دستیابی به توسعه پایدار و مطرح شدن به عنوان قطب علمی- اقتصادی در جهان بدون پیشرفت فناوری و علم مهندسی دشوار و حتی غیرممكن به شمار می رود. در این میان جایگاه علمی رشته مهندسی در ایران، مرهون تلاش های دانشمندانی محسوب می شود كه سده ها پیش با توانمندی و پشتكار خود، پایه های این علم را بنا نهادند تا همگان با بهره گیری از دستاوردهای آنان در مسیر پیشرفت دانش و فناوری بكوشند. از جمله افراد فعال در این عرصه «خواجه نصیرالدین طوسی» محسوب می شود كه به عنوان یكی از بزرگترین پایه گذاران علم مهندسی با پشتكار و تلاش فراوان و با بهره گیری از كمترین امكانات زمان خویش به یادگیری شاخه های گوناگون علمی پرداخت و چراغ راه دانش را برای دیگر فرهیختگان روشن ساخت. این مهم سبب شد تا روز بزرگداشت این دانشمند بنام را «روز مهندسی» نام دهند و توجه مردم را به این حوزه مهم و چگونگی فعالیت و توسعه آن جلب كنند.
سازمان كنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل(آنكتاد) در گزارشی در 2014 میلادی از رشد چشمگیر فارغ‌التحصیلان علوم پایه و مهندسی خبر داد. بر پایه گزارش این نهاد دانشجویان فنی و مهندسی و علوم پایه حدود نیمی از فارغ التحصیلان دانشگاهی را در ایران به خود اختصاص داده اند. این نهاد در گزارش دیگری در 2016 میلادی اعلام كرد كه ایران در زمینه سهم فارغ التحصیلان این حوزه رتبه دوم را در جهان كسب كرده است.
بدین گونه در تیرماه سال جاری «علی گزنی» معاون پژوهشی و فناوری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در میان 22 رشته دانشگاهی ایران، مهندسی را در صدر تولید علم دانست و بیان داشت، اگر تولید علم در دنیا را در یك دهه اخیر در نظر بگیریم، جمهوری اسلامی ایران حدود 1.2 درصد از این علم را تولید كرده است.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز بزرگداشت «خواجه نصیرالدین طوسی و روز مهندسی» با «مهرداد هاشم زاده» رییس پیشین هیات مدیره كانون مهندسان معمار دانشگاه تهران و عضو كنونی گروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور و «عباس ریاضت» مهندس شهرسازی و مدیریت شهری، مدیر كل پرتال شهرسازی ایران و موسس نخستین سایت شهرسازی در ایران به گفت وگو پرداخت.
** فعالیت های خواجه نصیرالدین طوسی در حوزه علم
مهرداد هاشم زاده در بیان عرصه های فعالیت خواجه نصیر الدین طوسی بیان داشت: این عالم فرهیخته سنت فلسفه مشایی را كه پس از ابن سینا در ایران رو به افول گذاشته بود، بار دیگر احیا كرد و در كتاب «تجرید الاعتقاد» به گردآوری مجموعه نظرها و دیدگاه‌های كلامی شیعه پرداخت. او رصدخانه مراغه را بنا نهاد و در كنار آن كتابخانه ای به وجود آورد كه نزدیك به 40 هزار جلد كتاب در آن بود و در زمینه كلام شیعه با استفاده از عقاید و نظرهای فلسفی ابن سینا این مهم را بر برهان های عقلی مبتنی كرد و در كتاب «شكل القطاع» به طرح مثلثات برای نخستین بار به عنوان دانشی مستقل پرداخت و قانون های بنیادی را به منظور حل مثلثات مسطح و كروی مطرح ساخت. وی درباره چگونگی استفاده از ساعت آفتابی ابتكار جدیدی برای رصد كردن به كار برد كه در علم ستاره‌شناسی ارزشمند است. همچنین این اندیشمند بنام بیش از 190 كتاب و رساله علمی در موضوع های گوناگون از خویش به یادگار گذاشت.
