بازی های بومی؛ ظرفیتی برای رونق گردشگری

آن روز قلعه 'امیر مفخم' پر بود از سفرای كشورهای اروپایی و آسیایی و نوازندگان 'كرنا' و 'دهل' هم ساز راست می زدند و چوب بازها به میدان چوب گردانی حلقه زده بودند.
ابتدا سفیر وقت مالزی در ایران چوغا پوشید و به میدان آمد و همسر او مدام عكاسی كرد و بعد یكی 2 نفر از كاردان های هند و گرجستان نیز در قامت 'چوب باز' لباس محلی پوشیدند.
بازی های محلی بومی آن قدر به مذاق سفرای سفر كرده به چهارمحال وبختیاری خوش آمده بود كه در سفر به منطقه چغاخور از برگزار كنندگان این تور دیپلماتیك خواستند تا دوباره با صدای نوازش نای كرنا و دهل بساط چوب بازی را برپا كنند.
بازی های بومی و محلی یكی از ظرفیت های مطلوب برای جذب گردشگری است، چه اینكه این بازی ها گاه در قالب بازی های سنتی و قومیتی در سازمان جهانی یونسكو نیز به ثبت رسیده است.
بازی های بومی و محلی هر منطقه می تواند در جذب گردشگران داخلی و خارجی اثرگذار باشد، اما تاكنون كسی برای این بازی ها نقشه جذب گردشگر نكشیده است.
در چهارمحال و بختیاری بدلیل وجود بافت عشایری در بخشی از شهرستان ها هنوز بازی های بومی و محلی در بین جوانان بویژه افراد مسن تر مرسوم است.
زمانی بازی و ورزش 2 كلمه مترادف و همردیف هستند كه جوامع بشری از آن بعنوان عامل سرگرم كننده یاد می كردند؛ اما با توسعه فراگیر صنعتی شدن بسیاری از كشورها، بازی و ورزش كم كم نسبت به هم زاویه گرفتند و جوامع بشری، سرمایه گذاری بر روی ورزش نتیجه گرا را بر بازی های سرگرم كننده ارحجیت دادند.
گرچه از منظر تاریخ انسان شناسی و جامعه شناسی، ورزش و بازی از همان ابتدای شكل گیری در حوزه علوم اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت، اما این سالها رفته رفته ورزش راهی دیگر از بازیها برای خود در پیش گرفته است.
از سوی دیگر نظریه پردازان فرهنگ عامه یا فولكور (آداب، رسوم و باورهای مردم)، تمام قد از بازی های بومی و محلی بعنوان یك خرده فرهنگ دفاع كرده اند و در آن سوی میدان، جامعه شناسان مدرن نیز به مولفه های اجتماعی ورزش های كلاسیك بیشتر پرداخته اند.
اگرچه ورزش های بومی و محلی این روزها كمتر مورد توجه جوانان روستایی و عشایری قرار می گیرد و حتی برخی از جوانان نیز نام بازی های بومی منطقه خود را به كلی نمی دانند اما وجود این بازی ها می تواند خود یك عامل در جذب گردشگر باشد.
در گذشته، همزمان با نوروز بازی های بومی و محلی جایگاه ویژه ای داشت و در این میان بازی دسته جمعی 'خرمنگل' (چند نفر به ترتیب در فاصله 1.5 تا 2 متر با انحنای 90 درجه از هم می ایستادند و گروه دیگر به نوبت باید از روی سرشان رد می شدند، بتدریج گروه مدافع ارتفاع زیاد می كردند تا جایی كه فقط سرشان خم بود. پاداش برنده های بازی خرمنگل، سواری بر پشت بازنده ها بود) علاوه بر رقابتی بودن، نقش مهمی در شادابی و نشاط جوانان ایفا می كرد.
روز سیزده بدر كه فرا می رسید جوانان روستایی و شهری در كنار دشت ها و رودخانه ها به بازی های بومی و محلی از جمله خرمنگل می پرداختند و این بازی گروهی تماشاگران فراوانی نیز داشت.
