نزدیك به پنج ماه از عملیات آزادسازی حلب می گذرد و اكنون تنها چند گام تا آزادی كامل این شهر راهبردی سوریه باقی مانده است. با وجود اهمیت تحولات میدانی این كشور در موقعیت كنونی، بسیاری از نگاه ها به فراسوی نبرد حلب دوخته شده است. بسیاری، از اكنون به آینده نبرد با تروریست ها در سوریه و منطقه می اندیشند و تحلیل هایی را در مورد نقش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای در تحولات حال و آینده این كشور می جویند.
به منظور بررسی بیشتر تحولات میدانی و تحلیل روندهای كنونی و آینده سوریه، گروه پژوهش و تحلیل خبری با «محمد صالح صدقیان» و «سعدالله زارعی» از كارشناسان برجسته مسائل منطقه ای گفت وگو كرد.
*** فراز و فرودهای عملیات آزادسازی حلب و متغیرهای دخیل در فرایند آن
از تیرماه امسال عملیات آزادسازی حلب كلید خورده است و در این مدت ارتش سوریه و نیروهای وفادار به دولت دمشق توانسته اند محله به محله و روستا به روستا پیش روند. طی روزهای اخیر این پیشروی ها سرعت چشمگیری یافت و حلب در آستانه آزادسازی كامل است. در ارتباط با این موضوع و زمینه ها و علل سرعت گرفتن پیشروی های اخیر، زارعی به پژوهشگر ایرنا گفت: عملیات آزادسازی حلب 2 مرحله را به طور كامل پشت سر گذاشته است. مرحله اول، عملیات مقطعی بود. پس از عملیات مقطعی، وقفه ای در كل فرایند آزادسازی به وجود آمد. این مساله موجب شد كه پیروزی های به دست آمده در معرض آسیب قرار گیرد یعنی دوباره برخی مناطق آزاد شده به چنگال تروریست ها بیافتد. بعد از آسیب شناسی این نوع از عملیات، نیروهای مبارز در سوریه به نوع دیگری از عملیات رسیدند و تصمیم بر این شد كه عملیات به صورت آهسته و پیوسته انجام گیرد و جبهه ها همیشه حالت فعال داشته باشند. یعنی به جای انجام عملیات مقطعی و بزرگ از عملیات های كوچك و پیوسته استفاده شود.
زارعی افزود: با در پیش گرفتن این استراتژی بود كه در نهایت ارتش سوریه توانست گام به گام در مسیر آزادسازی كامل حلب پیشروی كند. این عملیات های كوچك گاهی ناظرین را به اشتباه می انداخت كه پیشروی ها ارتش متوقف شده است در صورتی كه نبرد هر لحظه جریان داشت و اتفاق ناگهانی و سرعت گرفتن یكباره در كار نبود بلكه این روند منطقی و زنجیره وار همیشه در حلب رو به جلو بوده است.
كارشناس دیگر یعنی صدقیان، سیر تحولات میدانی در حلب را متاثر از چهار متغیر دانست. صدقیان به پژوهشگر ایرنا گفت: مهم ترین علل و زمینه های سرعت گرفتن حركت نیروهای ارتش سوریه در حلب را می توان در عوامل زیر خلاصه كرد؛ نخست، عزم جدی روسیه به همكاری با ارتش سوریه. این جدیت زمانی در مقام های روسیه افزون شد كه به شكست مذاكرات با آمریكا پی بردند. پس از اثبات بی نتیجه بودن مذاكرات بین آمریكا و روسیه، مقام های روسیه به صراحت اعلام كردند كه موضوع شرق حلب هرچه سریعتر باید خاتمه یابد. دوم، انتخابات آمریكا و مساله انتقال قدرت به رییس جمهوری جدید. در این زمینه باید گفت حدود یك ماه تا انتقال قدرت به ترامپ زمان باقی است و به نظر می رسد در ایالات متحده تمایل بر این است كه در این مدت باقی مانده، به نتیجه ملموسی در شرق حلب دست یابند.
صدقیان متغیر سوم را مربوط به نقش تركیه دانست و گفت: پس از تفاهم ضمنی روسیه و تركیه و تلاش در جهت برطرف كردن تنش های موجود در روابط آنكارا و مسكو، به نظر می آید كه فعالیت های تركیه در داخل خاك سوریه با هماهنگی مسكو انجام می گیرد و جبهه مخالفان اسد تضعیف شده و این موضوع هم در برتری میدانی روزهای اخیر در حلب بی تاثیر نیست.
این كارشناس مسائل خاورمیانه در مورد متغیر چهارم یعنی كمرنگ شدن نقش حامیان منطقه ای گروه های تروریستی اظهار كرد: در حال حاضر این گروه ها از حمایت حامیان منطقه ای خود مانند گذشته برخوردار نیستند. عربستان كه در باتلاق یمن دست و پا می زند. پس از توافق روسیه و تركیه و كمرنگ شدن نقش تركیه در تحولات سوریه، قطر نیز به نوعی جدایی بین خود و دیگر كشورها را حس كرد و كم كم نقش كمرنگ تری را به عهده گرفت. از سوی دیگر، شاهد خروج مصر از جبهه مخالفان دولت دمشق بودیم. تمام این تغییرات در صف بندی های جبهه مخالفان دولت سوریه، تاثیر منفی در قدرت گروه های تروریستی داشت و در حال حاضر آنها خود به تنها ماندن و در منطقه و كمبود سلاح و مهمات اذعان دارند.
