دُم دُم سحری؛ آیین رمضانی در هرمزگان

به گزارش ایرنا،دم دُم سحری، مناجات، مراسم سَحرو، لب گشودن (افطاری كردن)، دعای 100 بند(الغوث الغوث)، گرگشو و سر روزه (زكات فطریه) از جمله آئین های ماه مبارك رمضان در هرمزگان بوده كه مردم از دیر زمانی از این آئین ها برای بیدار شدن در هنگام سحر و روزه باز كردن در زمان افطار و غیره از آن ها استفاده می كردند.
* دُم دُم سحری یا گُم گُم سحری: در گویش محلی هرمزگان به صدای طبل و دهل گفته می‌شود كه در سحرهای ماه رمضان یك یا دو نفر در كوچه ها و محله ها برای بیداركردن مردم به صدا در می آورند.
این افراد در پایان ماه رمضان برای گرفتن عیدی خود دوباره با نواختن دهل به درب منزل‌ها رفته و مردم برای قدردانی،به آنها هدیه و عیدی می‌دادند.
عده‌ای هم با مناجات خوانی بر سر بام خانه ها یا مساجد با صدای بلند، یك ساعت قبل از اذان صبح مردم محله را بیدار می كردند و قبل از رسیدن اذان هم با مناجات به آنها اطلاع می دادند كه لحظه اذان نزدیك است.
مردم هرمزگان سالهاست ماه مبارك رمضان را به سبك و شیوه خود اجرا می كنند كه برخی از این آیین ها خاص همین منطقه بوده و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است.
این مراسم در بندرعباس بیشتر در محله های سید كامل، پشت شهر، محله فینی ها و حسین آباد اجرا می شد و باید گفت این آیین‌ها جز میراث معنوی و ناملموس هرمزگان است.
*مراسم سحرو: این آئین هم از دیگر آئین های ماه مبارك رمضان در هرمزگان است كه از گذشته های دور در این استان بویژه در شهرستان جاسك برگزار می شد كه عده‌ای با گفتن 'سحرو سحر شد' درب خانه‌ها را به صدا در می‌آورند و صاحب خانه را برای خوردن سحری بیدار می كنند، در حال حاضر نیز این آئین در برخی از محلات شهرستان جاسك اجرا می شود.
*آئین لب گشودن: این آئین هم به این شیوه است كه مردم پس از اقامه نماز مغرب و عشا مختصری افطاری می خورند (یعنی روزه خود را با مقداری آب و نمك یا خرما یا شیر داغ و ... باز می كنند) كه در میان اهالی هرمزگان به 'لب گشودن' باز كردن روزه معروف است سپس به تلاوت یك جزء از قرآن كریم می پردازند كه به روح آنان صفا می دهد.
*مراسم گرگشو: مراسم سنتی گرگشو یا قرقیعان با قدمتی بیش از 100سال درتمامی روستاهای عرب زبان شهرستان پارسیان درشب پانزدهم ماه مبارك رمضان یا در بعضی روستاهای جنوب عصر روز چهاردهم برگزار می گردد.
در این روز و شب كودكان و نونهالان با پوشش لباس های سنتی و بومی خود، در طرح ها و اشكال گوناگون و رنگ های متنوع و چشم نواز با كیسه هایی كه از قبل تهیه كرده اند، در گروه های مختلف به درب تمام منازل روستا رفته و از آنان هدایا و تنقلات گوناگون دریافت می كنند.
خواندن اشعار زیبا به زبان عربی كه بیانگر تعریف و تمجید از صاحب خانه و تشكر و سپاس از آنهاست در بدو ورود به منازل و خروج از آن رایج است.
در این شب كه شب میلاد امام حسن مجتبی(ع) است، شور و شادی خاصی بین مردم روستا ایجاد شده به طوری كه در بسیاری از منازل سبب برپایی نمایشگاهی از صنایع دستی یا آثارگذشتگان گردیده و تمام فامیل و اقوام را در یك جمع صمیمی به گردهم می آورد.
در پایان این مراسم كه بین 3تا 5 ساعت به طول می انجامد.بچه ها با كیسه های پراز خوراكی به منازلشان برمی گردند. این آئین همچنان در شهرستان پارسیان ادامه دارد.
*دعای 100بند: مردم هرمزگان در شب های قدر اعمال وارد شده در این شب را انجام می دهند و بویژه دعای جوشن كبیر كه به دعای 100 بند معروف است. آنان با خود نخی را همراه دارند كه با خواندن هر بند از دعای جوشن كبیر یك گره به آن می زنند و در مكانی نگهداری می كنند.
برخی معتقدند كه اگر این نخ 100بند را همراه داشته باشند یا در خانه خود نگهداری كنند، آن سال با مشكلی مواجه نخواهند شد.
دعای جوشن كبیر یا 100بند كه آخر هربند جمله ˈسبحانك یا لاالله الالله الغوث الغوث خلصلنا من النار یا ربˈ تكرار می شود .
