به یاد استاد موسیقی «احمد محسن پور»/هرگزم نقش تو از لوح دل و جان نرود

وی هنرمند دلسوخته ای بود كه دمی از تحقیق، دانستن ، آموختن و آموزش دادن در هنر موسیقی دست نكشید و هیچ مانعی حتی معلولیت جسمی سد راهش نشد.
استاد محسن پور یكم اسفند 1324 خورشیدی در روستای قادیكلا از توابع قائم شهر زاده شد و از چهارسالگی به علت بیماری بینایی خود را از دست داد.
در همان سنین تصمیم به فراگیری موسیقی گرفت و توسط پدرش با نواختن نی لبك و بعدها 'لله وا' (نی محلی) آشنا شد. او همواره موسیقی را نیمه گمشده خود می دانست و نابینایی هرگز در اراده آهنینش تاثیر نگذاشت و خللی در راه و هدف سترگش ایجاد نكرد.
در سال 1344 به ویولن روی آورد و دوره چهارجلدی هنرستان از روح الله خالقی و ردیف ابوالحسن صبا را نزد استادان این ساز نواخت. در سال 1352 به عنوان عضو گروه موسیقی محلی در رادیو ساری به فعالیت پرداخت.
در سال 1354 به اركستر ملی فرهنگ و هنر مازندران پیوست و در سال 1356 به پیشنهاد واحد موسیقی اداره كل فرهنگ و هنر مازندران سرپرستی گروه موسیقی محلی این اداره كل را به عهده گرفت كه این فعالیت وی تا 1357 پیش از انقلاب اسلامی ادامه داشت.
در سال 1367 گروه 'شواش' را بنیان نهاد كه نتیجه این اقدام برگزاری چندین كنسرت و انتشار چند آلبوم از قبیل 'ابر بیته هوار'، 'مازرونی حال'، 'آفتاب ته'، 'استاره سو'، 'شوار'، 'بهارمونا'، 'بهارته'، 'ماه تی تی'، 'دودوكتكا' و... بوده است.
این هنرمند فقید در كنار ساخت، تنظیم، بازسازی و اجرای آهنگ های محلی، پژوهش های گوناگونی را انجام داد كه به همت انجمن موسیقی ایران در قالب 6 كاست و یك آلبوم انتشار یافت.
این استاد در سال 1362 یك نهاد مستقل با عنوان 'فرهنگخانه مازندران' تاسیس كرد كه هم اینك نیز مركزی معتبر برای آموزش سازهای ملی و محلی مازندرانی و پژوهش های گوناگون در این زمینه است.
تربیت صدها هنرجو كه شماری از آنان به عنوان استاد به تدریس موسیقی اشتغال دارند، برگزاری كنسرت ها، همایش ها، جشنواره ها و یادواره های شعر و موسیقی مازندران، یاری رساندن به پژوهشگران در گردآوری فرهنگ بومی استان و نیز انتشار چندین كتاب، ثمره راه اندازی این مركز فرهنگی هنری است.
همچنین گفته می شود كه فرهنگخانه مازندران نخستین آموزشگاه موسیقی است كه پس از انقلاب اسلامی در كشور تاسیس شد.
**محسن پور از زبان خودش**
استاد محسن پور در باره آشنایی با موسیقی و تاثیر عمیق آن بر روح جانش می گوید: در یك شب سرد زمستانی در حالی كه كمتر از 10سال از سنم می گذشت با خانواده ام در اتاق دود گرفته و كوچكی كنار اجاق نشسته بودم و به صدای سوختن هیزم گوش می دادم كه كه ناگهان احساس كردم پدرم شیئی را به دهان برده و مشغول نواختن آن شد.
وی ادامه داد: مسحور این صدای موسیقی شدم و احساس كردم كه روح و جانم را تسخیر كرد؛ ضمن لذت، وحشت كردم زیرا صدای موسیقی مذكور هم برایم وهم انگیز بود هم زلال و نورانی ، هم دور بود، هم نزدیك ، هم آشنا بود و هم نا آشنا.