***اهمیت شهر حلب برای نیروهای دولتی و مخالفان دمشق
ارتش سوریه و نیروهای وفادار به دولت دمشق تا به امروز موفق به باز پس گیری شهرهای مهمی چون حمص و حماه شده اند و حلب نیز فاصله چندانی با آزادی كامل ندارد؛ رخدادی كه از آن به عنوان مرحله ای مهم در روند پاكسازی سوریه از تروریست ها یاد می شود. در این زمینه صدقیان گفت: حلب از ابتدا مهم بود چرا كه به عنوان دومین شهر مهم سوریه پس از دمشق و به عنوان پایتخت اقتصادی سوریه در نظر گرفته می شود. حلب مرزهای سوریه با تركیه را تشكیل می دهد، پس تسلط بر حلب به معنای تسلط نیروهای دولتی بر مرزهای سوریه است. زمانی كه در سال 2011 این ناآرامی ها در سوریه آغاز شد، تروریست ها در ابتدا به 2 منطقه یورش بردند؛ درعا و حلب، چرا كه این 2 منطقه به ترتیب مرزهای سوریه با اردن و تركیه را تشكیل می دهد.
به گفته صدقیان، این موضوع نشان دهنده اهمیت كنترل مرزها برای هر 2 طرف درگیر در سوریه است. تسلط كامل بر حلب به معنای برقراری امنیت در مرزهای سوریه و قطع ارتباط تروریست ها با دنیای خارج از طریق مرزهای تركیه است.
در ادامه، زارعی نیز در خصوص اهمیت حلب و آزادسازی این شهر گفت: حلب از یك موقعیت ویژه در بحث امنیت سوریه برخوردار است. حلب اصلی ترین نقطه تماس تروریست ها با دنیای خارج است چرا كه مرز سوریه و لبنان در اشراف حزب الله است و از امنیت برخوردار است، مرز سوریه و رژیم اشغالگر قدس نیز مرزی غیرفعال است، مرز سوریه با اردن نیز تقریبا تحت كنترل است و اردن تمایلی به ایفای نقش جدی در بحران سوریه ندارد و حاشیه نشینی را انتخاب كرده است، مرز سوریه و عراق هم بخش هایی تحت كنترل دولت و بخش هایی نیز در اختیار نیروهای داعش است كه البته از طرف عراق در محاصره اند. پس تنها مرز باقی مانده و مهم همین مرز سوریه با تركیه است كه از طریق شهر حلب در كنترل تروریست ها بوده است. به همین دلیل است كه آزادسازی این شهر برای هر 2 طرف بسیار حیاتی است.
***آینده گروه های تروریستی پس از نبرد حلب
یكی از مهمترین موضوع هایی كه در زمینه تحولات سوریه مطرح است، به سرنوشت گروه های تروریستی باز می گردد چرا كه نگرانی هایی جدی از تجهیز و سر برآوردن تروریست ها از نقاط دیگری وجود دارد. زارعی در این زمینه معتقد است كه آزادسازی حلب به معنای پایان تروریسم در سوریه نیست اما به معنای پایان امید حامیان تروریست ها به كنشگری آنان در این كشور است. به عبارت بهتر قدرت هایی كه احتمال می دادند كه از طریق تروریست ها می توانند موقعیت منطقه ای خود را بهبود بخشند، با شكست تروریست ها امیدشان به یاس تبدیل خواهد شد از این رو از پشتوانه خارجی تروریست ها به شدت كاسته خواهد شد.
زارعی افزود: پس آزادی كامل حلب همچنان سه گام اساسی برای پاكسازی سوریه از تروریست ها وجود دارد؛ اول، گامی كه باید برای آزادسازی استان های رقه و دیر الزور در شرق برداشته شود. دوم، گامی كه در شمال غرب برای پاكسازی استان ادلب باید برداشته شود. سوم، گامی كه در جنوب و برای آزادسازی استان درعا باید برداشته شود. پس روشن است كه با آزادسازی حلب، تروریست ها به یكی از این سه نقطه گسیل می شوند و ارتش ناچار است در آن نقاط با تروریست ها درگیر شود. اما پاكسازی این مناطق برای ارتش سوریه آسان تر است زیرا جمعیت كمتر این شهرها امكان جا به جایی آسان تر ساكنان را به نیروهای دولتی می دهد و از طریق عملیات هوایی نیز ضربات سهمگینی را می توان به تروریست ها وارد كرد. بنابر این تروریست در سوریه با موفقیت عملیات حلب به پایان نمی رسند اما پشتوانه خارجی تروریست ها به شدت كاهش می یابد و توان عملیاتی آنها خواهد خورد.
