صنعت فیلم و سریال تركیه، در خدمت اهداف سیاسی اردوغان

روزنامه آمریكایی دیروز (یكشنبه) گزارشی را در این مورد چنین آغاز كرد: 'رجب طیب اردوغان' رئیس جمهوری تركیه این هفته در كاخ سفید با 'دونالد ترامپ' رئیس جمهور آمریكا دیدار خواهد كرد. در آستانه این سفر یك سری اخبار رسمی در رسانه های دولتی تركیه راجع به آن مطرح می شود. اما واقع مسئله چیز دیگری است.
نیویورك تایمز در ادامه گزارش خود افزود: هم اكنون یك سریال تاریخی از تلویزیون تركیه در حال پخش است كه بشدت مورد توجه مردم واقع شده است.
این سریال تلویزیونی كه 'رستاخیر: اَرطغرل' (Dirilis: Ertugrul) نام دارد، به مبارزه تركها در قرون وسطی با دشمنان مسیحی اشاره دارد. فیلم شرح زندگی و مبارزات 'ارطغرل' پدر سلطان 'عثمان' بنیانگذار امپراطوری عثمانی در قرن 13م میلادی است .
این فیلم بشدت مورد استقبال مخاطبان تلویزیون تركیه قرار گرفته است و پربیننده ترین سریال تلویزیون تركیه است. شعار فیلم 'بیداری یك ملت' نام دارد.
مقطع زمانی كه این سریال تلویزیونی در تركیه نمایش داده می شود كاملا سنجیده انتخاب شده است.
كودتای نافرجامی كه پارسال در تركیه اتفاق افتاد، عزم اردوغان را در برانگیختن احساسات ملی گرایانه و شعار 'دشمنی دشمنان داخلی و خارجی با ملت' جزم كرد و او را تشویق كرد با یك انرژی مضاعف در زمینه برگزاری رفراندوم اصلاح قانون اساسی اقدام كند. اردوغان در این همه پرسی كه آوریل امسال برگزار شد برنده شد.
تركیه كشوری است كه برنامه ها و سریالهای تلویزیونی نقش بسزایی در جهت دهی روحیه ملی مردم دارند.
مصداق این فرض اتفاق مشابهی است كه چند سال پیش افتاد و روحیه اعتماد به نفس مردم تركیه ناگهان بشدت بالا رفت. علت آن چیزی نبود جز اثرگذاری یك سریال فوق العاده موفق با نام 'قرن باشكوه' (حریم سلطان).
این فیلم بر اساس داستان زندگی سلطان 'سلیمان' ساخته شده بود. سلطان سلیمان موفقترین سلطان عثمانی بود و این امپراطوری را در قرن 16م میلادی به اوج قدرت و شكوفایی رساند.
قرن باشكوه داستان لیاقت ها و توانمندی ها و در عین حال دسیسه ها درون دربار عثمانی بود. این فیلم در سطح بین الملل هم مخاطبان بیشماری را جذب خود كرد .
از سال 2002 كه 'حزب عدالت و توسعه ' قدرت را در تركیه به دست گرفت، صنعت فیلم و سریال سازی در تركیه رونق فوق العاده ای پیدا كرده و به یكی از منابع عظیم صادرات و ارزآوری تركیه بدل شده است. در آن زمان تا حال نزدیك به 150 سریال تلویزیونی به بیشتر از 100 كشور در خاورمیانه، اروپای شرقی، آمریكای جنوبی و آسیای جنوبی فروخته شده است. پارسال درآمد ارزی حاصل از فروش این فیلم ها 300 میلیون دلار بود.
از جمله مخاطبان همیشگی این فیلم و سریال های تركیه ای، ایرانیان و اعراب هستند. این دو قومیت آنقدر پای تماشای این فیلم ها و سریال های تركیه ای می نشینند كه كاملا با تمام شرایط جغرافیایی و حال و هوای تركیه آشنایی دارند و حین سفر به این كشور تمامی اماكنی كه در تركیه بازدید می كنند برایشان آشناست .
