یونسكو: ایران گذار به سمت اقتصاد دانش بنیان را دنبال می كند

به گزارش روزچهارشنبه ایرناازتارنمای خبری سازمان یونسكو، در 19 می 2017 حسن روحانی رئیس جمهوری ایران برای یك دوره چهارساله دوم انتخاب شد.ازجمله چالش هایی كه وی با آن روبرو خواهد شد، دستیابی به گذار آغاز شده كشور به سمت اقتصاد دانش بنیان است؛ در حالی كه جذب سرمایه گذاری خارجی كاهش یافته است.
این گزارش با بیان اینكه اقتصاد ایران به رشد مثبت در سال 2016 (در حدود 6.4 درصد) بازگشت، می افزاید: این جهش تا حد زیادی به صادرات بالای نفت نسبت داده می شود كه حاصل تائید توافق هسته ای در ماه جولای 2015 توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد است. به گفته بانك جهانی، ادغام بخش بانكی ایران با سامانه بانكداری جهانی كند است و این امرمانع سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران و تجارتی كه برای توسعه بخش غیرنفتی بسیار مهم خواهد بود، می شود.

***تمركز بر استفاده از سرمایه انسانی برای ایجاد ثروت
گزارش علمی یونسكو یادآوری می كند كه در سال 2005، دولت ایران گذار به سمت اقتصاد دانش بنیان تا افق 2025 را هدف گذاری كرد. این انتقال در اولویت قرار گرفت و پس از تحریم های بین المللی از سال 2006 به تدریج سخت شد. در فوریه سال 2014، آیت الله علی خامنه ای رهبر عالی ایران آنچه كه ایشان به نام «اقتصاد مقاومتی» كه یك برنامه اقتصادی دفاعی متمركز بر نوآوری و وابستگی كمتر به واردات است و از اصول سند چشم انداز 2025 بشمار می رود، معرفی كرد.
سند چشم انداز 2025 سیاست گذاران را به چالش كشید تا فراتر از صنایع استخراجی، نگاهی به سرمایه انسانی در این كشور برای خلق ثروت داشته باشند. این امر منجر به اتخاذ اقدامات تشویقی برای افزایش دانشجویان دانشگاه و محققان دانشگاهی از یك سو، و تشویق هدفمند دانشجویان به سمت حل مشكلات و توسعه صنعتی منجر شد.
برای مثال، به منظور دستیابی به این هدف 50 درصد تحقیقات دانشگاهی به سمت نیازهای اجتماعی و اقتصادی و حل مسائل كه در برنامه پنج ساله پنجم (2010-2015)بر آن تاكید شده بود، اختصاص یافت. همچنین در نتیجه آن، مراكز تحقیقاتی و فناوری در پردیس ها به توسعه روابط صنعت و دانشگاه تشویق می شدند.
این گزارش ادامه می دهد: سند چشم انداز 2025 یك سرمایه گذاری سه میلیارد و 700 میلیون دلاری تا سال 2025 برای تامین مالی گذار به یك اقتصاد دانش بنیان را فراهم می كند كه كمی بیش از یك سوم (یك میلیارد و 300 میلیون دلار) آن از منابع خارجی است. تاكنون سرمایه گذاری خارجی كاهش یافته است و از 2006 به كمتر از یك درصد از تولید ناخالص داخلی و در واقع نیم درصد در سال 2014 رسیده است. بخش مهمی از سه میلیارد و 700 میلیون دلار سرمایه گذاری باید به شركت های دانش بنیان و سرمایه گذاری در تحقیقات و تجاری سازی نتایج تحقیقات اختصاص یابد.
این گزارش می افزاید: قانونی درسال 2010 تصویب شد كه بر اساس آن صندوق نوآوری و شكوفایی تاسیس شد. به گفته بهزاد سلطانی مدیرعامل این صندوق چهار میلیارد و 600 میلیون ریال (حدود 171 میلیون و 400 هزار دلار آمریكا) به 100 شركت دانش بنیان تا پایان سال 2014 ارایه شده است.
مخارج داخلی پژوهش در ایران هفت صدم درصد از تولید ناخالص داخلی در سال 2008 و سه صدم درصد از تولید ناخالص داخلی در سال 2012 بود. دولت بودجه محدود خود را به حمایت از شركت های نوآورانه كوچك و رشد كسب و كار و پارك های علم و فناوری هزینه كرد، یعنی شركت هایی كه جوانان دانش آموخته را استخدام می كنند.