برخی در هر بند این دعا نخی را به همراه آورد و 100 گره می زنند و پس از پایان دعا در جای مناسب نگه می دارند و یا به بازوی خود می بندند و معتقد هستند كه همراه داشتن آن انسان را از مشكلات دور می كند.
*ختم قران و فاتحه اموات: از شب بیست و یكم ماه رمضان آیین های ختم قرآن و فاتحه اموات در استان هرمزگان به مدت 9 شب تا آخر رمضان به جریان می افتد و در این شب ها برخی از مردم به یاد درگذشتگان و اموات خود مراسم ختم و یادبود همراه با قرآن خوانی و افطار در منزل پدر و مادر، خواهر و برادر با دعوت از نزدیكان و ایتام و نیازمندان برگزار می كنند
این برنامه سابقه دیرینه در نزد هرمزگانی ها دارد و معتقدند كه اموات آنها در ماه رمضان چشم انتظار هستند.
در این آیین، خانواده ها یك یا چند قاری معروف به ˈملا ˈ را عصر به منزل خود دعوت می كنند و هریك از قاریان یك جز قرآن را به نیت ثواب برای روح اموات دعوت كننده تلاوت می كنند.
خاستگاه این رسم قرآنی كه در سال دو بار درماههای رمضان و ماه ذی الحجه برگزار می شود، نوعی گرامیداشت یاد و خاطره اموات و در گذشتگان است و روح آنها با این انجام این كارها شاد می شود. ˈدر شرایط عادی برخی از مردم در شب های دوشنبه و جمعه ، پس از خوردن مقدار غذا یا میوه با خواندن یك سوره حمد و سه بار سوره اخلاص از مردگان خود یاد می كنندˈ
این رسم موجب می شود كه اعضای یك فامیل كه برخی به بیش از 100 نفر می رسد در یك شب در منزل یكی از اقوام جمع شوند و یك نوع دید و بازدید و احوالپرسی نیز از همدیگر داشته باشند.
تدارك افطاری معمولا برعهده یك یا چند خانواده (فامیل ) در یك محل است كه از لحاظ مالی فشاری به دیگر اعضای خانواده بوجود نیاید.
*مراسم شب های قدر نیز با شكوه وعظمت خاصی در مساجد، تكایا و امامزاده های این استان برگزار می شود و دعاهای وارده دراین شب از جمله دعای معروف جوشن كبیر یا 100 بند، دعای افتتاح، خواندن 100 ركعت نمازهای مستحبی و تلاوت سوره های عنكبوت، حمد و روم و آیین های قرآن بر سرگذاشتن تا پاسی از شب ادامه دارد.
شب های ضربت خوردن و شهادت حضرت علی(ع) هم، علاوه بر دعاهای ذكرشده در شبهای قدر، آیین های سوگواری و مرثیه سرایی شهادت مولای متقیان برگزار می شود.
*سر روزه یا فطریه: عصر آخرین روز ماه مبارك رمضان و قبل از اذان مغرب و عشا، (فطریه) كه در اصلاح محلی به آن 'سر روزه' می گویند را جدا كرده و در گوشه ای می گذارند كه پس از نماز عید به افراد نیازمندی كه خود می شناسند و در بیشتر موارد از بستگان است، پرداخت شود.
باید این مطلب را نیز اضافه كرد كه در ماه مبارك رمضان سالمندان و جوانان هرمزگان روزه می گیرند و پیران این سخن را همواره تكرار می كنند: (روزه به طاقت، نماز تا قیامت) یعنی افرادی باید روزه داشته باشند كه تحمل گرسنگی و تشنگی را دارند اما نماز را باید همه و همیشه بخوانند.
به همین دلیل در ماه رمضان بیشتر مردم هرمزگان كه به سن تكلیف رسیده اند، روزه می گیرند و برای انجام این فریضه هیچ بهانه ای را جایز نمی دانند.
** از دیدن هلال ماه رمضان تا عید فطر در زمان حال
*رویت هلال ماه: در زمان حال هم برای دیدن هلال ماه رمضان، گروه های استهلال از غروب روز آخر ماه شعبان در قالب گروه های چند نفره شامل سرگروه، روحانی، رصد گر و محاسب به ارتفاعات و دریا در هرمزگان به رصد ماه می پردازند
مشاهده هلال ماه از هر گروه ها به دفتر نماینده ولی فقیه در استان هرمزگان و دفتر رهبر معظم انقلاب اسلامی برای تائید نهایی و اعلام آغاز ماه رمضان اعلام می شود.
ختم قران و احیای شب های قدر: در طول ماه مبارك رمضان، قرآن خوانی در منازل و مساجد و حسینیه ها رونق می گیرد. افراد، از پیر و جوان دور هم نشسته و قرآن می خوانند.
هدف از برگزاری این مراسم احیای شب های ماه رمضان و رفع اشكال افراد در قرآن خوانی و فهم مفاهیم آن است. این مراسم هر شب برگزار می شود و هر شب نیز از یك تا سه جزء قرآن روخوانی می شود.