عباس ریاضت در بیان اقدام های علمی این دانشمند فرهیخته گفت: وی در زمینه كلام، حكمت، ریاضیات، الهیات، تعلیم و تربیت، اخلاق و دیگر علوم‌اسلامی دارای آثار است كه شماری در داخل و تعدادی در كتابخانه‌های خارج از كشور وجود دارد. «اخلاق ناصری، اوصاف الاشراف، اساس الاقتباس، شرح الاشارات، تجرید الاعتقاد، جامع الحساب و كتاب مشهور زیج ایلخانی و تذكرة فی علم الهیئة در علم نجوم» از آثار مهم و مشهور او هستند. همچنین خواجه نصیر الدین طوسی رصدخانه مراغه و نیز كتابخانه مراغه را با بیش از 40 هزار جلد كتاب بنا نهاد و بدین شكل پایه گذار فرهنگ و تمدن پس از حمله مغول در ایران بود.
** متفكران تاثیر گذار و تاثیر پذیر بر اندیشه خواجه نصیر الدین طوسی
مهرداد هاشم زاده در ارتباط با استادان این دانشمند تصریح كرد: وی از محضر دایي بزرگوار خویش «نور الدیـن علي بـن محمد شیعي» ریاضـیدان كسب فیض كرد. درس خارج، فقه، حدیث و رجال را در كلاس درس امام سراج الدین آموخت و فرید الدیـن، عطار نیشابـوري، ابـو السادات اسعد بـن عبد القادر، خـواجه نصیر و كمال الدیـن موصلي از دیگر استادان خواجه نصیر الدین طوسی به شمار می روند.
عباس ریاضت نیز در این باره یادآور شد: این فیلسوف در عقلیات شاگرد فریدالدین و در درس های مربوط به شرع از محضر پدر بزرگوار خود و در ریاضیات از كمال الدین محمد حاسب كسب فیض كرد و از شاگردان او می توان از «علامه حلی، ابن میثم بحرانی، قطب‌الدین شیرازی، كمال الدین عبدالرزاق شیبانی بغدادی و سید ركن الدین استرآبادی» نام برد.
** دلایل نامگذاری روز مهندسی
مهرداد هاشم زاده درباره علت همزمانی روز مهندسی و بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی اظهار داشت: وی در علم هایی همچون نجوم، ریاضیات و فلسفه صاحب اثر بود اما زمینه فعالیت او در علم مهندسی و ساخت رصدخانه مراغه سبب شد تا به عنوان نماد مهندسی شناخته شود. تجربه فراوان و خدمت های ارزشمند این ریاضیدان در علم مهندسی زمینه ساز نامگذاری روز بزرگداشت وی به عنوان «روز مهندسی» شد. خواجه نصیر الدین طوسی در راه ارتقا و پیشرفت علم نجوم و مهندسی خدمت های شایان توجهی كرد و اینگونه برای ایرانیان به نمادی از علم مهندسی تبدیل شد.
عباس ریاضت با تاكید بر تاثیر خواجه نصیر الدین طوسی بر علم مهندسی گفت: این دانشمند با علم و دانش خود توانست تاثیر مثبتی بر فرهنگ و تمدن ایران بگذارد و برای اینكه دیگر مهندسان و دانشمندان نیز بتوانند با علم مهندسی تاثیرات شایان توجهی بر جامعه و حكومت بگذارند و از وی الگو بگیرند، این روز را به نام این فیلسوف برجسته نامگذاری كرده اند. در دنیا نیز به پاس خدمات خواجه نصیر الدین طوسی یك دهانه آتشفشانی 60 كیلومتری در نیم كره جنوبی ماه، یك خرده سیاره كه به وسیله ستاره‌شناس روسی نیكلای استفانویچ چرنیخ در 1979 میلادی كشف شد و رصدخانه شامخای در جمهوری آذربایجان به نام او نام گذاری شده است.
