سنگ نگاره های تیمره خمین، شكوه و اصالت فرهنگ ایران باستان بر دل صخره ها

این مردمان زبان و خط مشخصی برای سخن گفتن و انتقال پیام نداشتند و ناگزیر بودند برای انتقال پیام و تعامل با یكدیگر از نقاشی ها و نمادها استفاده كنند كه جای جای این كوه ها پهنه ای از اثار سنگ نگاره یا هنرهای صخره ای است.
بستر به وجود آمدن حروف رمزی،خط، تبادل پیام، زبان، تاریخ، اسطوره ها، هنر و فرهنگ از سنگ نگاره ها است كه از بهترین ابزارهای رمزگشایی ماقبل تاریخ هستند.
سنگ نگاره ها كهن ترین آثار تاریخی و هنری به جامانده از بشرمحسوب می شوند و این آثار ارزشمند پنجره ای روبه گذشته های دور است.
منطقه تیمره در شهرستان خمین از غنی ترین نقاط ایران به لحاظ تعداد و نوع سنگ نگاره های كشف شده است كه طرح های متنوع و بی مانندی از حكاكی بر دل صخره را فراروی بینندگان قرار داده است.
تاكنون بیش از 50 هزار نمونه سنگ نگاره در 24 استان كشور كشف شده است كه از این تعداد 21 هزار نمونه آن متعلق به منطقه تیمره در شهرستان خمین است.
درحالی كه انسان امروزی تاكنون موفق به كشف هیچ پدیده تاریخی و هنری با قدمت چهل هزار سال نشده، با این وجود در منطقه تیمره قدمت بعضی از سنگ نگاره ها و تصاویر حیواناتی از جمله بزكوهی و نقوش سنگ نگاره ها حكایت از قدمتی 40 هزار ساله دارد.
پژوهشگر سنگ نگاره های ایرن و مولف 2 كتاب در زمینه سنگ نگاره های تیمره خمین می گوید: تیمره در محدوده جغرافیایی خمین است كه به دلایلی كمتر شناخته شده اما،یكی از زیستگاه های كهن ایران محسوب می شود و از عصر یخبندان زیستگاه و سكونتگاه انسانی بوده است.
محمد ناصری فرد افزود: حفره های زیر زمینی متعدد در دره ها و دیوارهای عمودی رودخانه ها، سنگ چین های بدون ملات فراوان در گدارها و كشف سفالیه ها با طرح های مختلف و رنگ آمیزی های گوناگون همه نشانگر آن است كه خطه تیمره خمین در دوران باستان از كانون های مهم جمعیتی بوده است.
وی بیان كرد: سنگ نگاره های تیمره در شهرستان خمین بیش از پنج هزار سال قدمت دارند و از كهن ترین سنگ نگاره های شناخته شده در جهان است.
ناصری فرد افزود: باستان شناسان آغاز سنت سنگ نگاره ها را پایان دوران پارینه سنگی و كوچ انسان از غارها به دشت ها و شروع نوسنگی می دانند به این ترتیب قدمت آن ها حداكثر 12هزار سال است و اوج ظهور این آثار بسته به سرزمین های مختلف بین پنج تا 10هزار پیش تخمین زده می شود.
وی اظهاركرد: اما سنگ نگاره ها تیمره پیشینه متفاوتی از این آثار نشان می دهد كه تا پنج هزار سال كهن تر از قدیمی ترین سنگ نگاره ها شناخته شده در جهان است.
پژوهشگر سنگ نگاره های ایران ادامه داد: پیشینه برخی از نقش های تیمره به 17هزار سال پیش و جدیدترین نقش ها نیز به هزاره دوم پیش از میلاد بر می گردد.
وی گفت: این پیشینه بر اساس تحقیق گروهی از باستان شناسان و دیرینه شناسان اروپایی در تیمره و با استفاده از دستگاه طیف سنج شتاب دهنده با ذره ای ماده ارگانیك حاصل شده است.
ناصری فرد در ارتباط با چرایی فراوانی سنگ نگاره در تیمره خمین افزود: وجود آب فراوان، شكار و شرایط مناسب برای شكار آسان وصید ماهی از جمله دلایلی است كه برای استقرار كانون انسانی در دوران باستان در تیمره از آن ها نام برده شده است.
وی توضیح داد: وجود گدارها و دره های تنگ و عمیق و قیف گونه ای سمت انتهای دره تنگ و برای شكار مناسب بوداز دیگر دلایلی است كه خطه تیمره خمین را در ایران باستان به یكی از مناطق زیست انسانی مهم تبدیل كرده بود.
وی بیان كرد: وجود ابزارهای اولیه شكار،لاشه شنگ های تیز، وجود بوم های مناسب، وجود هنرمندان زن و مرد كه علاقه بسیاری به نگارگری و ثبت اندیشه های خود داشتند، مهاجرپذیری و روی خط زلزله نبودن منطقه از دلایل دیگر فراوانی سنگ نگارها در تیمره شهرستان خمین است.
پژوهشگر سنگ نگاره های ایران گفت:بیشترین فراوانی نقوش سنگ نگاره های تیمره متعلق به نقش بزكوهی است كه طرح ها ،سبك ها و اندازه های مختلف به روش حكاكی كوبشی بر دیواره كوها و دره ها ایجاد شده اند.
