پیشروی خشكسالی واقعیتی تلخ در مازندران

آمارهای هواشناسی و شركت آب منطقه ای از كاهش بارندگی در ارتفاعات و دشت ها و تغییر الگوی بارندگی از نم نم باران به بارش های سیل آسا و در اصطلاح علمی باران های غیرموثر در مازندران نشان می دهد كه خشكسالی در استان رخنه كردن است.
بر اساس گزارش هواشناسی در سال زراعی یا آبی 95 - 94 حدود 792 میلی متر بارندگی در مازندران ثبت شد كه نسبت به سال زراعی 93 - 94 ، هشت درصد افزایش نشان می دهد كه البته باران های رگباری و پراكنده به عنوان بارش های غیرموثر سبب شد تا با وجود افزایش مقدار بارش ،روان آب های رودخانه ها زیاد نشود و در مواردی تبدیل به سیلاب شده است.
آمار شركت آب منطقه ای مازندران نشان می دهد كه متوسط حجم روان آب هفت رودخانه دائمی و مهم مازندران كه 70 درصد آب كشاورزی استان را تامین می كنند، در سال آبی ( اول مهر 94 تا اول مهر 95) نسبت به دوره شاخص 50ساله ،14درصد كاهش یافته است.
آمار سال آبی 94-95مازندران نشان می دهد كه حجم روان آب های رودخانه های نكا رود 48درصد، تجن 64درصد، تلار 16درصد، هراز 23درصد و چالوس هشت درصد نسبت به دوره شاخص 50 ساله كاهش ولی حجم روان آب تنها 2رودخانه چشمه كیله در تنكابن 24درصد و بابلرود در بابل 16درصد نسبت به دوره شاخص افزایش داشته است.
بر اساس آمار آب منطقه ای در سال آبی 94-95،سطح ایستایی آب چاه های دشت های ساری - نكا و بهشهر - گلوگاه در شرق استان، 14سانتی متر پایین تر رفته است.
پیشروی غول خشكسالی تا قلب ذخیره گاه های آبی مازندران اعم از سد ،آببندان و سفره های زیزمینی ،تهدیدی كه كم ترین پیامد آن نابودی مهم ترین دارایی اقتصادی این استان یعنی كشاورزی و بویژه كشت برنج است.
** پیشروری جبهه آب شور به جبهه آب شیرین در مناطق ساحلی استان مازندران
قربانعلی خدابخشی مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شركت آب منطقه ای مازندران در خصوص خطر كم آبی و رخنه خشكسالی به خبرنگار ایرنا گفت كه امروز دشت مازندران بویژه در مناطق شرق استان به خاطر اضافه برداشت از چاههای مجاز و حفر چاههای غیر مجاز در معرض تهدید جدی شوری آب قرار گرفته است.
وی اضافه كرد: یكی از پیامدهای ناشی از افت مستمر سطح آب زیرزمینی یا اضافه برداشت از چاهها ،شور شدن تدریجی آب زیرزمینی و پیشروی جبهه آب شور به طرف جبهه آب شیرین در مناطق ساحلی استان مازندران است كه اكنون این معضل در دشت حسین آباد بهشهر رنگ واقعی به خود گرفته است.
وی با بیان اینكه زمین های مركزی و شرق مازندران كه دست كم 15 شهرستان را شامل می شود ،60 درصد تولیدات كشاورزی و باغی استان را در اختیار دارند ، گفت: بهره وری پایین، كاهش كیفیت، آلودگی ها ، پایین رفتن سطح آبهای زیر زمین و چاه ها از چالش های حوزه آب استان است.
خدابخشی گفت: امروز حفر چاههای غیرمجاز به دغدغه های مهم در مدیریت منابع آبهای زیرزمینی مازندران تبدیل شده است.
وی با بیان اینكه اكنون 82 هزار حلقه چاه در بخش های كشاورزی، صنعت، خدمات شهری و روستایی استان وجود دارد كه سالانه بیش از یك میلیارد مترمكعب از آنها برداشت می شود ، گفت: بیش از 30 درصد این چاهها غیرمجازند.
وی بر لزوم تعیین الگوی كشت هر منطقه با توجه به منابع آبی را از راهكارهای تعادل بخشی و صیانت از منابع آبی استان مازندران عنوان كرد.
ابراهیم یخكشی مدیر عامل شركت آب منطقه ای مازندران گفت :كمبود آب آشامیدنی در بسیاری از مناطق شهری و روستائی ،خالی شدن سفره های زیرزمینی ، خشكیدن بسیاری از رودخانه های فصلی ، كاهش دبی آب رودخانه های مهم و دائمی و مهم تر از همه حاد شدن كمبود آب كشاورزی در فصل كاشت و داشت محصول برنج ،نشانه تشنگی كام زمین در مازندران است.
وی به تغییر الگوی بارش در استان مازندران اشاره كرد و بیان داشت: هر چند سال زراعی گذشته سال پر آبی برای استان محسوب می شود ، اما به خاطر این كه بیشتر بارش ها مربوط به مناطق جلگه ای یا دشت بوده ، غیر موثر به شمار می رود.