***اكثر شركت ها با فناوری پیشرفته، دولتی هستند
گزارش علمی یونسكو تاكید می كند: از میان 37 صنعتی كه سهام آنها در بورس اوراق بهادار تهران معامله می شود، صنایعی چون پتروشیمی، خودروسازی، معدن، فولاد، آهن، مس، كشاورزی و صنایع مخابرات قرار دارند كه «یك وضعیت منحصر به فرد در خاورمیانه» بشمار می رود.
در برنامه پنجم توسعه پنج ساله كشور (2010-2015)، یك صندوق توسعه ملی تاسیس شد تا برای متنوع كردن اقتصاد ایران تلاش كند. در سال 2013 این صندوق موفق به دریافت 26 درصد از درآمد نفت و گاز شد.
با وجود برنامه ریزی برای خصوصی سازی 80 درصد صنایع و شركت های دولتی تا سال 2014، بسیاری از شركت های فن آوری بالا از جمله در صنعت خودرو و داروسازی، دولتی باقی مانده اند. تخمین می زنیم كه 30 درصد بخش خصوصی در بازار دارویی ایران فعالیت می كند.
درگزارش یونسكو به مصاحبه رئیس جمهوری ایران در سپتامبر 2013 با شبكه ان.بی.سی، مبنی بر اینكه دسترسی به اینترنت گسترده برای توسعه اقتصاد دانش بنیان ضروری است، اشاره شده و آمده است كه رئیس جمهوری ایران خود را متعهد به گسترش دسترسی به اینترنت می داند.
این گزارش به نقل از رئیس جمهوری ایران می افزاید: در جهان امروز داشتن دسترسی به اطلاعات، گفت وگوی آزاد و تفكر آزادانه حق همه مردم از جمله ایرانیان است. مردم باید تا سال 2016 دسترسی كامل به تمام اطلاعات در سراسر جهان داشته باشند.

***افزایش ثبت نام دانشگاه ها
این گزارش ادامه می دهد: در چارچوب اهداف سند چشم انداز 2025، سیاست گذاران تلاش هماهنگی برای افزایش تعداد دانشجویان و محققان دانشگاهی كردند.
این موضوع منجر به افزایش شدید تعداد دانشجویان تحصیلات تكمیلی شد. بین سال های 2007 و 2013، ثبت نام در دانشگاه های دولتی و خصوصی در كشور به ترتیب به 2.8 و 4.4 میلیون تن افزایش یافت كه تعداد زنان در سال 2007 بیش از مردان بود. در سال 2011 نیز حدود 45 درصد از دانش آموزان در دانشگاه های خصوصی ثبت نام كردند.
ثبت نام در بسیاری از زمینه ها افزایش یافته است. محبوب ترین رشته ها در سال 2013 علوم اجتماعی (1.9 میلیون دانش آموز شامل 1.1 میلیون زن ) و مهندسی (1.5 میلیون از جمله 373 هزار و 415 زن) هستند. زنان همچنین دو سوم از دانشجویان پزشكی را تشكیل می دهند.
یك هشتم دانشجویان كارشناسی به كارشناسی ارشد و دكتری می روند. این نرخ با جمهوری كره (یك هفتم) و ژاپن (یك دهم) قابل مقایسه است.