** كاربرد یافته های خواجه نصیر الدین طوسی در علم مهندسی
مهرداد هاشم زاده با تاكید بر اینكه تلاش های علمی خواجه نصیرالدین طوسی بسترهای توسعه علم مهندسی را فراهم كرد، افزود: این دانشمند آثار ارزشمندی از خود بر جای گذاشت كه دانشمندان و علم پژوهان سال های زیادی از آنها استفاده می كردند اما پس از گذشت زمان طولانی دانش و اطلاعات كتاب های وی تكمیل شد و اینك اگرچه از علوم پیشرفته ای در مهندسی استفاده می شود اما بنیاد و پایه های این رشته در زمان وی گذاشته شد.
عباس ریاضت نیز در بیان تاثیر یافته های این دانشمند بر دیگر فیلسوفان و محققان خاطرنشان كرد: از یافته ها و دانش خواجه نصیر الدین طوسی استفاده های فراوانی شده است. به عنوان نمونه مجله شوروی امروز(Today sovietunion) از انتشارات متكی به تحقیقات اندیشمندان روسیه در مقاله «پیشگام دیگر كلمبوس» (Another forerunner of columbus) با مطالعه جدول های نجومی خواجه نصیر توسی متوجه شدند كه وی مختصات قاره آمریكا را دو سده پیش از كشف این قاره به وسیله كریستف كلمب مشخص كرده است. از طرف دیگر وی در كتاب «البصائر» انتشار صوت را به امواج آب تشبیه می‌كند و به آن پرداخته است. بنابراین می توان او را بنیانگذار علم مهندسی نامید كه با دانش و یافته هایش پایه های این علم را بنا نهاد.
** نقش و جایگاه مهندسی در ایران
مهرداد هاشم زاده به بررسی نقش و جایگاه مهندسی از 2 منظر پرداخت و بیان داشت: از نظر دانش، رشته مهندسی بسیار پیشرفت كرده است و افراد متخصصی در كشور وجود دارند كه می توان از اطلاعات و تجربه های آنها برای پیشرفت و توسعه كشور بهره برد اما در مقام اجرایی متاسفانه زمینه های مناسب وجود ندارد. به عبارت دیگر از توان و پتانسیل حرفه مهندسی آنگونه كه شایسته است، استفاده نمی شود و به همین علت بسیاری از افراد برجسته شاخه مهندسی برای شكوفاسازی توانمندی های خود مهاجرت می كنند.
عباس ریاضت در بیان جایگاه مهندسی در جامعه تصریح كرد: در كشور ما در هر دوره گروهی از رشته های دانشگاهی به عنوان رشته های برتر و پر مخاطب با استقبال مردم روبرو می شود. در چند سال پیش رشته های مهندسی طرفدار بیشتری نسبت به رشته های پزشكی و علوم انسانی داشت و به همین دلیل در هنگام انتخاب رشته بیشتر دانش آموزان رشته ریاضی و فیزیك را انتخاب می كردند، بنابراین موج زیادی از مهندسان وارد دانشگاه ها شدند، این افراد پس از پایان تحصیلات شاهد كمبود و حتی نبود شغل و كار مرتبط بودند كه باعث شد، دانشجویان نسل جدید تمایلی به شركت در رشته های مهندسی نداشته باشند. در آینده به دلیل هدایت تحصیلی اشتباه دانش آموزان در دوره متوسطه از نظر كمی تعداد مهندسان كمتر از اكنون خواهد بود. اینك جایگاه مهندسی و مهندسان در جامعه، جایگاه مناسبی نیست زیرا به دلیل تعداد زیاد مهندسان، وجود رانت اجتماعی و در نتیجه نبود طرح و كار، یك دلسردی و نا امیدی در میان مهندسان رشته های مختلف دیده می شود.