اما فیلم 'رستاخیز: ارطغرل' عمدتا برای جذب مخاطب داخلی ساخته شده است. این فیلم از شبكه تلویزیون دولتی TRT 1 پخش می شود و عمیقا احساسات ملی گرایانه و انزواطلبی را به مخاطب ترك القا می كند؛ بخصوص در این برهه زمانی كه تركها بعد از كودتای نافرجام پارسال احساس می كنند بشدت توسط دشمنان داخلی و خارجی كوبیده شده اند.
فصل اول این سریال مربوط به مبارزه ترك ها با صلیبی ها در آناتولی، فصل دوم سریال هم مربوط به مبارزه تركها با مغول ها و فصل سوم هم مربوط به جنگ با 'بیزانسی' های (رُم شرقی) مسیحی است.
فیلم علی الظاهر تاریخی اما در واقع كاملا سیاسی است.
تاكید موكد و نمایان فیلم، القای حس ملی گرایی در مسلمانان است؛ یعنی همان روحیه ای كه اردوغان دائما آن را تبلیغ می كند و نشر می دهد و تبلور آن هم همه پرسی اخیر بود كه اردوغان آن را 'مبارزه هلال با صلیب' می نامید.
سریال های تلویزیونی نقش بسزایی در شكل دهی فرهنگ و نوع تفكر مردم تركیه ایفا می كنند.
'موسسه آمار تركیه' در سال 2015 گزارش داد كه 94.6 درصد از تركها می گویند كه تماشای تلویزیون كار مورد علاقه آنهاست.
'شورای عالی رادیو و تلویزیون' تركیه هم گزارش داده است كه شهروندان ترك بطور میانگین در شبانه روز 5.5 ساعت پای تماشای تلویزیون می نشینند كه در سطح جهان بالاترین آمار است .
صد البته كه سریالها معمولا بازتاب دهنده تفكرات سیاسی حاكمیتند.
بعد از كودتای نافرجام پارسال و نیز با دورنمای مبارزه با 'داعش' و مبارزه با 'حزب كارگران كردستان' (پ ك ك)، موجی از سریالهای تلویزیونی جدید از شبكه های تلویزیون تركیه پخش شد كه همه آنها سربازان و ماموران عملیات اطلاعاتی را در حال جنگ و مبارزه با دشمنان داخلی و خارجی را به تصویر می كشید.
پخش سریال 'رستاخیز: ارطغرل' هم بی چون و چرا در همین راستاست و فیلم در مقطعی پخش می شود كه جنگ فرهنگی میان محافظه كاران متدین و نخبگان فرهنگی غالبا سكولار كشور در جریان است .
'سموهی سینان اوغلو' محقق ترك در این باره شرح می دهد 'سریال های تلویزیونی در حقیقت یك فناوری سیاسی هستند و مشروعیت برای رژیم حاكم سیاسی كشور می خرند. در این فیلم ها از دشمن ملت صحبت می شود و این دشمن هم كاملا عینیت دارد، اما نام واقعی دشمن مورد نظر تغییر داده می شود. این دشمن ولو آنكه مربوط به دوران قبل از بنیانگذاری حكومت عثمانی است، اما كاملا منطبق با تاریخ امروز است. در فیلم، هدف این دشمنان تفرقه افكنی و نابودی كشور است. این دشمنان عوامل و ایادی داخلی هم دارند كه در قالب تفكرات جهان وطنی حضور دارند و برای نیل به اهداف شخصی دست به هر نوع خیانتی می زنند'.
این مفاهیم؛ تماما همان شعارهای همیشگی و فرضیه های توطئه است كه در فرهنگ سیاسی تركیه جا افتاده است .
