حیات جنگل های بلوط در استیلای دیو خشكسالی

به گزارش ایرنا، تغییرات آب و هوایی و در پی آن خشكسالی پدیده ای است اقلیمی كه تاثیرات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی ناگواری را با خود به همراه دارد.
وقوع خشكسالی و گسترش آن هرچند به آرامی شكل می گیرد اما اثرات مخرب آن تا سالها زندگی مردم و محیط زیست آن منطقه را تحت الشعاع قرار می دهد و خسارت های جبران ناپذیری بر نظام اقتصادی و اجتماعی آن منطقه تحمیل می كند.
یكی از مهمترین خسارتهای ناشی از خشكسالی تقلیل پوشش گیاهی و فرسایش خاك در حوضه های آبخیز است، از همین رو خشكسالی یك تهدید جدی برای عرصه های منابع طبیعی به شمار می رود و منجر به كاهش منابع آبی موجود، افزایش ضریب آسیب پذیری جنگل ها و مراتع و هجوم آفات و بیماری های گیاهی می شود.
وقوع خشكسالی از یكسو سبب خشك شدن سطح خاك كه بستر حیات جنگل است، می شود كه این امر مانع از زادآوری درختان جنگلی است و از سوی دیگر كمبود بارش ها باعث خشك شدن درختان، تقلیل پوشش گیاهی و فرسایش خاك می شود.
یكی از مهمترین مناطق كشور كه می تواند به شدت از پدیده خشكسالی متضرر شود، جنگل های زاگرس و گونه غالب آن درختان بلوط است. جنگل ‌های بلوط منطقه زاگرس از منتهی الیه شمال غربی كشور آغاز و در مناطق غرب و جنوب غرب گسترده شده است.
این جنگل ها كه 12 استان كشور را در برمی گیرد تامین كننده حدود 40 درصد آب كشور و حوضه آبخیز رودخانه های زاینده رود، كارون، كرخه و دز است.
جنگل های بلوط نخستین مانع طبیعی در برابر ورود ریزگردها به كشور است و ریه تنفسی كشور محسوب می شود و نقش مهمی در اقتصاد خانوارهای جنگل نشین دارد.
این جنگل ها همواره با چالش های بسیاری از جمله تغییر كاربری اراضی، چرای بی رویه دام، آتش سوزی و هجوم آفات روبرو بوده اما تحقیقات انجام گرفته در این رابطه نشان می دهد كه تغییرات اقلیمی و خشكسالی های متوالی در خشكیدگی و زوال جنگل های بلوط آثار مخربی بدنبال داشته است.
بر اساس جدیدترین تحقیقات انجام گرفته از سوی مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری، 44 هزار هكتار از جنگل های زاگرس این استان به صورت تك پایه و به شكل خشكیدگی تاج درخت در حال زوال است كه اصلی ترین علت آن تغییر اقلیم گزارش شده است.
رئیس اداره جنگلبانی و جنگلداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با بیان این مطلب به خبرنگار ایرنا گفت: در حدود 335 هزار هكتار از جنگل های زاگرس در محدوده این استان قرار دارد كه گونه غالب آن بلوط است.
علی حسین امینی ادامه داد: در مطالعات اخیر مركز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی استان تاكید شده كه تغییرات اقلیمی، خشكسالی های متوالی و ریزگردها سبب شده تا بخشی از درختان بلوط دچار خشكیدگی شود و زمینه را برای بروز آفات از جمله پروانه برگ خوار بلوط و سوسك چوبخوار فراهم كند.
وی با بیان اینكه برف نقش مهمی در پیشگیری از شكل گیری آفات دارد، تصریح كرد: سالهاست به سبب نبود ریزش برف در استان زمینه برای رشد شته و آفات بر روی درختان بلوط فراهم شده و این مساله آسیب زیادی به درختان زاگرس وارد كرده است.
رئیس اداره جنگلبانی و جنگلداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، هجوم ریزگردها و گسترش بیان زایی را از مهمترین پیامدهای خشكیدگی جنگل های بلوط برشمرد و گفت: آلودگی هوا، از بین رفتن اكوسیستم منطقه و چشم منظر طبیعی آن، وقوع آتش سوزی و شیوع آفات به سایر درختان جنگلی از دیگر تبعات خشكیدگی جنگل های بلوط است.
معاون آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری نیز در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: از سال 85 تاكنون استان درگیر پدیده خشكسالی است كه بدین ترتیب كار از خشكسالی های مقطعی گذشته و به پدیده تغییر اقلیم تبدیل شده است.