همچنین در بازی خرمنگل، تعدادی از افراد با تشكیل یك حلقه اتحاد دور هم گرد می آمدند كه سالار، محافظ خرمن بود و اجازه نمی داد بازیكنان حریف به روی خرمن سوار شوند.
در چهارمحال و بختیاری بازی هایی مانند وسطی ها، آزادی، الختر، الخترو، الك دولك، بكش ‌بكش، تركه ‌بازی، تیراندازی، تیر و كمان، تیر و نشانه، چنگ و چاله، چوب‌بازی، چوب تل، حلال و حرام، خرمنگل، دست روي سر، دو گوبه، سواركاري و تیراندازی، سو گردم، شال‌بازی، سه خط، شیر و پلنگ، قیقاج، لال‌بازی، هفت سنگ و هل هله گرگ از فراوانی بالایی در نزد مردم برخوردار بود.
كم كم این بازی های به فراموشی سپرده شد و تنها 10 تا 15بازی هنوز در بین مردم به ویژه افراد میانسال در روستاها و مناطق عشایری كاربرد دارد.
در بازی آزادی كه در بیشتر روستاها زمانی برگزار می شد، 2 نفر به عنوان سرگروه انتخاب می شدند و یاركشي مي‌كنند و سپس دسته ای گرگ و دسته ای بره می شوند و با گفتن این جمله كه 'گرگم و گله می برم' و سرگروه تیم مقابل جواب می داد 'چوپان دارم نمی گذارم' بازی ادامه می یافت تا این كه گروه گرگها به سمت تیم بره هجوم می برد و یكی یكی یارهای این گروه را با خود می برد تا در پایان بازی از آنها كولی بگیرد.
بازی الخترو (alaxtaru) یكی از رایج ترین بازی های مردانه در بین جوانان و حتی پیرمردهای روستایی بوده است كه هنوز نیز ادامه دارد و در این بازی بومی و محلی 2 تیم تشكیل می شود كه هر گروه یك بازیكن به وسط می فرستاد و بازیكن باید یك پاي خود را بالا بگیرد و با تن به حریف بزند تا او را از میدان به در كند.
یكی دیگر از بازی های مهم كه گفته می شود سابقه تمدنی دارد در بین روستایی و عشایر چوب بازی یا تركه بازی است كه برخی كارشناسان آن را یك بازی تمدنی و حماسی می دانند كه در زمان صلح برای حفظ روحیه جنگاوری سربازان و قشون از آن استفاده می كردند.
در این بازی یك تركه برای مهاجم و یك چوب ضخیم برای مدافع در نظر گرفته می شود و با ساز كرنا یا سرنا و دهل، تركه باز به پا یا قوزك مدافع می زند.
یكی از بازی های شهركردی ها كه می تواند زمانی به عنوان یك اثر ناملموس این شهر به ثبت بین المللی برسد 'كُشتي مُقلي' بود كه خاستگاه آن گودال چشمه بود و پهلوانان شهركردی در این گود این نوع كشتی را برگزار می كردند.
این نوع كشتی در ایران منحصر به فرد بود و تنها كسانی كه از قدرت بالای دست و پا برخوردار بودند در آن شركت می كردند و 2 كشتی گیر چنان محكم همدیگر را به زمین می زدند كه گرد از زمین بلند می شد.
اما این بازی ها تا چه اندازه توانسته است در جذب گردشگر داخلی و خارجی موثر باشد را باید به صورت علمی بررسی كرد.
یكی از كارشناسان ارشد جامعه شناسی می گوید: فرهنگ به مثابه آداب و رسوم قومی و اجتماعی در برگیرنده هر بازی محلی و بومی و آیینی تلقی می شد. ˈمیترا كیانیˈ در گفت وگو با ایرنا افزود: در تاریخ شناسی فرهنگ قومیتی، بسیاری از بازیهای بومی و محلی دارای فلسفه ای وجودی بود كه نتیجه گرایی و رقابتی بودن در آنها نقشی نداشت چرا كه همدلی و دوستی و همگرایی ذات این بازیها بود.
معاون گردشگری اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری می گوید: بازی های بومی و محلی بخشی از میراث ناملموس هر جامعه است و این بازی ها نقش مهمی در جذب گردشگر ایفا كند.
