اما و اگرهای نقش آفرینی نهادهای مدنی در انتخابات

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران در فضایی متفاوت تر از انتخابات گذشته برگزار شد؛ در این انتخابات شاهد افزایش نقش آفرینی نهادهای مدنی و همچنین فضای مجازی بر روند انتخابات بودیم.
فعالیت نهادهای غیردولتی مانند احزاب، انجمن ها، اتحادیه های كارگری و سندیكاها اگرچه از دهه 70 به این طرف تشدید شد اما به نظر می رسد با گذشت حدود دو دهه از آن، هنوز از ظرفیت های نهادهای مدنی در جامعه به طور كامل بهره برداری نمی شود و موانعی بر سر راه تكوین نهادهای غیردولتی در ساختار اجتماعی و سیاسی ایران وجود دارد.
فراهم ساختن بسترهای لازم برای نقش آفرینی بهتر نهادها و سازمان های غیردولتی چون سمن ها در روندهایی مانند انتخابات، حفظ استقلال، دارا بودن ایدئولوژی، پایداری و ماندگاری، شناخت ظرفیت ها و پذیرش نقش از سوی نهادهای سیاسی از جمله لازمه های موجود در فضای سیاسی و اجتماعی كشور برای ایجاد فضایی در راستای عملكرد بهتر نهادهای مدنی به شمار می روند.

** نهادهای مدنی، پلی میان مردم و سیاست
«عالیه شكربیگی» جامعه شناس و مدرس دانشگاه در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا با اشاره به فعالیت گسترده نهادهای مدنی در دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری، گفت: نهادهای مدنی فعال در یك جامعه مدنی، دارای ارزش های مدنی نیز هستند ، می توانند در این گونه جوامع رشد و نمو كنند و كاركردهای اثرگذار داشته باشند. در انتخاباتی كه گذشت شاهد فعالیت نهادهای گوناگون در بخش های اجتماعی و سیاسی مانند محیط زیست، زنان و غیره بودیم و ظرفیت و قدرت این نهادها را در انتخابات ریاست جمهوری مشاهد كردیم.
به گفته وی، زمانی كه مفهومی مانند نهاد مدنی در جامعه ای مطرح می شود یعنی بستر و شرایط برای اثرگذار بودن این مفاهیم فراهم است. آنچه در این میان مسلم است كاركرد و اثرگذاری نهادهای مدنی بر رویدادهای سیاسی چون انتخابات است.
شكربیگی بر این باور است: نهادهای مدنی ظرفیت عملكرد به عنوان یك قشر مستقل را در جامعه دارند و می توانند به عنوان واسطه ای میان مردم و نهادهای سیاسی عمل كنند. در زمان انتخابات حتی این نهادها می توانند شرایط و امكاناتی را برای معرفی نامزدهای مناسب برای ریاست جمهوری فراهم سازند.
«وجود نهادهای مدنی در یك جامعه یعنی ارزش و احترام قائل شدن برای مردم آن جامعه. اگر نهادهای سیاسی حضور نهادهای مدنی را به رسمیت بشناسند یعنی شان و كرامت مردم را به رسمیت شناخته اند.»
به گفته وی، نهادهای مدنی به منزله پلی میان مردم و نهادهای سیاسی عمل می كنند. در كشورهای توسعه یافته نهادهای مدنی به هنگام ضعیف عمل كردن دولت، بلافاصله وارد میدان شده و كمك می كنند. البته این به معنای رویارویی نهادهای مدنی با دولت نیست بلكه این نهادها باید هم راستا با منافع و رفاه جامعه حركت كنند. در برخی موارد اما نهادهای مدنی به دلیل سازوكارهایی كه در پیش می گیرند در برابر عملكردهای سیاسی می ایستند.
«نهادهای مدنی دارای ظرفیت های بالقوه ای اند كه باید بالفعل شوند. برای رسیدن به این هدف، نهادهای سیاسی باید با نهادهای مدنی همكاری كنند و بپذیرند كه نهادهای مدنی در راستای كنترل و نظارت بر كاركرد آن ها عمل می كنند نه در رویارویی آن ها.»
این جامعه شناس با اشاره به چالش های موجود بر سر راه عملكرد نهادهای مدنی در كشور عنوان كرد: به دلیل سیاسی شدن افكار عمومی یا توجه بیش از حد یك جامعه به امر سیاست، نهادهای مدنی در جامعه نادیده گرفته شده اند. اگر در شناساندن كاركرد واقعی نهادهای مدنی تلاش كنیم، این نهادها خواهند توانست بر رویدادهای مهمی مانند انتخابات یا سیاستگذاری های كلان، مانند بازوهای حمایتی دولت عمل كنند.
«عملكرد نهادهای مدنی می تواند بر زایش سرمایه اجتماعی اثرگذار باشد.»

