امروز بیست وهفتم دی ماه سالروز اعلان رسمی اجرای توافق هسته ای است. پس از گذشت یك سال از اجرای برجام، پیامدها و چالش های پیش روی آن موضوع بسیاری از بحث و نظرها است. برخی برجام را توافقی بی حاصل خوانده و شماری با برشمردن دستاوردهای آن در زمینه های گوناگون از سند توافق هسته ای ایران با 1+5 دفاع كرده اند. در این میان و از دید برخی ناظران، ورود «دونالد ترامپ» جمهوریخواه به كاخ سفید و آغاز رسمی ریاست جمهوری او از جمله ناهمواری های پیش روی اجرای برجام است. وی كه پیشتر از توافق هسته ای بین ایران و 1+5 به عنوان بدترین توافق تاریخ آمریكا نام برده، حال موضوع تجدیدنظر در برجام را پیش كشیده است؛ موضوعی كه مخالفت هایی را حتی در اعضای احتمالی كابینه وی به دنبال داشته است و برخی از آنان خواستار پایبندی دولت جمهوریخواه ترامپ به برجام شده اند. مواضع ترامپ البته واكنش مخالفت آمیز و قاطع دیگر طرف های مذاكرات 1+5 را نیز به دنبال داشته است.
گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا در پیوند با پیامدها و اما و اگرهای پیش روی برجام با زاهد مدرس دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین المللی به گفت وگو پرداخت.
به باور زاهد، ترامپِ رییس جمهوری با ترامپِ نامزد انتخابات به طور كامل متفاوت است و پس از ورود به كاخ سفید بیشتر در مواضع خود تعدیل ایجاد خواهد كرد، ضمن آن كه مسائل دیگری غیر از برجام برای ترامپ در اولویت قرار دارد.
این كارشناس سیاست خارجی تاكید كرد كه امكان تجدید نظر در برجام وجود ندارد. آنچه كه ترامپ می تواند انجام دهد اعمال نظارت سختگیرانه تر در بخش های بی ارتباط با برجام همانند فعالیت های موشكی، مسائل حقوق بشری و مواضع ایران در خاورمیانه است.
این مدرس دانشگاه ضمن برشمردن دستاوردهای برجام در یك سالگی اجرا از جمله حفظ توان و دانش هسته ای، رفع سایه جنگ از كشور را از مزیت های مهم توافق دانست؛ دستاورد بزرگی كه مخالفان توافق كمتر به آن توجه می كنند. از دید وی برجام زمینه ترمیم اقتصاد آسیب دیده كشور در دوره اجرایی پیشین را فراهم آورد و سبب ساز رشد اقتصادی خواهد شد.
در ادامه، مشروح گفت وگوی ایرنا با زاهد آمده است؛
*** ایرنا: با نزدیك شدن به بیستم ژانویه (اول بهمن ماه) یعنی زمان ورود ترامپ به كاخ سفید، برخی نگرانی برجام ستیزی وی شده اند. فكر می كنید ترامپ چگونه با توافق هسته ای برخورد می كند؟
** زاهد: ترامپِ رییس جمهوری با ترامپِ نامزد انتخابات كاملا متفاوت خواهد بود. بسیاری از اظهارات هیجانی، شتابزده و جنجالی ترامپ از 2 منظر قابل ارزیابی است؛ منظر نخست اینكه ترامپ به دنبال مبارزه با ساختار آریستوكراتیك واشنگتن نشینان بود كه او خود را خارج از این جرگه و سیستم تعریف می كرد. به عبارتی دیگر ترامپ با هدف برهم زدن قاعده سیاستمداران اشرافی و محافظه كار به عرصه رقابت ها آمده بود و از شكاف ایجاد شده در جامعه آمریكا به خوبی سود برد. بنابراین وی هرچه ساختارشكنانه تر سخن می گفت، بخش های حاشیه ای بیشتری را می توانست به سمت كمپین خود جذب كند. نظریه دوم این بود كه ترامپ به عنوان شخصیتی بدون سابقه سیاسی و مدیریتی در ساختار نظام سیاسی آمریكا چندان با قواعد و جزییات پروتكل های سیاسی و بین المللی آشنایی نداشت.
*** ایرنا: حال كه رقابت های انتخاباتی سپری شده و ترامپ تا چند روز دیگر به طور رسمی ریاست جمهوری آمریكا را عهده دار خواهد شد، آیا همچنان شناخت درستی از قواعد سیاسی و نقش نهادها و بازیگران بین المللی به دست نیاورده است؟
** زاهد: ترامپ پس از آن كه به عنوان رییس جمهوری آمریكا معرفی شد، مشاورها و سازمان های مختلف امنیتی و سیاسی او را توجیه كردند و اكنون او با شیوه اداره كشور تا حد زیادی آشنا شده است. اینك ترامپِ رییس جمهوری است با مسوولیت های مشخص كه در قالب قواعد و چارچوب های سیستماتیك نظام سیاسی آمریكا عمل می كند. از طرفی ترامپ و حزب جمهوریخواه به ناچار با یكدیگر همپیوند شده اند به این معنی كه جمهوریخواهان پیروزی او را برای خود یك مزیت فرض كرده اند و در مقابل ترامپ نیز برای گذار در این راه طولانی و پرخطر نیازمند متحدان استراتژیك است.