زنده یاد محسن پور اضافه كرد: بیاد دارم كه در آن لحظه سر بر زانوی پدرم نهادم. پدر ساز را بر روی زمین گذاشت و من بی درنگ آن را برداشتم و به دهان بردم اما نتوانستم صدای زیبایی كه شنیده بودم از آن بیرون بیاورم. بعدها پی بردم كه آن ساز للۀ وا Laleva نام دارد.
او افزود: اگر چه بعدها نواختن این ساز را آموختم اما هرگز نتوانستم صدایی را كه از ساز پدرم شنیده بودم، بنوازم.
اسطوره موسیقی مازندران به تجربه اندوزی در این هنر تاكید دارد و می افزاید: سرچشمه واقعی این هنر همان جوشش ها و كنش و واكنش های درونی نغمه پرداز است كه جاری می شود تا تجربه ای را ببار بنشاند.
وی همچنین یاد آور شد: نغمه پرداز برای نغمه آفرینی از درون خود مایه می گیرد و نغمات پنهان در طبیعت را آشكار می سازد.
او به نقد و بررسی آثار و دستاوردهای تجربه شده گذشتگان و كشف شایستگی ها و جوهره بالنده آن به عنوان پشتوانه ذهنی و مبنا قرار دادن آن برای ساختن بسترهای تازه تاكید دارد.
**موسیقی مازندرانی به روایت محسن پور
محسن پور درباره موسیقی نواحی اعتقاد دارد كه كنش و واكنش های اجتماعی نواحی گوناگون كشور مانند تغییرات در شیوه تولید و كم رنگ و حتی بی رنگ شدن سنت های پیشین برروی موسیقی مناطق نیز اثر گذاشته و در نتیجه كارایی خود را از دست داده است.
این استاد اعتقاد دارد كه موسیقی مازندران با توجه به پیشینه تاریخی قوم ساكن در منطقه، وسعت جغرافیایی و طبیعت زیبا و متنوع از گستره و واریته های مختلفی برخوردار است.
هنرمند فقید می افزاید: موسیقی محلی اگر چه شخصیت، هویت خاص و حال و هوای ویژه منطقه ای را دارد اما هسته آن در بستر موسیقی ملی است و از این رو به رغم تفاوت ها، وجوه مشابه زیادی با موسیقی ملی دارد.
استاد فقید ، موسیقی محلی مازندران را شامل دو بخش موسیقی آوازی و موسیقی سازی دانسته و می گوید: موسیقی آوازی شامل 'امیری'، 'طالبا'، 'كیجا جان' كه در روستاهای شرق استان به 'رز مقوم'Rez Meghoom (مقام های ریز) نامیده می شود، است.
وی از 'آق ننه'، 'همدم جان'، 'غریبی یار'، 'طیبه جان'، 'حقانی'، 'حیدر بیگ و صنم بر'، 'رعنا و نجما'، 'گره سری'(لالایی)، 'نواجش'، 'هرایی'، 'ولگه سری' و 'نوروز خوانی' نیز به عنوان موسیقی آوازی یاد كرد.
او موسیقی سازی را شامل دو بخش دانست و گفت: بخش نخست عبارتند از موسیقی چوپانی مانند 'غریب حال'، 'مش حال'، 'دنباله مش حال'، 'كمر سری'، 'زاری حال'، 'شترحال، 'كیجاكرچال'و غیره عموما با لله وا (نی محلی) نواخته می شود.
وی افزود'بخش دیگر موسیقی سازی از قبیل 'پیش نوازی'، ' یك چوبه'، 'دو چوبه'، 'سه چوبه'، 'تركمونی'، 'روونی' و غیره با سرنا و نقاره اجرا می شود.
**محسن پور به روایت هنرمندان**
استاد احمد محسن پور بخشی از خاطرات پیشكسوتان موسیقی در مازندران و حتی خارج از استان را بخود اختصاص داده و با اعتقاد بر اینكه این هنرمند فقید به حق شناسنامه موسیقی نواحی مازندران بوده است به حفظ و نگهداری آثار شنیداری و پژوهش های او تاكید دارند.