حسین بهرامی تصریح كرد: مشخصه اصلی تغییر اقلیم در استان كاهش شدید بارندگی ها و افزایش دما بوده كه همین امر سبب شده تا بارش ها از برف به باران تغییر یابد و همان بارش ناچیز برف نیز به سبب افزایش دمای هوا آب و تبخیر شود.
وی با اشاره به اثرات خشكسالی بر درختان زاگرس افزود: كاهش برف و باران و افزایش تبخیر، میزان نفوذ آب در خاك را كم كرده و در فصل تابستان رطوبت موجود در درختان از بین می رود و درختان دچار خشكیدگی می شوند.
بهرامی با بیان اینكه بین آب، خاك و گیاه ارتباط متقابل و مستقیمی وجود دارد، تصریح كرد: با خشك شدن آب موجود در خاك هم از میزان رشد درختان كم می شود وهم درختان به سمت خشك شدن می روند.
معاون آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، وقوع سیلاب، فرسایش خاك، كاهش منابع آب موجود در خاك، تولید كمتر محصولات كشاورزی و وقوع پدیده گرد و خاك از مهمترین پیامدهای خشكیدگی درختان جنگل های زاگرس است.
بهرامی با بیان اینكه جنگل هویت منطقه ماست، افزود: اگر جنگل های زاگرس از بین برود هویت منطقه ما نیز از بین می رود و تبدیل به یك بیابان برهوت می شود و دیگر جای زندگی نخواهد بود.
وی استفاده از روش های بیومكانیزم آبخیزداری را از مهمترین راهكارهای مقابله با گسترش پدیده خشكسالی در استان دانست و گفت: در دامنه كوهستان با استفاده از روش های بیومكانیزم آبخیزداری می توان كاری كرد كه باران كمتر در سطوح شیب دار حركت كند و از این طریق می توان تا حد زیادی از اثرات خشكسالی در استان پیشگیری كرد.
بهرامی خاطرنشان كرد: این درحالی است كه برای اجرای این طرح نیاز به اعتبارات بسیاری است و كار وسیع و زمانبری به شمار می رود.
معاون آبخیزداری اداره كل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، آموزش، آگاه سازی و مشاركت مردمی را از دیگر راهكارهای مقابله با توسعه خشكسالی و از بین رفتن درختان بلوط دانست.
با این وجود برخی از فعالان محیط زیست در سالهای اخیر تلاش كرده اند تا با آموزش دانش بومی به جوامع محلی بتوانند ضمن جلوگیری از خشكیدگی جنگلهای بلوط، با كاشت بذر نهال بلوط در جوان سازی این جنگلها نقش بسزایی داشته باشند.
احمد قلاوند كه سال گذشته در همایش بلوط در اندیمشك توسط پدر بلوط ایران ( مظفر افشار) و انجمن های زیست محیطی با حضور مردم و مسئولان ملقب به 'پسر بلوط ایران' شد.
وی از سال 88 تاكنون به تولید نهال های بلوط و توزیع آن در مناطق زاگرس نشین پرداخته است و در طرحی با عنوان حفظ و احیای جنگلهای بلوط تاكنون 4420 نهال بلوط تولید كرده و بیش از 80 درصد آن را بین جوامع محلی توزیع كرده است.
وی چندی پیش به دعوت معلمان شهرستان لردگان در تعدادی از مدارس این شهرستان به دانش آموزان در خصوص حفظ درختان بلوط آموزش هایی ارائه داده و بذرهای رایگان توزیع كرد.
قلاوند در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اهمیت جنگل های بلوط افزود: درختان بلوط ضمن حفظ تعادل طبیعت و اكوسیستم جنگل های زاگرس در معیشت جنگل نشینان و عشایر نقش بی بدیلی دارند و دارای ارزش غذایی و اقتصادی هستند.
وی تصریح كرد: با وجود ارزش بسزایی كه درختان بلوط دارند اما این سرمایه های استراتژیك روبه زوال نهاده و در حال نابودی هستند.
این فعال زیست محیطی با بیان اینكه بسیاری از درختان بلوط جنگل های زاگرس پیر و دچار خشكیدگی شده اند بر كاشت نهال های جوان تاكید كرد و گفت: انتظار می رود با حمایت از فعالان محیط زیستی و مشاركت جوامع محلی بتوان بخشی از جنگل های زاگرس را از خشكیدگی نجات داد.
چندی پیش نیز معاون سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری كشور نیز از خشكیدگی بیش از یك میلیون هكتار از جنگل های بلوط زاگرس خبر داده بود كه این امر می طلبد تا با همت مسئولان و اختصاص اعتبارات لازم به این حوزه و مشاركت جوامع محلی از روند این جریان جلوگیری شود.
گزارشگر: خاطره حسین زاده**انتشاردهنده: جهانبخش صفری دهكردی
7363/6021