و اما از منظری دیگر، محبوبیتی كه این سریالهای تلویزیونی در میان مخاطبان تركیه به دست می آورند خود جای بحث دارد و از یك واقعیت نهفته آگاهی می دهد، اینكه مردم تركیه از وضع آشفته و افتضاح موجود بسیار ناراحتند و در رویای یك شرایط مطلوب خیالی به سر می برند.
تركیه امروز یك كشور بشدت دوقطبی شده و گرفتار مشكل دعواهای اقتصادی و گرفتار جنگ سوریه است كه در مرزهایش جریان دارد.
در این اوضاع و احوال، 'رستاخیز: ارطغرل' یك تسلای خاطر برای مخاطب است و سعی می كند با یادآوری مجد و عظمت تاریخی كشور، كه صد البته هم مبالغه آمیز و نوعی چاپلوسی است، به مخاطب آزرده خاطر قوت قلب بدهد.
این درونمایه ها متاع ذیقیمتی برای دستوركار پوپولیست اردوغان اند.
سالهاست كه اردوغان با ساخت ساختمانهای عظیم در واقع می خواهد به جنگ قدرتهای خارجی بدخواه برود كه می خواهند جلوی ظهور و خیزش تركیه را بگیرند.
اردوغان دچار كیش شخصیت شده است و خود را تنها تجسم حقیقی 'اراده ملی' جا می زند.
او در تمامی تجمعات عمومی به وفادارانش كه عمدتا از متدینان جامعه به شمار می روند، می گوید كه تركیه در دوره حكومت او به سوی سرنوشتی مقدس پیش می رود و در راه احیای نقش تاریخیش به عنوان یك رهبر منطقه ای و یك قدرت جهانی گام بر می دارد.
البته كه این شعارهای تبلیغاتی بسیار به درد اردوغان خورده است.
در مدت 15 سالی كه حزب 'عدالت و توسعه' زمام امور را در تركیه در دست دارد، اقتصاد كشور به یك ثبات منطقی رسیده و رفاه و آسایش مردم توسعه بی نظیری پیدا كرده است. بدیهی است كه چنین پیشرفتهایی نظر خیلی از رای دهندگان را به خود جلب می نماید.
اردوغان با قوت قلبی كه از خیل عظیم هوادارانش می گیرد، مدعی است كه عظمت و شكوره تركیه را به آن بازمی گرداند.
او در یكی از تجمعات مردمی قبل از همه پرسی گفت 'ما همه ملت در كنار همیم. ما با هم به پیش خواهیم رفت'.
او ادامه داد 'ما می گوییم یك ملت، یك پرچم، یك میهن، یك دولت. چه كسی جرأت آن را دارد كه جلوی این وحدت، این همبستگی و این برادری بایستد؟'.
اردوغان ماهرانه این احساسات پاك و بی آلایش هوادارانش را جهت دهی می كند و به مردم خط مشی می دهد و به آنها القا می كند كه راهی جز این ندارند و سرنوشت همه مشترك است.
همه پرسی قانون اساسی شاید مربوط به اصلاحات تكنیكی در قانون اساسی بوده باشد، اما آنچه كه بسیارری از رای دهندگان تركیه ای را مجاب به رای دادن به این اصلاحات كرد، احساسات درونیشان بود.
همه كسانی كه خواستار اصلاح قانون اساسی هستند، پروژه 'تركیه نوین' اردوغان را قبول دارند. بخشی از این پروژه شكل دهی مجدد راهی است كه تركیه آن را به گذشته خود تعبیر می كند.
این اندازه استقبال مردمی از سریال تلویزیونی 'رستاخیز: ارطغرل' كه هفته هاست مردم را پای تلویزیون میخكوب می كند، تصدیق می كند كه تیر اردوغان به هدف خورده و میلیونها ترك برای جامه عمل پوشاندن به اهداف او، آماده خدمت اند.
اروپام**1591**1479
مترجم:اقدس السادات حسینی **ناشر: حسن سالك رضائی