بعضی او را 'عمو'، برخی 'احمد' و تعدادی 'احمد جان' و ... خطاب می كردند اما با هر نام و عنوانی، همگی اعتقاد دارند كه زحمات او باید در پژوهش سرایی حفظ شود و برای نسل های آتی به یادگار بماند.
استاد ابوالحسن خوشرو كارشناس و خواننده موسیقی مازندرانی از محسن پور به عنوان یك پدیده تكرار نشدنی یاد كرد و افزود: نابینایی و ضعف جسمانی هرگز در فعالیت های او تاثیر نگذاشت و همواره یك سر و گردن بالا تر از همكارانش بود.
وی اقتدار در شیوه مدیریت زنده یاد محسن پور را از دیگر ویژگی های بارز او دانست و افزود: این استاد فقید در كنار انضباط و مقررات كاری، بسیار مهربان و سرشار از حسن نیت بود.
كارشناس 70 ساله موسیقی با بیان اینكه بخل و حسد در زندگی هنری و اجتماعی استاد محسن پور جایگاهی نداشت، خاطر نشان كرد: آنچه كه در اثر سال ها زحمت و مرارت فراگرفته بود، به راحتی به علاقه مندان می آموخت و پرورش هنرمندان مستعد را برای خود یك وظیفه می دانست.
این استاد موسیقی تصریح كرد: آنچه محسن پور فقید و خستگی ناپذیر به راحتی در اختیار ما گذاشته، گنجینه گرانبهایی است كه از یك عمر زحمت و پژوهش ایشان به دست آمده و ما موظفیم كه در حفظ و انتقال آن به جوانان بكوشیم.
استاد عسگری آقاجانیان میری كارشناس، پژوهشگر و مدرس آواز گفت: زنده یاد محسن پور در ابعاد گوناگون هنر بومی و منطقه ای زحمات فراوانی كشید و در راستای احیای موسیقی مقامی مازندران برای بسیاری از قطعات بازخوانی یا فرم بندی جدیدی ارائه كرد .
وی فعالیت در پرورش جوانان و هنرجویان، اركستر بندی مناسب و جدید موسیقی مازندران و اشاعه و معرفی این هنر را از زحمات این هنرمند فقید دانست و گفت: تلفیق این موسیقی با هنر نمایشی از جمله تصمیمات این استان بود كه نتوانست به سرانجام برساند.
این استاد دانشگاه به حفظ و نگهداری آثار محسن پور به عنوان یك سرمایه فرهنگی استان و كشور تاكید كرد و گفت: دستاوردهای این استاد فقید برای پژوهشگران و علاقه مندان به این هنر یك مرجع معتبر است.
وی خاموشی محسن پور را ضایعه ای اسف بار و غیرقابل جبران ارزیابی كرد و همت و تلاش در ثبت و ضبط نغمات، آموزش موسیقی بومی و بیش از سه دهه فعالیت مستمر در حفظ و اشاعه موسیقی مازندران را از خدمات ارزنده این استاد دانست.
استاد آقاجانیان پژوهشگر و مدرس آواز، محسن پور را در بقا وترویج موسیقی مازندرانی بسیار تاثیر گذار دانسته و می افزاید: این هنرمند فقید برای شناساندن این نوع از موسیقی زحمات طاقت فرسایی كشیده است.
این نویسنده با اعتقاد بر اینكه موسیقی محلی مازندرانی در سی چهل سال اخیر بارها و بارها توسط استاد محسن پور احیا شد، به تبیین زحمات این هنرمند فقید توسط هنرمندان و پژوهشگران تاكید كرد و از آنان خواست تا راه او را همواره ادامه دهند.
وی بیگانگی جوانان با سازهای ملی را از مشكلات عرصه موسیقی در كشور دانست و افزود: استاد محسن پور حتی المقدور سعی كرد كه این بیگانگی در باره جوانان مازندرانی با سازهای بومی اتفاق نیفتد.
جهانگیر نصر اشرفی پژوهشگر موسیقی نواحی كشور نیز از محسن پور به عنوان شخصیت منحصر به فرد یاد كرد و گفت: او مرجع معتبری برای پژوهش در این هنر است.
