نبرد سنت و نوگرایی در پشت بام های آستارا

آستارا آستانه طبیعت بهشتی گیلان و محل همنشینی جنگل و دریاست و علاوه بر داشته ها و پیشینه های ادبی و فرهنگی، با بام های سفالینش شناخته می شود و شیوه معماری كهن و سقف های سفالی خانه های آن از دلایل جذب گردشگر است اما با قد كشیدن و سایه انداختن بناهای چند طبقه، سفال سقف بسیاری از خانه ها تحت سیطره ایزوگام و آسفالت درآمده و از بین رفته است.
اكنون به همت برخی از هنرمندان آستارا چند خانه كاهگلی با سقف های سفالین در ساحل دریا و نمادی از خانه های قدیمی این شهر توسط شهرداری در میدان مركزی شهر احداث شده و گردشگران و مسافرانی كه از دیرباز با نام شهرهای سفالی آشنا هستند، برای گرفتن عكس یادگاری به جای حضور در خانه های واقعی، در مقابل نماد های آن می ایستند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آستارا می گوید: سقف های سفالین خانه های آستارا بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی این شهرستان است و متاسفانه روند تغییر آنها شتاب دارد و در سال های آینده، تصاویر بام های سفالی آستارا را در كتاب ها جستجو خواهیم كرد.
پردل امیری نژاد می افزاید: در بسیاری از شهرهای گردشگرپذیر، شهرداری ها برای حفظ بافت تاریخی و هویت فرهنگی شهر، محدوده ای از شهر را برای نگهداری سازه های سنتی تعیین و با ساخت و ساز در آن مقابله می كنند و شهرداری آستارا نیز باید برای احیا و صیانت از بام های سفالی و خانه های محلی موسوم به (كومه) اقدام مشابهی انجام دهد.
وی ادامه می دهد: هرچند سقف بسیاری ازخانه های آستارا از سفال به سازه های دیگر تغییر یافته است و محدوده بزرگ و یكپارچه ای با بام های سفالی به چشم نمی خورد، اما تا دیر نشده باید برای حفظ بخش كوچكی از خانه های سفالین شهر اقدام شود.
كیكاووس فتحعلی زاده سخنگوی شورای اسلامی شهر آستارا می گوید: ایده حفظ بام های سفالی آستارا، خوب و اجرای آن لازم است اما مالكانی كه در صدد تخریب و نوسازی واحدهای خود هستند از این امر استقبال نمی كنند.
وی ادامه می دهد: برغم تغییر بسیاری از بام های آستارا، در منطقه تلی سفی شهر هنوز بام های سفالین وجود دارد اما به منظور حفظ شكل آنها، نباید زمینه رنجش اهالی را فراهم كرد.
سید رضا میر نظری از شهروندان كوچه حمزه بیگ شهر آستارا می گوید: خانه پدری و بسیاری از خانه های محل سكونت من دارای بام های سفالی است اما خانه های زیادی به دست پیمانكاران ساختمان تخریب و بازسازی شده و با بام های سفالی خداحافظی كرده است.
وی بیان می كند: به طور معمول در هر خانه ای چند فرزند بیكار فاقد خانه مستقل وجود دارد و اغلب فرزندان بعد از مرگ والدین خود، خانه های پدری را برای داشتن سرپناهی مستقل به پیمانكاران و سازندگان ساختمان واگذار می كنند و با تخریب آنها و احداث آپارتمان های چند طبقه، بام های سفالی به فراموشی سپرده می شوند.
فرزاد مصافی شهردار لوندویل شهرستان آستارا می گوید: با روند تغییر سقف های سفالین خانه ها و نبود تقاضای خرید سفال، كارگاه های تولید سفال این شهرستان تعطیل شده و تنها یك كارگاه در شهر لوندویل فعال است و بخش اعظم تولیدات آن به روستاهای آستارا عرضه می شود.
وی ادامه می هد: به حفظ خانه های سفالی به عنوان میراث تاریخی و فرهنگی آستارا علاقمند هستم و در صورت ساخت ساختمان جدید برای شهرداری لوندویل، سقف آن را به عنوان نماد شهر بام های سفالی ایران از سفال خواهم ساخت تا با استقبال مردم، روند تخریب و تغییر بام های سفالی كند شود.
مسئول واحد شهرسازی شهرداری آستارا نیز با اذعان به اینكه تاكنون محدوده ای در این شهر برای حفظ سقف ها و بافت سنتی تعیین نشده است، تعطیلی و برچیده شدن كارگاه های سفال سازی و روند نوسازی ساختمان ها را علت حذف تدریجی بام های سفالی می داند.
محمدتقی مرحبا می گوید: سقف های سفالین در مقابل باد، گرما و سرما مقاوم بودند و هزینه تعویض سفال های شكسته، زیاد نبود اما اكنون به جای آنها ورق های ایرانیت و ایزوگام جایگزین شده است و برغم استحكام، معایبی نیز دارند.
در مصاف سنت و تجدد در آسمان آستارا، نه تنها خانه های سفالی تسلیم سازه های نو شده، بلكه ستون های موسوم به (شالمان) در ایوان خانه ها كه علاوه بر استحكام بنا، برای آویختن و نگهداری میوه در فصول مختلف سال استفاده می شد برچیده شده و كف چوبی منازل نیز كه زیبایی و خاصیت آرامش بخش داشت، از بین رفته است.
فراموش نكنیم كه صدور پروانه ساختمان از منابع درآمد شهرداری هاست و هرچه روند ساخت و ساز بناهای یك شهر شتاب گیرد، درآمد شهرداری افزایش می یابد و شاید از این منظر، حفظ اجباری بافت سنتی و مقابله با تخریب و بازسازی خانه های قدیمی قابل توجیه نباشد اما در هر صورت، صیانت از نمادهای فرهنگی و تاریخی هر شهر و پاسخگو بودن به آیندگان در قبال آن، ضروری است.
با تمام این اوصاف، شهر بام های سفالی ایران با سقف های سفالینه خداحافظی می كند و این هویت در حال نابودی را آیندگان در آلبوم های عكس یادگاری مشاهده خواهند كرد؛ البته حفظ این هویت به آرمان و آرزو شباهت دارد و زمانی قابل دستیابی است كه اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آستارا از كانكس خارج و در ساختمانی مناسب و در شان شهرستان گردشگرپذیر آستارا مستقر شود.
شهرستان بندر مرزی آستارا با 86 هزار نفر جمعیت در غرب استان گیلان و همسایگی جمهوری آذربایجان قرار دارد و سالیانه چند میلیون گردشگر به این شهرستان سفر و بیش از 800 هزار مسافر داخلی و خارجی از مرز آن می كنند.
گزارش از عیسی پاشاپور ** انتشار : نصراله ابراهیمی
7124/6070