** استقلال، تداوم و دفاع از مطالبه مردم؛ سه لازمه نهادهای مدنی
«امیر مظاهری» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز در گفت وگو با پژوهشگر ایرنا درباره تاثیر نهادهای مدنی بر روند انتخابات گفت: به دلیل بافت سنتی جامعه ایران، تشكل ها و سمن های فعال در كشور دارای مشابهت و اشتراك اجتماعی زیادی با افراد جامعه اند. در نتیجه، نظام ارزشی و هنجاری، احساس تعلق و همبستگی اجتماعی میان نهادهای مدنی و مردم بیشتر خواهد بود.
مظاهری در ادامه، اثرگذاری نهادهای مدنی بر جریان های گوناگون در كشور را نیازمند ویژگی هایی چون خودجوش بودن و دارا بودن ایدئولوژی یا مرام نامه ویژه دانست. به گفته این مدرس ارتباطات، سمن ها باید شناسنامه دار بوده و نماینده افكار عمومی یا طبقه خاصی باشند و منافع آن گروه یا طبقه را دنبال كنند.
وی یكی از چالش های پیش روی عملكرد مناسب و اثرگذاری نهادهای مدنی بر انتخابات را مداخله سازمان های رسمی در سازمان های غیررسمی همچون احزاب، انجمن ها، تشكل ها و سمن ها دانست.
مظاهری معتقد است: به دلیل وجود برخی مسائل، روح قدرت دولت در نهادهای غیررسمی دمیده می شود. این نهادها باید استقلال و بی طرفی داشته باشند اما به دلیل فعالیت های اقتصادی یا انجام امور خود نیازمند دریافت حمایت مالی اند. این حمایت ها را نیز می توانند از طرف سازمان های دولتی دریافت كنند كه همین مساله باعث دور شدن آنان از استقلال می شود. این در حالی است كه كاركردهای اصلی سمن ها و تشكل ها كه مطالبه منافع جمعی و نماینده افكار عمومی اند، در صورت داشتن استقلال نمایان می شود.
این مدرس دانشگاه در تشریح چالش های دیگرِ پیش روی فعالیت نهادهای مدنی در ایران گفت: مقطعی بودن تشكل ها یا انجمن ها یكی از اصلی ترین چالش ها است چرا كه هنگام هر مناسبت یا رویدادی چون انتخابات نهادهای مدنی زیادی تاسیس شده و در جامعه سربرمی آورند كه پس از اتمام زمان انتخابات عمر آنان نیز تمام می شود و مطالبات گروهی خود را دنبال نمی كنند.
«در برخی مواقع افراد دارای نقش در نهادها و احزاب به دلیل وابستگی به سلسله مراتب ساختار قدرت، خواستار انشعاب یا تجزیه می شوند یا تا انتخابات بعدی از میدان كنار می روند.»
مظاهری در پایان تصریح كرد: تشكل ها و نهادهای مدنی در صورتی بر انتخابات تاثیر خواهند گذاشت كه شناسنامه دارد باشند، در همه انتخابات فعالیت كنند، استقلال داشته و مدافع افكار عمومی باشند. در این میان، مطبوعات، وسایل ارتباط جمعی و فضای مجازی نیز می توانند بر نقش آفرینی نهادهای مدنی اثرگذار باشند.

پژوهشم** 9283** 1601**خبرنگار: فرشته ذبیحیان** انتشاردهنده: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.