینه فلسفه كتابی را با عنوان «تعلیقات» و هم نام با كتاب ابونصر فارابی نگاشت و در آن بسیاری مباحث را به طور مشترك بیان كرد.
یثربی در ارزیابی آثار این فیلسوف پرآوازه خاطر نشان كرد: فارابی به عنوان یك فیلسوف تا آنجا كه می توانست تلاش داشت مفاهیم یونانی را به آموزه های دین اسلام نزدیك كند. تعلیقات و فصوص الحكمه از ارزنده ترین آثار وی محسوب می شود كه در زمینه فلسفه به نگارش درآمده اند. البته بر پایه دیدگاه برخی از عالمان فلسفه، تعلق فصوص الحكمه به فارابی به دلیل شباهت زیاد آن به آثار بعد از ابن سینا، مشكوك است اما روایت های معروفی هم برای تعلق آن به معلم ثانی وجود دارد.
این استاد در ادامه با اشاره به برخی از نظریه های این فیلسوف نامدار، افزود: علاقه مندان به فلسفه با مطالعه كتاب «تاریخ تحریری انتقادی» اینجانب درخواهند یافت كه ابونصر فارابی در مسایل زیادی مبتكر بوده است. وی مساله سلسله عقول و قاعده الواحد را برای نخستین بار مطرح كرد و با طرح برهان وجوب و امكان چراغ راه بسیاری از فلاسفه پس از خود شد به طوری كه تنها استدلال مورد توجه عالمانی چون ملاصدرا، سیدمحمدحسین طباطبایی و حاج ملاهادی سبزواری درباره اثبات خدا بر پایه این برهان شكل گرفته است. تجزیه و تحلیل او از علم ازلی خداوند و ارتباط آن با حوادث كائنات یكی از شاخص ترین نظریه های وی به شمار می رود كه در فصوص الحكمه به چشم می خورد، وی در این كتاب تجزیه و تحلیلی از آزادی انسان ارایه داده است و در آن درباره مجبور یا آزاد بودن انسان به گونه ای بسیار ظریف به تجزیه و تحلیل می پردازد، رویكردی كه بسیار مورد توجه ابن سینا قرار گرفت.
وی درباره شایستگی فارابی برای دریافت لقب معلم اظهار داشت: معلم از لقب هایی به شمار می رود كه ارزش بسیار بالایی دارد و تنها به افراد برخوردار از سطح علمی بسیار بالا داده می شد. ارسطو فیلسوف برجسته یونانی نخستین فردی است كه مفتخر به دریافت این لقب شد و پس از وی ابونصر فارابی به دلیل وسعت فعالیت های علمی و تسلط به دانش های زیادی از جمله فلسفه به عنوان دومین فرد به نام معلم خوانده شد و بدین گونه این فیلسوف مبتكر و پرآوازه افتخاری بزرگ و شایسته برای مسلمانان جهان به ارمغان آورد.
یثربی با اشاره به اینكه برخی افراد عقیده دارند كه ابونصر فارابی حكمت و فلسفه را با هم تركیب كرده است، یادآور شد: این مطلب درست نیست زیرا فلسفه برای خود تعریف جداگانه ای دارد و در كتاب های قدیم به این دانش، حكمت هم گفته می شد. به نظر می رسد منظور این افراد عرفان و فلسفه بوده است، این هم نادرست به شمار می رود زیرا این دو راه متفاوتی دارند كه قابل تركیب نیست. عرفان راه سلوك را در پیش دارد و حاصل آن ریاضت و كشف، شهود و فنا است. از حس و عقل هم به عنوان راه فلسفه نام برده می شود و در نهایت به فهم جهان می انجامد. بنابراین این دو كاركرد جداگانه ای دارند و با یكدیگر قابل تركیب نیستند.
این استاد با انتقاد از حجم بسیار پایین پژوهش در زمینه فلسفه و هزینه های بالای آن، گفت: در دوره كنونی كه آثار پیش از ارسطو تا كانت در دنیا تصحیح و تثبیت شده است و آدرس صفحه ها به طور ثابت در دسترس همگان قرار دارد، آثار معلم ثانی با وجود راه اندازی بنیاد فارابی، هنوز در كشور به صورت منظم تحصیح و چاپ نشده است و تنها ترجمه های نارسایی از آثار وی وجود دارد. در عصر حاضر عرب ها فلسفه اسلامی را فراموش كرده اند و از دیدگاه ادبیات و آثار تاریخی به مباحث فلسفی گذشته نگاه می كنند اما از محققان و پژوهشگران ایرانی كه این همه فلسفه را جدی می گیرند و در هر دانشگاه و حوزه علمیه ای به تدریس آن می پردازند، انتظار می رود كه روی آثار فیلسوفان گذشته بیشتر كار كنند و از دانش خویش برای گردآوری و نشر مناسب كتاب های آنان از جمله ابونصر فارابی بهره ببرند.
وی در پایان تصریح كرد: برای انجام دادن چنین فعالیت هایی هزینه های هنگفتی كه صرف بخش های توسعه ای و پژوهشگاه های تحقیقاتی می شود، ضرورت ندارد زیرا فردی كه اهل پژوهش باشد می تواند خود نیز به فعالیت های علمی بپردازد و نتیجه های حاصل از آن را در اختیار هموطنان و علاقه مندان به فلسفه اسلامی در سراسر دنیا قرار دهد.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مرضیه دهقانی ** انتشار دهنده: شهربانو جمعه
**پژوهشم**9165**2002**9131
ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها - پژوهشكده ها - دانشكده ها - مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران وجهان*
Irnaarticle@
تاریخ انتشار: ۳ آذر ۱۳۹۵ - ۱۲:۰۵
تهران- ایرنا- «سیدیحیی یثربی» استاد فلسفه و كلام دانشگاه علامه طباطبایی در گفت و گو با ایرنا از ابونصر فارابی به عنوان فیلسوفی مبتكر یاد كرد و گفت: معلم ثانی تلاش زیادی را برای نزدیك ساختن مباحث فلسفی یونان به آموزه های دین اسلام انجام داد و در این راستا با ترجمه بسیاری از متون فلسفه و معرفی آن به مسلمانان، یاری بخش فلاسفه پس از خود شد.