وی با اشاره به اینكه همه گروه های موسیقی مازندران به نحوی پرورش یافته او هستند، گفت: تمام كسانیكه قصد پژوهش در موسیقی مازندران و بخشی بزرگ از موسیقی شمال البرز و استر آباد و شرق گیلان را دارند لاجرم باید از دانش او بهره ببرند.
اشرفی به تسلط محسن پور در موسیقی آوازی اشاره و خاطر نشان كرد: او یكی از راویان ردیف های آواز ایران نیز بود.
هوشنگ جاوید دیگر پژوهشگر موسیقی نواحی، نبود محسن پور را ضایعه بزرگی برای موسیقی كشور بویژه مازندران دانست و گفت:كمتر كسی برای احیای موسیقی نواحی كشور به اندازه او زحمت كشیده است.
او یاد آور شد: این استاد بی بدیل با فعالیت هایی در زمینه پژوهش، آموزش، اجرا و بویژه تاسیس فرهنگخانه مازندران كاری سترگ در جهت احیا و ماندگاری موسیقی مازندران انجام داد.
جاوید با اشاره به اینكه محسن پور همه ابعاد موسیقی مازندران را آشكار كرد، گفت: فعالیت های وی بویژه پس از انقلاب اسلامی موجب شد تا موسیقی تبری در كشور بهتر و بیشتر شناخته شود.
بهزاد مقوم مدرس ویولن و پژوهشگر موسیقی سابقه آشنایی خود با استاد محسن پور را بیش از 20سال عنوان كرد و گفت: نخستین بار برای پژوهشی كه در موسیقی مازندرانی داشتم در فرهنگخانه خدمت ایشان رسیدم و پس از شنیدن سخنانش، به نظرم منبعی از ذخایر فرهنگی آمد كه هرچه از آن برداشت كنند، پایان نمی یابد.
او با اشاره به اینكه تاسیس كانون پیشكسوتان موسیقی مازندران سعادتی را نصیبم كرد كه نشست های پی در پی با ایشان داشته باشم و از وجودشان بهره ببرم، اضافه كرد: استاد بسیار كم حرف بود و تا ضرورت ایجاب نمی كرد سخن نمی گفت اما همین اندك گویی او نیز منبع فیض برای من بود.
وی با بیان اینكه تدریس ویولن در فرهنگخانه مازندران توفیقی مضاعف را برایم پیش آورد تا بیشتر خدمت ایشان برسم، گفت: هرگز چهره او را بدون لبخند ندیدم.
مقوم نشناختن استاد محسن پور و سایر بزرگان موسیقی مازندران را بویژه برای اهالی این استان یك ضعف فرهنگی دانست و افزود: متاسفانه رسانه های محلی در احیا و معرفی این مشاهیر كم كاری كرده اند.
وی با اشاره به اشتهار این بزرگان در بین هنرمندان كشور، گفت: اختصاص ویژه نامه در روزنامه ها و هفته نامه های محلی در باره زندگی فردی و اجتماعی و انعكاس فعالیت های فرهنگی هنری مشاهیر استان،گذشته از افزایش چشمگیر مخاطبان در شناخت جوانان با این مفاخر تاثیر بسزایی دارد.
این مدرس ویولن با اشاره به ساحت ارزشمند موسیقی در باور محسن پور افزود: این استاد به رغم تمام مشكلات و موانع كه عموما سد راه اهالی موسیقی است، این هنر را به میراثی معنوی و ماندگار بدل كرده است و آثار برجای مانده از ایشان، به عنوان گنجینه ای هنری در تاریخ مازندران ماندگار خواهد بود.
روانشاد احمد محسن پور آهنگ ساز، موسیقیدان، نوازنده برجسته كمانچه و سرپرست گروه موسیقی شواش پس از تحمل یك دوره بیماری در 30 دی 1394 درگذشت.
مراسم نخستین سالگرد این استاد بزرگ قرار بود دی ماه سال گذشته برگزار شود كه به دلیل درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی به پنجشنبه هفتم اردیبهشت 96 موكول شد.
خبرنگار: زهره كرمی**انتشار دهنده:سید محسن حسن نیا
7330/1899