خام فروشی یا فرآوری مواد معدنی/ اختلاف نظر دولت و بخش خصوصی بر سر یك مفهوم

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، جمهوری اسلامی ایران یكی از كشورهای نفت خیز خاورمیانه و از اعضای اوپك است كه سالیانه میلیون ها بشكه نفت خام را برای متقاضیان خود صادر می كند و هیچگاه این موضوع مورد نقد و نظر مسئولان در بخش های مختلف نبوده كه این صادرات خام با عمر نزدیك به یك قرن چرا صورت می گیرد و همچنان نیز تداوم دارد .
بررسی صادرات نفت خام ، موضوع مورد بررسی این گزارش نیست و باید در جایگاه خود از دیدگاه صاحب نظران آن مورد بررسی قرار گیرد، اما صدور مواد معدنی مساله مورد بررسی این گزارش است .

** تعریف ماده خام معدنی مطابق استاندارد بین المللی
محمد رضا بهرامن رییس خانه معدن ایران به ایرنا گفت : تعریف ماده خام معدنی برابر قانون و استاندارد بین المللی، آنچه كه از كوه یا معدن استخراج می شود و در آن هیچگونه تغییر از نظر عیار و شكل صورت نگیرد و ارزش افزوده ای به آن تعلق نگرفته باشد، به منزله ماده خام می توان معرفی كرد .
به گفته وی، سنگ آهن در شمار موادی است كه در واقع كانه آرایی می شد و عیار آن ارتقا پیدا می كند و از شكل خام آن را تغییر می دهند و ارزش افزوده به آن داده می شود .
عباسعلی ایروانی، مدیركل دفتر نظارت بر امور معادن توضیح داد: موادی كه از معادن استخراج شده و عملیات فرآوری و كانه‌آرایی روی آنها انجام شده، مواد معدنی خام نامیده می شوند، اما باید توجه كرد كه مواد معدنی در طول مراحل فرآوری در هرمرحله نسبت به مرحله بعد خام به شمار می‌آید.
به گفته وی، بررسی ها این امكان را می دهد كه ماده معدنی پس از استخراج با انجام عملیات كانه‌آرایی ، امكان جداسازی باطله‌ها را فراهم كند و به این ترتیب در مراحل بعدی و فرآیندهای فرآوری، زمینه افزایش خلوص محصول و كیفیت آن را فراهم می‌كند.

** صادرات مواد معدنی نیازمند تعریف راهبرد
رییس خانه معدن ایران معتقد است : نبود راهبرد مشخص در بخش معادن سبب شده تا در دوره های زمانی متفاوت، نسبت به این امر تصمیم گیریهای متفاوتی صورت گیرد، زمانی صدور سنگ تزئینی و ساختمانی آزاد است، بعد عوارض 70 درصدی برای آن وضع می شود، سپس ملغی شد .
وی تصریح كرد: راهبرد صادرات در این بخش به منزله نقشه راه است و همسو با كشورهای صادركننده مواد معدنی، پیش می رویم و مزیت های خود را نیز باید باز تعریف كنیم .

** قابلیت صادراتی بیش از 90 درصد مواد معدنی
تاكنون 68 نوع ماده معدنی در جمهوری اسلامی ایران كشف شده و بررسی ها نشان می دهد كه بیش از 90 درصد مواد معدنی موجود در كشورمان، قابلیت صادراتی دارند كه از جمله می توان به سنگ آهن،كرومیت، سنگ سرب و روی، سنگ مس در كنار عناصر نادر خاكی اشاره كرد .
علاوه بر كانی های فلزی، غیر فلزی ها نیز از جمله تالك، گوگرد، سیلیس،باریت، سلستین، بنتونیت، زغال سنگ، گیلسونایت، و پودرهای معدنی مانند كربنات كلسیم و غیره برای خود بازارهای صادراتی در نقاط مختلف دنیا به ویژه چین دارند.

** صادرات 21.1 میلیون تنی سنگ آهن
آمارهای منتشر شده نشان می دهد كه سال 95 مجموع صادرات سنگ آهن به رقم 21 میلیون و 193 هزار تن به ارزش 818 میلیون دلار رسید كه از نظر وزن و ارزش به ترتیب 55 و 56 درصد نسبت به سال 94 افزایش یافت .

** سیاست دولت برخورد با خام فروشی
محمد رضا نعمت زاده وزیر صنعت، معدن وتجارت معتقد است: دوران فروش مواد معدنی خام پایان یافته و پارسال در دوازدهمین نمایشگاه بین‌المللی معدن در تهران توضیح داد ، براساس فضای پسابرجام باید اهل حرفه در زمینه صادرات مواد معدنی تلاش كنند و در این بخش تحول ایجاد نمایند.
وزیر صنعت تاكید كرد: انتظار می رود كه فعالان بخش معدن در اندیشه فرآوری مواد معدنی باشند و ارزش افزوده بیشتری ایجاد كنند.

** صادرات سنگ آهن به ارزش یك ششم واردات فولاد
جعفر سرقینی معاون امورمعادن و صنایع معدنی وزارت صنعت براین باور است كه نبود راهبرد لازم در زمینه صادرات سبب شد تا برپایه آمارهای موجود در سال های92 - 1384 در مجموع 120 میلیون تن سنگ آهن در كشور به ارزش پنج میلیارد دلار صادر شود، از سوی دیگر در این مدت به میزان 30 میلیارد دلار فولاد وارد كشور شده است و در واقع یك ششم صدور سنگ آهن، ارزش فولاد وارداتی داشتیم.