بعد از قرآن خوانی نوبت به خواندن دعا می رسد كه از بلند گوی محله ها پخش می شود. این آئین در طول ماه رمضان ادامه دارد تا اینكه روز عید فطر فرا می رسد.
در روزهای قدر نیز مردم به مساجد جامع شهر، حسینه ها، امامزاده ها برای احیای شب قدر می روند و تا پاسی از شب به دعا و راز و نیاز می پردازند.
خواندن نمازهای مستحبی، دعای افتتاح، دعای جوشن كبیر، مراسم برسرگذاشتن قران، خواندن سوره های عنكبوت، روم و دخان از جمله مواردی است كه در شب های قدر (19، 21 و 23 رمضان) خوانده می شود.
در بندرعباس در امامزاده سیدمظفر(ع) ، گلزار شهدای و حسینه عاشقان ثارالله سپاه و دیگر مساجد جامع شهر برگزار می شود.
*افطاری خوردن: در زمینه افطاری مردم هرمزگان عادت دارند كه روزه خود را با آب جوش یا چای كمرنگ و خرما باز كنند، البته خوراكی‌ های دیگری نظیر فرنی، شیرینی، نان های محلی، رنگینك ، دشو(برنجی كه با شیره خرما پخته می‌شود) و رولت خرما بر سر سفره افطار خودنمایی می كنند.
مردم هرمزگان اعتقاد دارند از غذای سفره افطاری خود برای همسایه هم ببرند تا غذا گواراتر شود. افطاری دادن در هرمزگان یك رسم حسنه است.
مردم پس از اقامه نماز در مسجد از همسایه ها می خواهند برای صرف افطاری به منزل آنان بروند.
*عیدفطر و زكات فطریه: مردم هرمزگان، مانند سایر مسلمانان، در صبح روز عید پس از انجام غسل و استحمام، برای خواندن نماز عید به مصلا یا جایگاه مخصوصی كه برای آن درنظر گرفته شده، می روند و نماز عید را به جا می آورند و قبل از نماز زكات های فطریه را كه از قبل تعیین شده در صندوق های كمیته امداد و بهزیستی می ریزند.
پس از آن با هم روبوسی كرده و آرزوی قبولی نماز و روزه می كنند؛ سپس برای آمرزش روح در گذشتگان به گورستان رفته و برای اموات خود فاتحه می خوانند.
مردم هرمزگان ماه رمضان را ماه بركت می‌نامند و معتقدند منشا هر نوع درآمد و افزایش رزق و روزی یكسال در ماه رمضان رقم می خورد.
بر این باورند كه غذای روز عیدفطر برای كسانی كه روزه بوده اند یك مزه دیگری دارد كه روزه خواران هرگز طعم آن را نخواهند چشید.
عید فطر اهمیت ویژه ای برای مردم هرمزگان دارد به گونه ای كه تا 3 روز پس از آن به هم تبریك و شادباش می گویند، ساكنان بلوچ و اهل سنت هرمزگان عیدفطر را مهم تر از اعیاد دیگر می دانند و تشریفات ویژه ای برای این عید قائلند.
ساكنان شهرها و روستاها و جزایر هرمزگان در روز عید فطر پس از ادای نماز عید به گورستان رفته و برای در گذشتگان فاتحه می خوانند، در روز عید فطر مردم این دیار برای عرض تبریك به خانه های هم رفته و با صبحانه عید شامل چای، برنج و گوشت پذیرایی می شوند و خوردن مقداری گوشت یا حلیم روز عید مرسوم است.
در این روز بیشتر خانواده ها دیدار جمعی با تمام اعضای خانواده دارند كه بیشتر آنها در یك مهمانی بزرگ شركت می‌كنند و پس از نهار ظهر عید رمضان به دیدار بقیه فامیل ودوستان خود می‌روند.
درجزیره قشم در روز عیدفطر و پس از ادای نماز عید سفره گسترده ای پهن می شود و از نمازگزاران پذیرایی می شود. مردم شهرستان سیریك نیز روز عید فطر لباس نو می پوشند. این مردم طوری برنامه ریزی می كنند كه برای عید لباس نو داشته باشند.
همچنین در شهرستان رودان بیشتر نانوایی ها روز قبل از رسیدن عیدفطر به پخت شیرینی ها و كلوچه های محلی برای پذیرایی عید می پردازند.
در هرمزگان روز عید فطر بسیاری از كدورت ها با پا در میانی بزرگان و ریش سفیدان فامیل از بین می رود و دوستی و آشتی بین مردم حكم فرما می شود.
به این ترتیب روزه داری ماه رمضان در هرمزگان نه تنها یك تكلیف دینی ،بلكه بخشی از هویت فرهنگی مردم این استان به شمار می رود و بخشی از شناسنامه معنوی ساحل نشینان خلیج فارس است كه با وجود ورود امواج تكنولوژی ،با علاقمندی سعی در حفظ و حراست آن دارند.
7195/2094 /1484
خبرنگار: رقیه غلامی زاده **انتشار دهنده: اصغر رضاخانی