*** ایرنا: چقدر می توان انتظار همراهی جمهوریخواهان با سیاست های ترامپ را داشت؟
** زاهد: طبیعی است كه جمهوریخواهان با ساختار كهن نظام اداری آمریكا آشنا هستند و طبیعتا آنها رییس جمهور را در اصول و قواعدی كه مرسوم یك رییس جمهوری است، هدایت خواهند كرد. افزون بر آن، رفتار فردی در كاخ سفید و اداره امور آمریكا قابل پذیرش نیست چرا كه نهادهای تاثیرگذار و تعدیل كننده هستند كه رییس جمهوری را وادار به اقدام های مسوولانه تر می كنند. بنابراین، مجموعه این عوامل باعث می شود كه ترامپ را رییس جمهوری باورمند به چارچوب های مرسوم و پذیرفته شده متصور شویم. بدیهی است در این مرحله او رفتاری متفاوت با آنچه كه در زمان انتخابات درباره برجام داشت، از خود نشان دهد.
*** ایرنا: شاهد بودیم كه ترامپ در ابتدای رقابت های انتخاباتی از پاره كردن برجام سخن می گفت اما پس از پیروزی در انتخابات بحث تجدیدنظر در برجام را پیش كشید. آیا ممكن است دیدگاه كنونی وی مبنی بر تجدیدنظر در توافق هسته ای نیز پس از مدتی تعدیل شود یا اینكه فكر می كنید وی در این دیدگاه ثابت قدم است؟
** زاهد: بدون تردید امكان تجدید نظر در برجام وجود ندارد. آنچه كه ترامپ می تواند انجام دهد اعمال نظارت سختگیرانه تر و مانور در بخش هایی است كه ارتباطی با برجام ندارد. به این معنی كه در دولت وی احتمال آن می رود كه ایران در حوزه های دیگری غیر از برجام تحت فشار قرار گیرد یا اینكه ایالت های مختلف آمریكا، قانون هایی ایالتی درباره تحریم و محدودیت منافع دولت ایران اعمال كنند. فعالیت های موشكی، مسائل حقوق بشری و مواضع ایران در خاورمیانه همچون رفتار جمهوری اسلامی با كشورهای همسایه یا رژیم صهیونیستی از جمله دیگر موضوع هایی است كه احتمال می رود دولت جدید آمریكا از آن ها برای تحت فشار گذاشتن ایران سود جوید.
*** ایرنا: آیا حمایت كشورهای عضو گروه 1+5 از توافق هسته ای، كار را برای دولت تازه آمریكا در صورت كارشكنی در اجرای برجام دشوار نمی كند؟
** زاهد: منافع روسیه، چین، انگلیس، آلمان و فرانسه درگیر برجام است، به خصوص كه 2 شریك بیرونی (روسیه و چین) كه از رقیبان سنتی آمریكا و پایه گذاران توافق هسته ای هستند، كار را برای آمریكا سخت می كنند. آمریكایی ها می توانند در موضوع برجام نظارت های دقیق تر و فشارهای موثرتری را اعمال كنند اما به هیچ عنوان قادر به پاره كردن یا تجدیدنظر در توافق نیستند.
*** ایرنا: در كنار خواسته دموكرات ها مبنی بر تعهد ترامپ به برجام، حتی برخی وزیران پیشنهادی وی مانند «جیمز ماتیس» نیز نظری مخالف با ترامپ دارند و معتقدند است كه آمریكا در كنار همپیمانان خود باید به این توافق احترام بگذارد. آیا این موضوع می تواند آغاز یك واگرایی در كابینه جمهوریخواهان یا موضوعی باشد كه به تغییر نظر ترامپ درباره برجام منجر شود؟
** زاهد: بعد از اینكه ترامپ به عنوان رییس جمهوری جدید آمریكا انتخاب شد، اظهارات جدی درباره برجام نداشت و معتقدم كه بازنگری در برجام در اولویت برنامه های ترامپ قرار ندارد.
*** ایرنا: پس اولویت ها و برنامه های مهم ترامپ درباره چه مسائل و موضوع هایی است؟
** زاهد: اولویت نخست وی در مورد موضوع های داخلی آمریكا همچون اقتصاد است. در حوزه بین المللی احتمال آن می رود كه چند اولویت مهم تر برای ترامپ وجود داشته باشد؛ نخست مناسبات این كشور با روسیه است چرا كه پس از اخراج دیپلمات های روس از آمریكا و تیرگی بیشتر روابط واشنگتن و مسكو، روسیه نیز اعلام كرد كه منتظر تصمیم دولت جدید آمریكا خواهد ماند. دوم تنش رو به افزایش دولت آمریكا با چین در خصوص نوع تعاملات اقتصادی و مساله تایوان و مساله سوم نیز موضوع صلح اعراب و اسراییل است. بنابراین، بحث برجام در اولویتی پایین تر از این موضوع ها قرار دارد.
