جایگاه تفریح در سلامت اجتماعی جامعه

تفریح به موقعیت یا فعالیتی گفته می شود كه باعث تجدید قوا می شود و انسان را از حالت خستگی و رخوت روحی بیرون می آورد و به اصطلاح موجب « تمدید اعصاب » می گردد.
تفریح ممكن است به صورت واحد و یا تركیبی از نوع جسمانی، فكری یا روحی باشد. شاید بتوان یك تفریح خوب را موجب نشاط جسمی، روحی و فكری توأم دانست.
اكثر مردم تعطیلات را دوست دارند و در سراسر هفته كار می كنند به این امید كه در پایان هفته یا تعطیلات نوروزی به گردش و تفریح بپردازند. دانش آموزان بعد از چندین ماه درس خواندن و گذراندن امتحانات به استقبال تعطیلات می روند و امید و آرزو در دل هایشان زنده می شود گویا همه دوست دارند در سال لحظاتی را برای خود داشته باشند و اصلا به چیزی فكر نكنند.
در واقع تفریح و سلامت اجتماعی دو مؤلفه ای است كه در دنیای امروز یكی از مباحث مهم و اساسی تلقی می شد و نمی توان آن را یك مسأله حاشیه ای در نظر گرفت.
هدف از گفت گویی كه در ادامه مطالعه خواهید كرد بررسی تأثیر تفریح بر سلامت اجتماعی است و به سؤالاتی با این مضمون كه آیا كاركرد تفریح، كمك به بازتولید زندگی انسان در ابعاد سالم است ؟ و اینكه توسعه نظام تفریحی و ابزارهای فرهنگی، فراغتی و ورزشی چه نقشی در توسعه پایدار دارد؟ پاسخ داده شده است .
ایرنا در گفت وگویی با دكتر سیمین كاظمی ، جامعه شناس و پزشك به بررسی جایگاه تفریح در زندگی انسان ها پرداخته و دیدگاه های وی رادر این حوزه جویا شده است .

** س : چه رابطه ای بین تفریح و شاخصه های سلامت اجتماعی وجود دارد؟ برخی جامعه شناسان مهم ترین كاركرد تفریح را كمك به بازتولید زندگی در ابعاد سالم می دانند؟ نظر حضرتعالی چیست؟
به نظر می رسد كه تفریح مفهومی است كه در دوره ی مدرن به یك نیاز و دغدغه تبدیل شده است. در واقع با رشد شهرنشینی و مناسبات سرمایه داری و تغییر اشكال كار كردن، كه افراد مجبور هستند تحت برنامه ریزی ها و الزام های دوره مدرن به كار مشغول باشد، احساس نیاز به تفریح بیشتر می شود. در شرایطی كه كار كردن، یك فعالیت خلاقانه و در راستای خودشكوفایی نباشد ، و تنها هدف از آن گذران زندگی باشد، افراد برای رهایی از آن شرایط تحمیلی و بعضا طاقت فرسا بیشتر نیازمند تفریح می شوند. تفریح در چنین شرایطی ممكن است باعث تجدید قوای جسمی و روحی و بازسازی نیروی كار شود و از این رو شرایط طاقت فرسای شغلی تلطیف شود، و نهایتاً شخص بتواند به نیازهای انسانی خودش موقتا پاسخ دهد. به هر حال، همین بازسازی جسمی و روانی و عاطفی می تواند در ارتقای سلامت فردی و اجتماعی موثر باشد، به بهبود كیفیت زندگی كمك كند و نشاط و رضایتمندی جامعه را بیشتر كند.
البته نوع تفریح و تفریحاتی كه افراد به آن گرایش دارند باز هم به شرایط اجتماعی و اقتصادی آنها مرتبط است. مثلا تفریحات طبقات اجتماعی و یا زنان و مردان و یا بر حسب اقامت، ممكن است متفاوت باشد و بر حسب این شرایط تنظیم شوند.

**س : توسعه نظام تفریحی و ابزارهای فرهنگی، فراغتی و ورزشی چه نقشی در توسعه پایدار دارد؟
در میان عواملی كه مسیر توسعه را هموار می كنند، نیروی انسانی سالم و جامعه ای است كه از سلامت با تمام ابعادش برخوردار باشد. بخشی از سلامت اجتماعی مشروط بر این است كه فرصت ها و امكاناتی در جامعه فراهم شود تا افراد بتوانند راههایی برای رسیدن به نشاط و تعادل در اختیار داشته باشند. در یك نظام اجتماعی توسعه یافته چون تفریح به عنوان یك ضرورت و حق انسانی دیده می شود، زمینه های آن نیز فراهم می گردد. اما در جوامع توسعه نیافته چه از نظر اقتصادی و چه فرهنگی و اجتماعی، تفریح به عنوان یك مساله فردی تلقی شده و به خود افراد واگذار می شود. در چنین نظامی ممكن است تفریح امری زائد و بیهوده تلقی شود و حتی فضاهای تفریحی و فرهنگی تغییر كاربری اقتصادی بدهند.

