نشر از جمله حوزه های فرهنگی است كه به شكلی مزمن با معضلات و كاستی هایی روبرو است؛ چالش هایی كه گاهی دامان ناشران و زمانی گریبان مولفان را می گیرد. این چالش ها طی سال های اخیر به طور جسته و گریخته از زبان مسوولان فرهنگی، نویسندگان و ناشران مطرح شده و یكی از مهمترین آنها بی توجهی به حق مالكیت معنوی آثار مولفان و ناشران است.
موضوع انتشار غیرمجاز كتاب در همه اشكال آن اعم از چاپی، صوتی و الكترونیك از جمله چالش هایی است كه در این ارتباط می شود به آن اشاره كرد؛ چالشی كه بیشترِ بخش های نشر از عمومی و كودك گرفته تا آموزشی و دانشگاهی را در معرض آسیب قرار داده است. این تضییع حقوق در حالی صورت می گیرد كه اكنون نزدیك به 47 سال از تصویب «قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان» می گذرد.
تخلف های حوزه نشر ابعاد و گونه های مختلفی دارد. وقتی سودجویان با چاپ غیرقانونی كتاب های پرفروش بر همدیگر سبقت می جویند، هم به ناشران ضربه می خورد و هم حق مالكیت معنوی نویسندگان آثار نادیده انگاشته می شود.
ناشران غیرمجاز برای سودآوری حتی دست به انتشار كتاب هایی می زنند كه به هیچ عنوان مجوز انتشار را در داخل كشور ندارند. در این زمینه كافی است سری به خیابان انقلاب بزنیم تا با انبوهی از رمان ها و كتاب های تاریخی، سیاسی، فلسفی و ... غیرمجاز مواجه شویم كه یا در انبار كتابفروشی ها مخفی شده یا به طور علنی كنار خیابان به دست دستفروشان عرضه می شود.
از ناشران بی نام و نشان و غیرمجاز كه بگذریم، به ناشرانی می رسیم كه اگر چه مجوز دارند اما گاه حقوق مولف را نادیده می گیرند و بدون كسب اجازه از نویسندگان به انتشار كتاب های آنان دست می زنند. به تازگی یكی از ناشران مجموعه شعری از شاعری نامدار بدون اطلاع وی منتشر ساخته و به بهایی چند برابر خواست وی در بازار توزیع كرده كه این رخداد واكنش تند شاعر را به دنبال داشته است. این رویداد و دیگر رویدادهای مشابه نشان از آن دارد كه حتی برخی ناشران قانونی برای منافع مادی خود، چشمشان را روی حقوق مولفان می بندند.
زیر پا گذاشتن حقوق ناشران و نویسندگان اما گاهی نه از سوی ناشران بلكه از سوی مخاطبان صورت می گیرد كه این اتفاق در حوزه كتاب های علمی و دانشگاهی نمود بارزی دارد به گونه ای كه استفاده كنندگان این كتاب ها با تكثیر غیرمجاز منابع درسی همزمان حق ناشر و مولف را زیر پا گذاشته و نادیده می انگارند. در این زمینه به نظر می رسد كه میان 2 وزارتخانه علوم و فرهنگ و ارشاد اسلامی و البته اعضای هیات علمی كه دانشجویان را به منابع درسی و علمی ارجاع می دهند و خود دانشجویان باید ترتیبی پدید آید تا حقوق مالكیت معنوی ناشران و نویسندگان مورد توجه قرار گیرد.
در مورد دیگر تخلفات حوزه نشر كه پیشتر به آن اشاره شد، قوانین موضوعه كشور كه قانون رعایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان نیز بخشی از آن است، باید به طور جدی مورد توجه مسوولان و مردم قرار گیرد و حتی فرهنگ سازی در این زمینه صورت گیرد تا كمتر شاهد آسیب هایی از این دست باشیم. همچنین، فعالان حوزه نشر بر این باورند كه در راستای افزایش گستره چتر حمایتی از حقوق مالكیت معنویِ ناشران و نویسندگان، باید تمهیداتی برای پیوستن به قانون «كپی رایت» جهانی نیز اندیشیده و بسترهای تحقق آن فراهم شود.
حمایت همه جانبه از وضعیت نشر از طریق وضع قوانین مورد نیاز وضعیت كنونی، تقویت قوانین موجود، فرهنگ سازی رعایت حقوق ناشران و مولفان و ... بی شك بر رشد و غنای این حوزه می افزاید، از دغدغه های ناشران و نویسندگان می كاهد و در نهایت مجموعه فرهنگی كشور از سامان حوزه نشر سود خواهد برد. همچنین، بهره گیری ناشران، توزیع كنندگان و فروشندگان كتاب های چاپی، صوتی و الكترونیك از تسهیلات و حمایت هایی چون معافیت های مالیاتی و ایجاد سازوكار مشخص ممیزی و ارایه مجوزهای گوناگون بی تردید بر پویایی هرچه بیشتر این عرصه فرهنگی خواهد افزود.
** گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار: مهتاب افشین نسب** انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی**پژوهشم**9282** 9279
تاریخ انتشار: ۱۵ آذر ۱۳۹۵ - ۱۵:۵۰
تهران- ایرنا- بخش مهمی از موانع و آسیب های پیش روی فعالیت نویسندگان و ناشران ناشی از تضییع حقوق مالكیت معنوی آنان به شكل های مختلف است و رسیدگی به مشكلات حوزه نشر به رغم تلاش های صورت گرفته در این زمینه، امروز به شكل ماموریتی مهم پیش روی تصمیم گیرندگان فرهنگی كشور خودنمایی می كند.