**مشكل ها و راهكارهای حل آن در حوزه مهندسی
مهرداد هاشم زاده درباره چالش ها و راهكارهای برون رفت از مشكلات حوزه علوم مهندسی گفت: در مرحله نخست باید كشور دانش محور باشد و به تولید، صنعت و دانش بیش از پیش اهمیت دهد. یكی از مهمترین عامل هایی كه باعث می شود این شاخه علمی به منصه ظهور نرسد، گسترش شغل های سوداگری و دلالی است كه اینگونه مشاغل نیازمند علم و دانش نیستند. بنابراین برای بهبود شرایط، بهتر است به این نكته ها توجه شود.
عباس ریاضت درباره اقدام های مناسب برای بهبود شرایط علم مهندسی در كشور بیان داشت: یكی از اقدام ها و سیاست های كلی و درستی كه برای استفاده كاربردی از مهندسان در این چند سال انجام شد، تاسیس سازمان نظام مهندسی و ساختمان كشور بود كه مهندسان می توانستند در آزمون مربوط به رشته خود شركت كنند و پس از قبولی، پروانه كسب بگیرند اما برای كارایی بیشتر این سازمان به قوانین و مقررات نظارتی نیاز دارد تا از رانت اجتماعی جلوگیری و طرح ها با رعایت عدالت میان اعضای آن تقسیم شود. یكی از مشكل های دیگر این است كه سازمان نظام مهندسی اختیارها و قدرت لازم را برای طراحی و اجرا و مهم تر از همه پیگیری و كنترل طرح ها ندارد و این امر بایستی از مسیر مراجع قضایی و اجرایی حل شود.
** میزان همخوانی و هماهنگی آموزش های درس مهندسی با دانش روز
مهرداد هاشم زاده در این باره گفت: آموزش های دوره مهندسی در تمامی رشته ها با دانش روز همخوانی دارد اما باید به این موضوع نیز توجه كرد كه دوره های كارآموزی به عنوان مكمل امر یادگیری نقشی پر اهمیت در بسیاری از رشته ها ایفا می كنند. كارآموزی برقرار كننده پیوند میان دانشگاه و محیط كار است و دانشجویان بتوانند آموزش های تئوری و شفاهی خود را در عرصه عمل پیاده سازند و توانایی های خویش را شكوفا كنند. بنابراین بایستی زمینه های پیوند بیشتر و عمیق تر دانشگاه و محیط كار را برای كاربردی ساختن درس های ارایه شده ایجاد كرد. از طرف دیگر بیش از آنكه پیشرفت تكنولوژی اهمیت داشته باشد، دانش فنی مهم است. بنابراین افرادی كه بتوانند از دانش فنی به شكل مطلوبی بهره ببرند بیشتر می توانند به گسترش و تعمیق این علم یاری رسانند؛ امری كه در محیط های علمی و دانشگاهی كشور باید به آن توجه شود.
عباس ریاضت نیز درباره میزان همخوانی دانش روز و كتاب های درسی در علم مهندسی اظهار داشت: در جامعه امروزی كمیت آموزش ها در دانشگاه های ما به میزان مناسب و بیشتر از آن قرار دارد و باید كیفیت كتاب ها نیز همزمان با شمار آنها افزایش یابد. دانشگاه ها باید با استفاده از استادان با تجربه مطالب را به صورت كاربردی به دانشجویان منتقل كنند تا آنان علاوه بر یادگیری موضوع های تئوری و شفاهی به بهره گیری از علم برپایه نیازهای كشور بپردازند.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: سیده مریم سیدان** انتشار دهنده: شهربانو جمعه
**پژوهشم**9368**2002**9131
*ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها- پژوهشكده ها- دانشكده ها- مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران وجهان*
Irnaarticle@
تاریخ انتشار: ۵ اسفند ۱۳۹۵ - ۱۰:۰۴
تهران- ایرنا- مهندسی به عنوان حرفه ای كاربردی در حوزه علوم فنی، نقش مهمی در اختراع و ارتقای فناوری های نوین و در نتیجه توسعه كشورها ایفا می كند؛ دانشی كه با تلاش های خواجه نصیر الدین طوسی بنیان نهاده شد و با ادامه راه وی به وسیله دانش پژوهان اینك به پیشرفت های زیادی دست یافته است.