***علوم و مهندسی دانش آموختگان بیشتری جذب می كند
گزارش یونسكو می افزاید: تعداد دانش آموختگان دكتری با سرعت مشابه با ثبت نام كلی دانشگاه افزایش یافته است. علوم طبیعی و مهندسی به شكل فزاینده ای در میان هر دو جنس محبوب هستند، اگرچه مهندسی یك میدان مردسالار باقی مانده است.
در سال 2012، زنان یك سوم از دانش آموختگان دكتری به ویژه در حوزه سلامت (40 درصد)، علوم طبیعی (39٪)، كشاورزی (33٪) و علوم انسانی و هنر (31٪) تشكیل می دادند.
بر اساس گزارش موسسه آمار یونسكو، 38 درصد از دانشجویان كارشناسی ارشد و دكتری رشته های علوم و فناوری را در سال 2011 انتخاب كردند.
این گزارش ادامه می دهد: از دیگر توسعه های جالب توجه این است كه در حالی كه سهم زنان دانش آموخته دكتری در بخش بهداشت و درمان بین سال های 2007 و 2012 ثابت باقی مانده است (38-39 درصد)، در سه حوزه عمده دیگر افزایش یافته است كه بیشترین آنها در علوم كشاورزی از چهار درصد به 33 درصد بود. همچنین یك افزایش قابل توجه در حوزه علوم از 28 درصد به 39 درصد و مهندسی از هشت درصد به 16 درصد ثبت شده است.

***افزایش شدید گروههای پژوهشی
براساس گزارش موسسه آمار یونسكو، تعداد محققان (تمام وقت) از 711 به 736 در هر یك میلیون تن بین سال های 2009 و 2010 افزایش یافته است كه معادل افزایش افزون بر دو هزار محقق در یك سال یعنی از 52 هزار 256 به 54 هزار 813 پژوهشگر است. میانگین جهانی یك هزار و 83 محقق در یك میلیون نفر است. یك چهارم محققان ایرانی یعنی 26 درصد زن هستند كه رقمی نزدیك به میانگین جهانی 28 درصد است.
این گزارش اضافه می كند: در سال 2008، نیمی از محقققان (51.5 درصد) در دانشگاه ها، یك سوم (33.6 درصد) در بخش دولتی و كمتر از یك هفتم (15 درصد) در بخش خصوصی به كار گرفته شدند. در بخش اداری نیز 22 درصد محققان در سال 2013 زن بودند، موقعیتی معادل ایرلند، ایتالیا و نروژ.
این گزارش نتیجه گیری می كند كه بررسی داده های یاد شده از جذب بیش از پیش محققان در بخش خصوصی حكایت دارد. در سال 2006 تا 2001 تعداد شركت هایی كه از توسعه فعالیت های تحقیقاتی خبر دادند بیش از دو برابر افزایش یافت و از 30 هزار و 935 به 64 هزار 642 رسید. افزایش تحریم ها از 2011 اقتصاد ایرانیان را به تمركز بر بازارهای داخلی هدایت كرد و ایجاد موانع واردات خارجی، شركت های دانش محور را به بومی سازی تولید تشویق كرد.

***تعهد به گشایش
این گزارش اضافه می كند: در سال 2013، دانشگاه های ایران از حدود 14 هزار دانشجوی خارجی كه به طور عمده از افغانستان، عراق، پاكستان، سوریه و تركیه بودند، استقبال كرد. در برنامه پنج ساله پنجم هدف گذاری برای جذب دانشجویان خارجی تا 25 هزار دانشجو تا سال 2015 تعیین شده است.
این گزارش با اشاره به سخنرانی حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در سال 2014 در دانشگاه تهران، به خواست وی مبنی بر تعامل قوی تر با جهان خارج اشاره كرد و به نقل از وی افزود: برای پیشرفت های علمی باید به جهان متصل شد. ما باید روابط خود را با جهانیان نه فقط در دیپلماسی، بلكه در زمینه های اقتصاد، علم و تكنولوژی نیز حفظ كنیم. من فكر می كنم كه باید اساتید خارجی را به ایران دعوت و اساتید خود را به خارج از كشور اعزام كنیم. همچنین یك دانشگاه انگلیسی زبان برای جذب دانشجویان خارجی احداث كنیم.
دراین گزارش همچنین بااشاره به تلاش ایران برای تقویت همكاری خود با كشورهای در حال توسعه، از افزایش تعداد مقالات علمی ازسال 2005 خبر داده ومی افزاید: امروزه دانشمندان ایرانی مقالات زیادی در حوزه شیمی، مهندسی، علوم زیستی و فیزیك در مجلات بین المللی منتشر می كنند. این روند نشان از این واقعیت دارد كه دانشجویان دكتری در ایران نیاز به انتشار مقالات خود در درگاه های علمی دارند.
اروپام***2090**1590
مترجم: سعید زارع كندجانی