*** ایرنا: ترامپ و جمهوریخواهان پس از توافق هسته ای انتقادهای زیادی بر آن وارد كرده اند كه بیشتر به دلیل دستاوردهای قابل توجه آن برای ایران بوده است. مهمترین دستاوردهای برجام برای كشورمان كه بسترساز مخالفت جمهوریخواهان و رییس جمهوری منتخب آمریكا شده، كدام اند؟
** زاهد: بزرگترین دستاورد برجام به رسمیت شناخته شدن حق غنی سازی اورانیوم و داشتن تكنولوژی صنایع هسته ای است. بسیاری از جمهوریخواهان تندرو معتقدند اساسا باید كل برنامه هسته ای ایران برچیده می شد. اكنون دشمنان و رقیبان ایران همچون عربستان سعودی و اسراییل می دانند كه ایران به عنوان عضوی از كلوپ هسته ای جهان، كشوری است كه علاوه بر حفظ تجهیزات هسته ای، اطلاعات علمی و آزمایشگاهی خویش را حفظ كرده و تا درصدی غنی سازی را انجام می دهد.
در صورت بر هم خوردن توافق با غرب، ایران قادر خواهد بود در بازه زمانی یكساله به وضعیت گذشته باز گردد. بدون شك كشوری كه می تواند 20 درصد غنی سازی انجام دهد در صورت نیاز توان غنی سازی 100 درصدی را نیز خواهد داشت چرا كه دانشمندان ایرانی از دانش این فرایند مهم برخوردارند.
دستاورد دوم برجام این است كه ایران توانست در بازی برد- برد بدون صدمه ای امنیتی به این توافق دست یابد. از بزرگترین دستاورد و مزیت های برجام برداشتن سایه جنگ از كشور بود. بنابراین دلواپسان ناسپاس باید به این نكته توجه كنند كه كشور از چه بحرانی دور شد هرچند كه به احتمال زیاد كاسبی آنها دچار اختلال شده است.
دستاورد سوم گشایش ها در حوزه اقتصادی است. طی سال های تحریم، بانك ها و اقتصاد ایران فلج و سفره های مردم خالی شد اما در یك سال گذشته شاهد حجم زیاد علاقه مندی كشورهای مختلف برای سرمایه گذاری در ایران بوده ایم. كاهش ریسك سرمایه گذاری، بالا رفتن امید، باز شدن مبادلات بانكی، انجام معاهده ها و پروژه های مشترك بین المللی همچون توافقنامه های خرید بویینگ، ایرباس و معاهده ساخت كشتی های غول پیكر و اقیانوس پیما با كشورهای دارای این تكنولوژی های برتر از جمله دستاوردهای برجام بوده است. همه این موضوع ها نشانگر افق روشن است و مردم می توانند از مزایای برجام در سال های آینده بهره ببرند.
*** ایرنا: چقدر زمان می برد تا مردم به صورت ملموس نتیجه برجام و دستاوردهای اقتصادی ناشی از آن را در زندگی خود احساس كنند؟
** زاهد: دوره دوم ریاست جمهوری روحانی دوره پرداختن به اصلاح نرم افزاری حوزه اقتصادی است. پس از گود برداری ها و تخریب هایی كه نتیجه هشت سال سیاست های اشتباه دولت قبلی بود، اكنون زیرساخت ها برای خیز اقتصادی فراهم شده است. امسال كشورمان رشد اقتصادی 5.5 درصدی را تجربه كرد. در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی شاهد افزایش سرمایه گذاری بوده ایم. شركت های بزرگی در حال انجام معاهده های تجاری و اقتصادی با ایران هستند. می توان امیدوار بود كه در دوره دوم ریاست جمهوری روحانی رونق به حوزه مسكن، خودرو، صنایع جانبی و صنایع كوچك بازگردد.
*** ایرنا: به عنوان كارشناس در چنین مقطعی چه توصیه و پیشنهادی برای مردم و مسوولان دارید؟
** زاهد: هیچ معجزه ای جز راهكارهای معقول اقتصادی و صبوری در انجام برنامه های اقتصادی وجود ندارد. گشایش اقتصادی شعبده بازی نیست كه به یك باره محقق شود. اقتصادی كه هشت سال تخریب شده دست كم 16 سال برای ترمیم زمان خواهد برد.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار: حسن شكوهی نسب**انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی**پژوهشم ** 1969** 9279
تاریخ انتشار: ۲۷ دی ۱۳۹۵ - ۱۰:۴۰
تهران- ایرنا- «فیاض زاهد» مدرس دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین المللی در گفت وگو با ایرنا به بررسی چالش های احتمالی پیش روی برجام از جمله روی كار آمدن دولت جمهوریخواه در واشنگتن پرداخت و شعارهای اعلانی رییس جمهوری منتخب آمریكا را بی تاثیر در توافق هسته ای دانست. به باور زاهد برجام تهدیدهای امنیتی را از كشور دور ساخت و زمینه بازسازی و خیر اقتصادی كشور را فراهم آورد.