** س : مهمترین موانع برخورداری از تفریح در جامعه چه موانعی هستند؟
در یك جامعه نابرابر و با شكاف های طبقاتی و جنسیتی و ...، یقینا برنامه های تفریحی هم متاثر از جایگاه طبقاتی، جنسیت و سن و محل اقامت و عواملی از این دست خواهد بود و همه افراد به یك نسبت نمی توانند از تفریح برخوردار باشند. كیفیت تفریح طبقات مسلط اقتصادی، كه همراه با صرف هزینه های گزاف و تجمل است ممكن است در تخیل سایر طبقات هم نگنجد. از طرفی طبقات فرودست و رنجبران جامعه یا به كلی زمانی برای تفریح ندارند و یا اینكه پولی ندارند كه برای آن هزینه كنند. بچه پولدارهای تهران ممكن است برای تفریحاتی كه تمایز طبقاتی آنان را به رخ جامعه می كشد، مثل پاراگلایدر و سواركاری و جت اسكی و مسافرت های خارجی و پارتی های خصوصی و ... مبالغ هنگفتی خرج كنند، در حالی كه كارگری كه از سحر تا پاسی از شب مشغول كار برای تأمین نیازهای ابتدایی زندگی و زنده ماندن است اصلاً به چیزی به اسم تفریح فكر نكند. از طرف دیگر سن افراد بر برخورداری از تفریح مؤثر است، چنانكه نگرش عمومی تفریح را عمدتاً برای سنین جوانی ضروری می شمارد و ممكن است تفریح سالمندان چندان جدی تلقی نشود. همچنین جنسیت یك عامل مهم دیگر در برخوردار شدن از حق تفریح است و تفریح ممكن است بیشتر حقی مردانه به شمار بیاید و در بسیاری موارد تفریحات زنان امری مذموم و ممنوع باشد. یك عامل قابل ذكر دیگر برای برخوردار شدن از امكانات تفریحی محل اقامت افراد است. ساكنان شهرستان های كوچك و دوردست اغلب از امكانات اولیه تفریحی محروم هستند و مجبور به گذراندن زندگی كسالت آور تری نسبت به شهرهای بزرگ می شوند.
با این اوصاف برای داشتن جامعه ی سالم و با نشاط لازم است كه این محدودیت ها و محرومیت ها دیده شوند و توزیع امكانات به طور عادلانه و مناسب صورت گیرد.

** س: با توجه به اهمیت نقش تفریح در سلامت اجتماعی و به منظور سیاست گذاری در زمینه های فرهنگی ، اجتماعی چه راهكارهایی را پیشنهاد می كنید؟
ارایه راهكار مستلزم مطالعه وضعیت كنونی تفریح در جامعه ایران است، باید دید تفریحات مردم چیست و به چه تفریحاتی گرایش دارند، و این تفریحات تا چه حد سالم و بی خطر هستند. فعالیت های تفریحی طیف بسیار گسترده ای را در بر می گیرند كه بعضی از آنها ممكن است در حوزه ی رفتارهای پرخطر باشند و به فرد و جامعه آسیب برسانند. یك نوجوان ممكن است بازی های كامپیوتری را به عنوان تفریح انتخاب كرده باشد كه صدماتی متوجه سلامت او كند، و یا دیگری ممكن است مصرف مواد یا مشروبات الكلی را تفریح بداند. در حالی كه این موارد رفتارهای پرخطر و آسیب زا هستند.
به نظر می رسد در جامعه ما تفریحات بیشتر به سمت فردی شدن و خصوصی شدن پیش رفته اند و تفریحات جمعی و مشاركتی بسیار كم هستند. از طرف دیگر تفریحات فرهنگی مثل سینما رفتن، داستان خواندن، تئاتر دیدن و كنسرت موسیقی رفتن به حداقل رسیده و در عوض تفریحات دیگری جایگزین آنها شده اند. حالا كارهایی مثل تلویزیون دیدن، ساعت ها مشغول شدن به گوشی های موبایل، شنیدن موسیقی با هندزفری و خیابانگردی های بی هدف مهمترین تفریح بخش هایی از جامعه به ویژه جوانان هستند. رستوران رفتن به عنوان یك تفریح خانوادگی تلقی می شود و مسافرت با كیفیت نامناسب و خطرات جانی بالاترین حد تفریح برای اكثریت جامعه است.
جامعه نیازمند تفریحاتی است كه به رشد و اعتلای فردی و شكوفایی ابعاد انسانی شهروندانش كمك كند. برای همین لازم است تفریح به عنوان یك نیاز و ضرورت شناخته شود و زمینه برای تفریحاتی كه توام با مشاركت و حضور در فضاهای سالم جمعی است فراهم شود. برگزار كردن جشن های عمومی و همایش های فرهنگی در فضاهای عمومی شهری، برداشتن ممنوعیت از فعالیت های هنری، اجازه دادن به شكل گیری انجمن های مردمی تسهیل گر، توجه به طبقات فرودست و حاشیه نشینان و فراهم كردن فضاهای تفریحی برای آنان ، اعطای امكانات به شهرستان های كوچك و دورافتاده، از جمله اقداماتی است كه می تواند در این حوزه انجام شود.
اجتمام ** م.خ** 1569
مصاحبه كننده: مهرنوش خرمی نژاد **انتشار: علی حبیبی
*آگاهی از آخرین اخبار اجتماعی و حوادث ایران و جهان در كانال تلگرام گروه اجتماعی ایرنا:
@irnaej
https://t.me/irnaej