یخشكی افزود : بارش ها در استان زمانی می تواند موثر باشد كه در ارتفاعات ببارد تا بتواند رودخانه ها را كه از آنجا سرچشمه می گیرند ، تغذیه كند ، اما متاسفانه الگوی بارندگی سال گذشته در مازندران اینگونه نبود.
وی توضیح داد : خشكسالی سال های گذشته موجب برداشت های بی رویه از چاهها ،چشمه ها و سفره های زیر زمینی شده است و تنها افزایش میزان بارندگی در ارتفاعات و مناطق كوهستانی می تواند جان دوباره ای به آنها بدهد .
یخكشی همچنین گفت كه اقلیم مازندران با سرعت در حال تغییر است و در سال های اخیر نم نم باران خاطره انگیز این استان جایش را به بارندگی های رگباری داده است .
بارندگی های رگباری در كوتاه ترین زمان ابرهای بارور را تخلیه می كند و به زمین فرصت جذب روان آبها را نمی دهد در حالی كه بارندگی های غیررگباری و نم نم باران به خاطر این كه به مدت چندین ساعت یا شبانه روز ادامه می یابد ، جذب زمین می شود و سفره های زیرزمینی را غنی می سازد.
مدیرعامل آب منطقه ای مازندران گفت : باران های رگباری و پراكنده به عنوان بارش های غیر موثر سبب شد تا با وجود افزایش مقدار بارش ، روان آب های رودخانه ها زیاد نشود و در مواردی تبدیل به سیلاب شده است.
وی یكی از راهكارهای برون رفت از وضعیت موجود و جبران مشكلات خشكسالی و مدیریت بر روان آب رودخانه ها را ، ایجاد سازه های تنظیم كننده بویژه ساخت سد دانست.
یخشكی به اهمیت ساخت سد ' گلورد ' بر روی رودخانه نكا رود و زارم رود و سد ' هراز ' بر روی رودخانه هراز اشاره كرد و بیان داشت : با ساخت این سازه های ذخیره آب ، می توان روان آب های رودخانه ها را مدیریت و سفره های زیر زمینی را تقویت كرد.
وی كمبود اعتبار را دلیل اصلی كندی اجرای طرح های مهار آب سطحی و شبكه های انتقال آب عنوان كرد و گفت: سند ملی توسعه مازندران استفاده بهینه از منابع آب است و راهبرد های این بخش نیز مهار آب های سطحی، اصلاح الگوی مصرف و بهبود روش های آبیاری است.
مدیر عامل شركت آب منطقه ای مازندران تصریح كرد : سیاست های اجرایی در منابع آب مازندران ،توسعه پوشش گیاهی در اراضی بالادست مخازن سدها برای جلوگیری از فرسایش و رسوب گذاری، توسعه سیستم های آبیاری تحت فشار و گسترش سیــستم زهكشی اراضی آبگیر برای دفع آب های سطحی، تسریع در بهره برداری سدهای گله ورد، هراز، كسیلیان و تسریع در مطالعه و اجرای سد زارم رود و شبكه های آبیاری و زهكشی سدهای استان است.
**خشكسالی خفیف تهدید بزرگ برای كشاورزی مازندران
دكتر رحیم یوسفی زاده كارشناس ارشد مطالعات اقلیمی و اقلیم دریا و ساحل اداره كل هواشناسی مازندران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در مورد بررسی خشكسالی استان می گوید: 42 درصد از مساحت مازندران از اول سال جاری تا پایان آذر با استفاده از شاخص تركیبی SPEI (شاخص بارش و تبخیر استاندارد شده) در بازه زمانی یك ساله ، انواع خشكسالی را تجربه كرده اند.
وی اضافه كرد: تنها حدود پنج درصد از مساحت استان شاهد ترسالی ضعیف و مابقی مساحت استان(53رصد) از شرایط نرمال برخوردار بوده اند.
وی توضیح داد:به دلیل نوع محصولات كشاورزی استان (برنج ، گندم دیم، سیفی جات و باغات) ضریب حساسیت استان مازندران به خشكسالی بسیار بالاست، بدین معنا كه بر خلاف استان های دیگر، خشكسالی خفیف تهدید بزرگی برای كشاورزی و اقتصاد مرتبط با آن در استان مازندران خواهد بود.
وی خشكسالی را از دیدگاه جمعیتی استان مازندران مورد بررسی قرار داد و گفت:حدود 33 درصد از جمعیت استان از اول سال جاری تا پایان آذر با استفاده از شاخص تركیبی SPEI (شاخص بارش و تبخیر استاندارد شده) در بازه زمانی یك ساله ، انواع خشكسالی را تجربه كرده اند.
