خط فارسی زیر تازیانه انگلیسی نویسی

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، رومن نویسی یا نوشتن اعداد و اسامی انگلیسی در نگارش فارسی و در فضاهای عمومی همچون پلاك خانه ها، شماره های طبقات در آسانبرها و چراغ های راهنمایی و رانندگی یا حوزه های خصوصی مانند استفاده از حروف انگلیسی در امضاها، كارت های عروسی یا كارت های معرفی بیشتر به چشم می خورد.
این تشتت در خط فارسی با وجود آن است كه هیات دولت در سال 1375 قانون ممنوعیت بكارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه را در یك ماه و هشت تبصره تصویب كرد و بر اساس این قانون نهادهای دولتی و غیردولتی برای كلمات بیگانه باید از واژه های مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی استفاده كنند، مگر اینكه فرهنگستان هنوز برای آن واژه مصوبی را تعیین نكرده باشد.
ماده 14 آیین نامه اجرایی این قانون (مصوب سال 78) استفاده از تابلو یا نوشته‌ ها و نشانه هایی كه منحصراً به خط غیر فارسی تنظیم شده باشد را به استثنای نشانه‌های بین المللی ممنوع می شمارد و نیروی انتظامی را ضابط اجرای قانون دانسته است.
اما چرا با وجود این قانون، شاهد استفاده روزافزون از خط انگلیسی هستیم و چه نهاد یا سازمانی مسوول صیانت از خط فارسی است.

** زبان و خط فارسی در گستره تاریخ و جغرافیا
زبان فارسی یكی از زبان ‌های شاخه هندواروپایی است كه مردمان از حدود چهار هزار سال پیش در بخشی از جغرافیایی كه اكنون به نام ایران می شناسیم، با آن سخن می گفته اند.
این زبان در گذر زمان، مراحلی را پشت سر گذاشته كه شامل فارسی باستان، فارسی میانه و فارسی نو است.
زبانی كه امروزه به آن سخن می گوییم در كتب تاریخ ادبیات و دستورهای تاریخی «فارسی دری» خوانده می شود و دنباله فارسی میانه زرتشتی است و به نوشته ذبیح الله صفا، ‌مورخ ادبی مطرح، در جلد اول تاریخ ادبیات ایران از زمان حكومت صفاریان در قرن سوم هجری قمری (256 ه. ق) در ایران پا گرفت.
هر چند این زبان شباهت زیادی از نظر دستوری و لغوی با زبان فارسی میانه زرتشتی دارد از نظر خط شباهتی ندارد.
زیرا بعد از ورود اسلام به ایران و در دو قرن اول هجری كه عربی زبان دربارها و دیوان ها بود، الفبای عربی جای خود را در دفاتر باز كرد و فارسی دری با الفبای عربی ولی اندكی تغییر یعنی اضافه شدن چهار حرف در الفبا، نوشته می شود.
امروزه در مجموع بیش از یكصد و 10 میلیون نفر در سه كشور ایران، افغانستان و تاجیكستان به زبان فارسی البته با لهجه های مختلف صحبت می كنند، البته در تاجیكستان زبان فارسی و خط سیرلیك است.