** بهره برداری مفت از معادن
سرقینی معتقد است: افرادی كه در دوره 92- 1384 مواد معدنی و سرمایه كشور را به « ثمن بخس » به كشور چین و دیگر كشورها صادر كردند و اینها باید امروز شرمنده باشند، زیرا با حقوق دولتی به خزانه واریز می كنند، در واقع بهره برداری از معادن مفت صورت گرفته است.

** هیچ تولیدی به شكل خام صادر نشود
مسعود منصور معاون حفاظت و اموراراضی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری گفت : بطور كلی باید از صادرات مواد خام جلوگیری شود و تلاش لازم هم صورت گیرد تا هیچ محصولی به شكل خام از كشور صادر نشود.
به گفته وی، چنانچه محصولاتی به شكل قانونی صادرمی شود ، بهتر است ابتدا فرآوری و سپس صادر شود، زیرا خام فروشی ضربه ای بر بنیان های اساسی كشور است.

** كارخانه های ایران در فرآوری سنگ ضعف دارند
ابوالقاسم شفیعی رییس انجمن سنگ ایران به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: آمار های واقعی نشان می دهد كه میزان صادرات سنگ ساختمانی و تزئینی ایران سالیانه به رقم 250 میلیون دلار می رسد كه از این رقم 200 میلیون دلار ارزش صدور سنگ خام و بقیه فرآوری شده است .
وی گفت : صنعت فرآوری سنگ ساختمانی وتزئینی ایران ضعیف است و رشد تقاضای سنگ در داخل كشور، مانع از رشد و ارتقای جایگاه ایران در این عرصه شده است.
وی تصریح كرد: تركیه به عنوان یك رقیب ایران امروز به سطح 2.5 میلیارد دلار صادرات در این بخش رسیده، درحالی كه سال 1369 حدود 50 درصد ارزش صادرات ایران را داشت و به زحمت به رقم 40 میلیون دلار می رسید.

** صدور خام مواد معدنی ادامه دارد
مهدی كرباسیان رییس هیات عامل سازمان توسعه ونوسازی معادن وصنایع معدنی ایران ( ایمیدرو) افزود: یك واقعیت را باید پذیرفت كه برخی از مواد معدنی باید به‌صورت خام صادر شود و این امر كم و بیش ادامه دارد، اما سیاست دولت ایجاد ارزش افزوده در كشور و جلوگیری از خام‌فروشی است.
براساس آمارهای بین المللی، ایران در شمار 10 كشور نخست جهان و اولین كشور خاورمیانه از نظرداشتن ذخایر معدنی است و به استناد گزارش مركز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هفت درصد ذخایر معدنی جهان در ایران جای دارد، اما با وجود این قابلیت در سال های گذشته، ایران نتوانسته از این ویژگی‌ها برای رشد اقتصادی كشور استفاده كند.

** ارزش بیش از 7 میلیارد دلاری صادرات مواد وصنایع معدنی
براساس عملكرد تجارت خارجی ایران در سال 95، میزان صادرات مواد و صنایع معدنی به میزان 57 میلیون و 684 هزار و 164 تن به ارزش هفت میلیارد و دو میلیون دلار بود كه از نظر وزن وارزش نسبت به سال 94 به ترتیب رشد 38 و 17 درصدی را ثبت كرد .
برابر آمارها، صادرات وزنی تولیدات معادن و صنایع معدنی و ارزشی به ترتیب 44 و 16 درصد ارزش كل صادرات را دارد.

** جمع بندی و نتیجه گیری
ماده خام در قانون معادن باید به شكل مشخص تری از سوی قوه مقننه تبیین و تشریح شود و هرگونه گمانه زنی و تفسیر متفاوت را مجریان قانون از آن نداشته باشند، ضمن اینكه شورای عالی معادن نیز باید از دیدگاه صاحب نظران و تشكل های معدنی برای دستیابی به تعریفی واحد در این بخش بهره گیرد .
ضعف ساختار صنعتی، وابستگی به صنایع وارداتی از جمله عواملی است كه در دوره های گذشته موجب رونق یا افت صادرات مواد خام شده وانتظار می رود، توافق برجام نقش موثری در نوسازی و بهسازی ماشین آلات بخش معدن شود تا به امر بهبود فرآوری مواد معدنی كمك كند .
امروز علاوه براینكه سنگ آهن به عنوان یك ماده خام مورد ارزیابی قرار می گیرد، شمش فولادی، آلومینیومی ، مسی و ... نیز خام خوانده می‌شود و به این ترتیب همچنان ابهام مساله به قوت خود باقی است و اهل حرفه با آرای متفاوتی روبرو هستند.
فرهنگ بومی سازی صنعت، از اقدامات موثر در چارچوب سیاست های اقتصاد مقاومتی است، اما این مهم در تمامی صنایع قابلیت اجرا ندارد و به عبارتی نیاز به اختراع مجدد چرخ نیست، ولی تا آنجا كه امكان دارد از قابلیت های داخلی به منظور فرآوری مواد معدنی باید بهره گیری شود تا ارزش افزوده این مواد در داخل كشور هدایت شود و زمینه اشتغال بیشتری را فراهم سازد .
كلام آخر اینكه جلب و جذب سرمایه گذاری خارجی یكی از راه های اصلی برای جلوگیری از خام فروشی است، زیرا با فناوری روز خارجی می توان مواد معدنی غنی كشور را فرآوری و با بالاترین ارزش افزوده به بازارهای صادراتی، عرضه كرد و ضمن توسعه صنایع ومعادن كشور، در چارچوب سند چشم انداز 1404 حركتی با شتاب لازم را داشت.
برای آگاهی از آخرین اخبار اقتصادی ایران و جهان در كانال اقتصادی ایرنا در تلگرام:
IRNAeco@
https://telegram.me/irnaeco
اقتصام ** 1559 ** 1579 ** گزارش : حسین عضدی فسا ** انتشار :مرضیه فاتحی