وی اضافه كرد: تنها حدود 13 درصد از جمعیت استان مازندران از انواع ترسالی و مابقی(54 درصد) از شرایط نرمال بهره‏مند شده‏اند. یوسفی زاده توضیح داد :اهمیت خشكسالی از دیدگاه جمعیتی زمانی بیشتر آشكار می شود كه بدانیم زندگی و معاش بخش زیادی از جمعیت استان وابسته به كشاورزی بوده و كشاورزی استان نیز وابستگی شدیدی به بارش و آبهای سطحی دارد.
كارشناس ارشد مطالعات اقلیمی و اقلیم دریا و ساحل اداره كل هواشناسی مازندران روند خشكسالی استان در 3 دهه اخیر( از سال 1365 تا 1394) را مورد تحلیل قرار داد و گفت: بر اساس مركز ملی خشكسالی و با توجه به نمودار و نقشه های تهیه شده، فراوانی و شدت وقوع خشكسالی در استان مازندران رو به افزایش است.
وی اظهار داشت: تحلیل‏ها نشان می دهد طی 10 سال اخیر نسبت به دوره‏های آماری 30سال گذشته، شدت و فراوانی خشكسالی افزایش پیدا كرده است ،بطوری كه طی یك دوره 30 ساله، 13 سال آن با انواع خشكسالی، 9 سال با شرایط نرمال و تنها 8 سال با شرایط ترسالی مواجه بوده است.
وی گفت: در 10 سال اخیر در استان مازندران هفت بار با انواع خشكسالی ، یك سال تر سالی و 2 سال نرمال را تجربه كرده است و طی دوره اخیر تعداد دوره های نرمال رو به كاهش بوده است.
این كارشناس ارشد هواشناسی مازندران گفت: در قسمت دیگری از گزارش مركز ملی خشكسالی، روند خشكسالی هفت ساله كه نمایه آبهای زیر زمینی و چشمه هاست نشان می دهد كه در 30 سال اخیر تعداد سال های همراه با خشكسالی و نزدیك به آن در استان نسبت به سال‏های تر سالی و نزدیك به آن خیلی بیشتر بوده به نحوی كه 5 سال دارای شرایط نرمال، 6 سال ترسالی و 19 سال همراه با انواع خشكسالی مواجه بوده است.
وی ادامه داد: از سال 1380 تا انتهای 1394 استان مازندران به طور مستمر درگیر خشكسالی های هیدرولوژیكی(آب های زیرزمینی) بوده و شدت آن از سال1390 تا 1394 خیلی بیشتر از كل دوره آماری است.
**خشكسالی زلزله خاموش
به گزارش ایرنا،خشكسالی، یك رویداد و یا واقعه اقلیمی است كه خصوصیات آن بستگی به مدت ، استمرار ، شدت و وسعت منطقه تحت تاثیر و تسلط آن دارد كه می تواند كوتاه و كمتر زیانبخش یا طویل المدت و كشنده باشد.
بدون شك خشكسالی یكی از بدترین دشمنان طبیعی انسانی بشمار می آید، آغاز آن غافلگیركننده، پیشرفت آن موذیانه و اثرات آن می تواند بسیار مخرب باشد،به همین علت به زلزله خاموش لقب گرفته است.
خشكسالی به خشكسالی هواشناسی ، كشاورزی، هیدرولوژیكی (ذخیره آبهای سطحی و زیرزمینی)و خشكسالی اقتصادی و اجتماعی تقسیم بندی می شود.
بر اساس آمارهای رسمی، توان بالقوه آب مازندران در حد 6 میلیارد و ‎ 600میلیون مترمكعب است كه از این مقدار چهار میلیارد و ‎ 900میلیون مترمكعب آب های سطحی و بقیه آب های زیرزمینی است.
به طور میانگین سالانه حدود یك میلیارد و ‎ 550میلیون مترمكعب آب در بخش آب های سطحی و یك میلیارد و ‎ 350میلیون مترمكعب در بخش آب زیرزمینی بهره برداری می شود و بقیه آب سطحی طی سال به صورت هرز به دریا می ریزد.
تاكنون 2 سد بزرگ شهید رجایی و البرز و هشت سد كوچك با ظرفیت 324میلون مترمكعب و 800قطعه آببندان با ظرفیت 350 میلیون متر مكعب در مازندران ایجاد شد كه مهار آبهای سطحی توسط سد ها كمتر از 11درصد است.
به رغم اهمیت آب در فعالیت های كشاورزی ،به دلیل عدم مهار و كنترل این منبع و نیز یكپارچه نشدن این اراضی ،بخش مهمی از اراضی كشاورزی مازندران در پاییز و زمستان در وضعیت غرقاب است.
استان مازندران با داشتن 460هزار هكتار زمین های زراعی و باغی سالانه 72نوع محصول كشاورزی را تولید می كند كه با تولید بیش از 950هزار برنج سفید ،2میلیون و 500هزار تن مركبات و 80 هزار تن آبزیان رتبه نخست كشور را دارد.
خبرنگار: سید رضا هاشمی كروئی ** انتشار دهنده: سید محسن حسن نیا
6990/1899