ناصری فرد ادامه داد: نقش بز كوهی در نزد ایرانیان باستان نمادی از یك فرشته است كه در مواقع سختی ها از طرف خدا به كمك انسان می شتابد.
وی بیان كرد: هر یك از اقوام باستانی بزكوهی را مظهر یكی از عناصر مفید طبیعت در نظر می گرفتند و طور مثال در لرستان سمبل خورشید و گاهی اوقات هم نمادی از باران می دانند.
پژوهشگر سنگ نگاره های ایران افزود: نقوش انسان بعد از بزكوهی بیشترین فراوانی را دارد كه در حالات مختلف دیده می شود و این نقش ها انسان را از زمان هایی بسیار كهن كه لباس بر تن ندارد تا زمانی كه مردان و زنان لباس های خاص برتن دارند به تصویر كشیده است.
وی افزود: در منظر سنگ نگاره های تیمره سیر تحول و تغییر در زندگی انسان در هزاران سال قبل قابل مشاهده است، نقش هایی از اهلی كردن سگ از نژاد تازی توسط زنان تا اهلی كردن اسب توسط مردان قابل رصد است.
وی افزود: نقش های انسان در حالت شكار، رقص های آیینی، نیایش، بالدار با لباس های سراندرپا و با كلاه خودهای شبیه فضا نوردان امروزی،اهلی كردن دیگر حیوانات دیده می شود كه هر كدام در دوره ای خاص خلق شده اند.
وی،نقوش پنجه های دست ،فنجان نماها، نمادها، علائم خطی را از دیگر آثار به جا مانده در سنگ نگاره های تیمره خیمن بیان كرد.
ناصری فرد افزود: بزرگترین تابلوی سنگی كشور در منطقه تیمره شهرستان خمین به مساحت 40متر مربع تصویر شده است و به كتیبه بزرگ معروف شده است.
وی افزود: در این تابلوی سنگی بیش از 150 نقش یك جا جمع شده است كه رازگشایی از این سنگ نگاره به تنهایی سال ها كار پژوهشی در سطح بین المللی نیاز دارد.
این پژوهشگر اظهاركرد: در بالای انبوه نقش های حیوانات این تابلو مرد شكارچی دیده می شود كه از كمندی نامتعارف و عجیب استفاده می كند و ذر كنار پای این شكارچی حیوانی با بدن زره پوش تصویر شده است.
وی ادامه داد: بازمانده این پستانداران از گونه كمربندداران با پوشش زرهی در آمریكای مركزی و جنوبی به نام آرمادیلو باقی مانده اما، آنچه در تیمره تصویر شده شاید موجود منقرض شده ای به نام دودیكوروس باشد كه مانند این نقش دمی گرز مانند داشته است.
ناصری فرد گفت: این موجود كه انواعی از آن تا چهار متر طول داشتند از شكارهای انسان غارنشین بوده و حدود 11هزار سال پیش در پایان عصر یخبندان منقرض شده است.
وی ، با بیان اینكه نظر قطعی در باره ماهیت جانوران موجود در این كتیبه كه مدتها پیش منقرض شده اند به كارشناسی زیست شناسان و دیرین شناسان نیاز دارد.
وی با بیان اینكه كهن ترین خطوط (ایدئوگرام و خطوط سطری) و كهن ترین خط مكشوفه در ایران نیز متعلق به تیمره خمین است، ادامه داد: یك سوم مولاژ كتیبه های خطی و تصویری موجود در باغ كتیبه های كاخ نیاوران، متعلق به تیمره (كوه های اطراف خمین) است.
مدیر كل میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری استان مركزی گفت: تمهدیدات لازم برای گردشگران داخلی و خارجی كه می خواهند از جاذبه گردشگری تیمره خمین دیدن كنند اندیشیده شده است.
سید محمد حسینی افزود: راهنمای گردشگر مسلط به زبان انگلیسی در دفتر نمایندگی میراث فرهنگی خمین مستقر شده تا راهنمای تورهای خارجی باشد.
وی بیان كرد: گردشگران داخلی ،محققان و كارشناسانی كه بخواهند از این جاذبه های تاریخی خمین بازدید كنند همه امكانات لازم رفت و برگشت در اختیارشان قرار می گیرد.
حسینی افزود: برای پذیرایی مناسب از مسافران نوروزی تصمیمات و برنامه های لازم اندیشده شد تا گردشگران در سفر به این شهرستان تاریخی خاطرات خوشی را به عنوان سوغات به همراه خود ببرند.
بیت تاریخی حضرت امام ، قلعه سالار محتشم، تیمچه بازار، مسجد جامع، قلعه های تدافعی، كبوترخانه ها و دستكندها یا شهرهای زیر زیمنی از دیگر جاذبه های تاریخی شهرستان خمین است.
شهرستان خمین در جنوبی ترین نقطه استان مركزی قرار دارد كه از شمال به اراك، از شرق به محلات، جنوب به گلپایگان و از غرب به ازنا و الیگودرز محدود می شود.
7277/ 6013/گزارشگر: افسانه آروند***انتشار دهنده:مژگان حیدری