صدقیان نیز با اشاره به نقش قدرت های خارجی حامی تروریست ها گفت: 2 نگاه درباره آینده تروریست ها پس از آزادسازی حلب وجود دارد. اول اینكه، عده ای از آنها به شهر ادلب كه در حال حاضر به پایگاهی برای عقب نشینی تروریست های سوریه تبدیل شده خواهند گریخت. با این توضیح كه رقه به پایگاه تروریست های فراری از عراق بدل شده است. نگاه دوم این است كه تصمیم برای حضور یا ادامه عملیات نظامی تروریست ها در سوریه در اختیار آنها نیست و این اراده ای از بالا است كه برای آینده آنها برنامه ریزی می كند. به عبارت بهتر برخی معتقدند نفس وجود تروریست های داعش به دلارهای نفتی برخی كشورهای حاشیه خلیج فارس، اراده سیاسی تركیه و نظر آمریكا بستگی دارد.
***تاثیر انتخابات آمریكا بر تحولات سوریه
با توجه به برخی موضع گیری های ترامپ در دوره رقابت های انتخاباتی و صحبت از اولویت مبارزه با داعش به جای سرنگونی رییس جمهوری سوریه، شماری از كارشناسان بر این باورند كه روند مبارزه با تروریست ها در دوره رییس جمهوری جدید آمریكا سرعت و شدت خواهد گرفت. در همین زمینه نظر كارشناسان را جویا شدیم. صدقیان در پاسخ به پرسش پژوهشگر ایرنا در این خصوص گفت: هنوز برای قضاوت درباره اقدامات احتمالی رییس جمهوری جدید آمریكا و نحوه برخورد وی در قبال روند مبارزه با داعش زود است. در واقع بسیاری از مسائل هنوز مبهم است چراكه باید منتظر تیم منتخب ترامپ كه وی را در فرآیند تصمیم سازی همراهی خواهند كرد، باشیم.
زارعی اما معتقد است كه روی كار آمدن ترامپ تاثیری بر سیاست های آمریكا در منطقه نخواهد داشت. وی تصریح كرد: عملكرد ایالات متحده در این سال ها، به طور مشخص از 2007 به این سو نشان داده به دنبال نوعی بازنگری در وضعیت حضور نظامیان خود در منطقه با استفاده از نیروهای نیابتی است. همین روند استمرار پیدا خواهد كرد و ترامپ نیز تغییر عمده ای در آن ایجاد نمی كند.
*** دیدگاه كارشناسان درباره روند كلی مبارزه با تروریسم در منطقه
اگرچه یورش تروریست های تكفیری در ابتدا بسیار سهمگین و پیش رونده بود اما به نظر می رسد كه آنها با روزهای اوج خود بسیار فاصله دارند و در سراشیبی سقوط قرار گرفته اند. صدقیان در این باره گفت: در این سال ها كه خاورمیانه با پدیده شوم داعش درگیر بوده، هم كشورهای منطقه و حتی اروپایی ها و جامعه بین الملل از این وضعیت خسته شده اند. حتی كسانی كه در قدرت گرفتن گروه های تروریستی از این دست نقش داشتند و از آنها حمایت می كردند نیز هیچ عایدی جز ناامن شدن و تقویت تفكرهای افراطی در كشورهای خودشان نداشتند. به نظر می رسد عزمی برای مبارزه داعش در جامعه بین الملل وجود دارد اما یك نگاه دیگر نیز در این جا مطرح است به این مفهوم كه اگر ما معتقدیم كه تروریست ها خود برای آینده شان تصمیم نمی گیرند و سرنوشت آنها در دست قدرت های بزرگ است، پس باید منتظر ماند تا ببینیم آنها چه فكری برای گروه هایی مانند داعش در سر دارند.
زارعی اما نظری متفاوت درباره این مساله ارایه داد و بیان داشت: قدرت داعش در یكی 2 سال اخیر و در مقایسه با سال های 2012 تا 2014، بسیار كاهش یافته است و در سراشیبی قرار دارد. وی در انتها گفت: خطر داعش به عنوان مجموعه ای كه ظرفیت ایجاد یك شبكه جهانی را داشته باشد تا حد زیادی آسیب دیده و از این به بعد آنها را نه در قامت گروه های نظامی بلكه گروه های امنیتی باید دید كه دست به اقدامات تخریبی محدود میزنند.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار: سمانه سعادت** انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی ** پژوهشم**9403**9279
تاریخ انتشار: ۲۳ آذر ۱۳۹۵ - ۱۰:۳۹
تهران- ایرنا- حلب، دومین شهر مهم سوریه پس از پنج ماه عملیات نیروهای دولتی در آستانه آزادسازی كامل از چنگ تروریست ها قرار گرفته و نگاه جهانیان به تحولات این شهر راهبردی دوخته شده است. در این میان، زمینه ها، فرایند و پیامدهای بازپس گیری حلب و سرنوشت جنگ در سوریه و مبارزه با تروریسم مورد توجه بسیاری از ناظران قرار گرفته است.