حیدر صادقی در گفت وگو با ایرنا افزود: بازی های بومی و محلی باید در قبال بسته های گردشگری در كنار جاذبه های تاریخی و طبیعی به گردشگران ارائه شود.
وی گفت: در این زمینه گردشگرانی كه به چهارمحال و بختیاری می آیند با آداب و سنن مردم و بازی های بومی و محلی در مناطق عشایری و روستایی نیز آشنا می شوند.
به گفته وی، به طور معمول ورود هر گردشگر به یك كشور درآمدی یك هزار و 500 دلاری برای كشور مقصد خواهد داشت و از این رو می توان بخشی از بازی های بومی و محلی را به عنوان مولفه جذب گردشگر در كشور و استان مطرح كرد.
با این اوصاف امسال كنفدراسیون ورزش های قومیتی به عنوان یك انجمن غیرانتفاعی در حوزه ورزش های مشترك محلی، قومی و بومی در جهان عضویت ایران را پذیرفت و این فرصت خوبی برای ثبت بازی ها و برگزاری مسابقات این مدلی برای جذب گردشگر است.
رییس فدراسیون ورزشهای روستایی عشایری و بازیهای بومی و محلی نیز می گوید: تاكنون 500 نوع بازی بومی و محلی ایرانی در استانهای كشور شناسایی شده كه بخشی از این بازی ها مربوط به این استان است. ˈغلامرضا جعفریˈ در گفت وگوی اختصاصی با ایرنا در شهركرد افزود: بازی های بومی محلی شناسایی شده ایران در قالب 2 هزار و 400 شكل است.
وی گفت: برای مستندسازی این بازی ها با همكاری وزارت ورزش و جوانان و مجامع علمی اقدامات لازم صورت می گیرد و ثبت بین المللی این بازی ها نیازمند همكاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.
رییس فدراسیون ورزشهای روستایی عشایری و بازی های بومی و محلی گفت: برای مستندسازی این بازیها و ثبت آنها در سازمان بین المللی یونسكو به تبارشناسی و فلسفه ایجاد این بازیها نگاه ویژه ای خواهد شد.
وی از ثبت رسمی عضویت ایران در كنفدراسیون ورزش های قومیتی جهان برای نخستین بار در سال 2017 خبر داد.
جعفری افزود: در بازی های قرقیزستان كه سال 2016 برگزار شد، با عضویت ایران در این كنفدراسیون موافقت شده بود.
به گفته وی این یك فرصت برای ایران است تا بتواند بازی های بومی و روستایی خود را به جهان معرفی كند.
جعفری افزود: ورزش های بومی و محلی ایران دارای اصالت فرهنگی است و فلسفه هر بازی با اصالت فرهنگی و اجتماعی آن پیونده خورده است.
مدیركل ورزش و جوانان چهارمحال و بختیاری نیز می گوید: امسال چهار هزار و 686 برنامه ورزشی بومی و محلی در استان برگزار شد كه با استقبال مردم همراه شد.
عبدالرحمان قاسمی در گفت وگو با ایرنا افزود: نزدیك به 48 هزار نفر از روستاییان و عشایر استان در برنامه ها شركت كردند كه این می تواند یكی از مهمترین ظرفیت های گردشگری باشد.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری 900 روستا با جمعیتی افزون بر 470 هزار نفر دارد و بخشی از مردم این استان هنوز به صورت عشایری زندگی می كنند و این بافت روستایی و عشایر و وجود بازی های بومی و محلی مهمترین ظرفیت گردشگری این استان است.
برخی كارشناسان تعداد بازی های بومی و محلی در چهارمحال و بختیاری را افزون بر 40 بازی قلمداد می كنند كه برخی خاص استان است.
در سال 2016 نزدیك به سه هزار گردشگر خارجی از كانون های سیاحتی و گردشگری استان دیدن كردند كه با رشد 80 درصدی همراه بوده است.
میزان عبور یا ورود گردشگران داخلی به چهارمحال و بختیاری در سال گذشته یك میلیون و 500 هزار نفر گزارش شده است.
گزارش از: محمود رئیسی**انتشاردهنده: جهانبخش صفری دهكردی
2097/6021