** خط فارسی؛ زیر تازیانه رومن نویسی
غیر از مخاطرات پیش روی زبان فارسی كه ورود نه، هجوم همه جانبه لغات و اصطلاحات بیگانه در حوزه های تخصصی و عمومی است و در این مجال توان پرداختن به آن را نداریم، امروزه خط فارسی با مشكل عمده ای مواجه شده كه در همه حوزه ها ریشه دوانده؛ طوری كه تقریبا از چشم فرهنگ دوستان، ادبا، اهالی فرهنگستان و... جا مانده یا اگر نمانده كمتر مطرح و برای آن چاره ای اندیشیده شده است.
استفاده از خط انگلیسی در بسیاری نمادهای شهری و عمومی مانند چراغ های راهنمایی و رانندگی، نشان های آسانبرها، پلاك خانه ها و بعضی حوزه های خصوصی تر مانند كارت های عروسی، اعلان همایش های ملی یا امضای افراد دیده می شود كه می توان از آن به رومن نویسی تعبیر كرد.
انگلیسی نویسی غیر از تضعیف، آشنا كردن و عادت دادن چشم بینندگان به خط انگلیسی و كاربرد بیشتر در زمینه های خصوصی، اشكالات دیگری نیز دارد از جمله اینكه ارتباط عده ای از گویشوران ایرانی را با این نوشته ها قطع می كند.
برای نمونه پدربزرگ یا مادربزرگ هایی را تصور كنید كه زبان و خط فارسی را بلد هستند اما خط انگلیسی را نمی دانند، چطور باید نشان های آسانبرها یا پلاك در خانه ها را بخوانند.

** مسئولان چه می گویند؟
رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این مورد به خبرنگار ایرنا می گوید: فرهنگستان قانون لازم را در این زمینه قبلا تهیه كرده و این قانون به تصویب مجلس رسیده است.
غلامعلی حداد عادل ادامه می دهد: در قانون ممنوعیت استفاده از لغات بیگانه در زبان فارسی، موضوع خط فارسی هم به عنوان جزئی از زبان فارسی مطرح است و اعداد و ارقام هم جزء خط فارسی هستند و بر اساس آن نباید از اعداد لاتین استفاده كرد.
رییس بنیاد سعدی می افزاید: اشكالی كه اخیرا در مورد ارقام فارسی رخ داده و اشكال مهمی هم هست، این است كه در برنامه های رایانه ای پیش بینی های لازم برای جانشینی ارقام فارسی به ارقام فرنگی نشده است.
اما معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان در مورد اینكه اخیرا شاهد رواج بیشتر لاتین نویسی به ویژه در مورد اعداد و ارقام هستیم، می گوید: در بسیاری موارد اعلان همایشی را می بینیم كه بین المللی نیست و بخشی از اعلان به انگلیسی نوشته شده است؛ نمی دانیم مخاطب آن كیست و گویی یكجور كسب اعتبار فرضی هدف از این كار است.
محمد دبیر مقدم می افزاید: وضع زبان و خط فارسی در این عرصه ها همواره دلمشغولی فرهنگستان بوده است ولی اینكه حقیقتا چه می شود كرد.
وی تاكید می كند: فرهنگستان پیشتر اقداماتی در شورای عالی فضای مجازی انجام داده بود و سهم قابل توجهی (حداقل به استنباط خود ما) با شركت در جلسات ایفا می كرد؛ اما ارتباط فرهنگستان با شورا اخیرا كمتر شده كه شاید به دلیل سیاستگذاری های مدیریتی باشد و روندی را كه پیشتر تبدیل به توافقنامه ای شده بود قصد داشتیم ادامه دهیم اما اخیرا كمتر بازخورد دریافت كردیم.
نویسنده كتاب «پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی» در پاسخ به این سووال كه آیا قانون لازم برای جلوگیری از این رومن نویسی (لاتین نویسی) و صیانت از خط فارسی وجود دارد، می گوید: ممكن است مشكل قانونی داشته باشیم اما مشكل عزم هم داریم، شاید بعضی از این موارد قبلا اصلا مورد توجه و مطرح نبوده و قبلا اصلا لازم نبوده است اما حالا كه مشهود است می توان قانونی را برای آن تدوین كرد.
هدی قوامی پور كارشناس معاونت محتوا در مركز ملی فضای مجازی كه دبیرخانه شورای عالی فضای مجازی به شمار می آید در مورد تلاش های این مركز می گوید: به طور كلی بحث فضای عمومی از بیلبوردهای شهری تا كالاها و ... حوزه فضای مجازی نیست، گرچه آسیب در فضای فیزیكی به فضای مجازی هم منعكس می شود.
وی می افزاید: در كمیسیون محتوای مركز ملی فضای مجازی برنامه ملی خط و زبان فارسی را با كمك نمایندگان دستگاه های مربوط تدوین كرده ایم و این برنامه ملی در كمیسیون عالی تولید و ارتقای محتوا زیر نظر مركز تصویب شده و باید به تصویب شورای عالی فضای مجازی برسد.
این كارشناس مركز ملی فضای مجازی در خصوص محتوای این برنامه می افزاید: در برنامه اشاره شده هر دستگاهی چه وظیفه ای را برای صیانت از زبان فارسی در فضای مجازی برعهده دارد؛ محورهای برنامه شامل آگاهی بخشی عمومی، جایگاه خط و زبان فارسی، فرهنگسازی، ایجاد نهضت عمومی برای حفظ خط فارسی، بسترهای اجتماعی زبان فارسی، آموزش زبان فارسی و... است.
قوامی پور درمورد كمرنگ شدن نقش فرهنگستان زبان و ادب فارسی در جلسات تصویب این برنامه نیز پاسخ می دهد: كارشناسان و نمایندگان فرهنگستان به عنوان مشاور ملی با مركز همكاری می كردند، اما اكنون در مرحله ای هستیم كه برنامه كه از حدود یك سال قبل آماده است باید در شورای عالی فضای مجازی تصویب و بعد از آن اجرا شود.
وی در نهایت تاكید می كند: این مركز تنها سیاست های كلی را تدوین و راهكار اجرایی برای دستگاه های مرتبط استخراج می كند ولی وظیفه اجرایی ندارد.
اما شاید مهمترین نقش در اجرای قانون ممنوعیت استفاده از لغات بیگانه كه تنها قانون موجود برای صیانت از خط فارسی است برعهده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران باشد كه متاسفانه ناجا به تماس های پی در پی خبرنگار ایرنا در مورد چرایی اجرا نشدن این قانون یا حتی نقض آن توسط نیروی انتظامی پاسخی نداد.

** برنامه ملی خط و زبان فارسی و سند گسترش زبان فارسی در انتظار!
غیر از برنامه ملی خط و زبان فارسی كه در مركز ملی فضای مجازی تدوین شده است و هنوز به تصویب شورای عالی فضای مجازی است؛ سند گسترش ملی خط و زبان فارسی نیز كه فرهنگستان تدوین كرده در انتظار تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی است.
دبیر مقدم در این مورد می گوید: تدوین این سند از حدود سه سال قبل به فرهنگستان واگذار و در جلسه های متعددی با بهره گیری از دیدگاه های نمایندگان وزارتخانه های مرتبط مانند وزارتخانه های علوم، آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان ارتباطات اسلامی، صدا وسیما و برخی دانشگاه ها و سازمان ارتباطات اسلامی تنظیم و تدوین شد.
وی ادامه می دهد: نسخه غیرقابل استناد سند برای شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شد و از نزدیك به یك سال قبل، فرهنگستان منتظر قرار گرفتن آن در دستور كار شورای یاد شده است و هنوز در این شورا در دستور قرار نگرفته است.
از آنجا كه محتوای سند ملی گسترش زبان فارسی و برنامه ملی خط و زبان فارسی هنوز معلوم نیست و همچنین نمی دانیم ضمانت اجرایی هر یك از این برنامه ها چقدر خواهد بود، شاید باید به قانون موجود استناد كرده و ضمن اجرای دقیق آن و نظارت بر موارد تخطی برای رفع مشكل زیرساختی رایانه ها كه اجازه نوشتن اعداد و ارقام را به زبان فارسی نمی دهد، چاره ای بیاندیشیم.
یقینا آموزش، فرهنگسازی و جلوگیری از استفاده از خط انگلیسی در فضاهای عمومی استفاده از آن را در حوزه های خصوصی تا حدی كاهش می دهد.
فراهنگ ** 9157 ** گزارش: منصوره شوشتری * انتشار: امید غیاثوند