سواد رسانه ای برای جدا كردن اخبار درست از نادرست منتشر شده در فضای مجازی ضرورتی انكارناپذیر است كه متولیان امر باید به فكر آموزش این سواد در میان اقشار مختلف جامعه به ویژه مدارس و دانشگاه ها باشند.
رشد شبكه های اجتماعی و انتقال بی شمار تعداد پیام ها و داده های اطلاعاتی در حالی یك فرصت برای افزایش سطح آگاهی و اطلاع رسانی در جامعه مطرح است از دیگر سو به دلیل انتشار اخبار بی منبع و بعضا نادرست، موجب شایعه پراكنی و ایجاد تشویش اذهان عمومی می شود و مخاطبان این گونه شبكه ها باید برای تشخیص اخبار درست خود را به سواد رسانه ای مجهز كنند.
دكتر یونس شكرخواه از اساتید علوم ارتباطات و رسانه، سواد رسانه ای را اینگونه تعریف كرده است كه 'سواد رسانه‌ای یك نوع درك متكی بر مهارت است كه می‌توان براساس آن انواع رسانه‌ها را از یكدیگر تمیز داد، انواع تولیدات رسانه‌ای را از یكدیگر تفكیك و شناسایی كرد.همچنین سواد رسانه‌ای آمیزه‌ای از تكنیك‌های بهره وری مؤثر از رسانه‌ها و كسب بینش و درك برای تشخیص رسانه‌ها از یكدیگر است'.
تجهیز مخاطبان و كاربران شبكه های اجتماعی و سایر رسانه ها به دانش روز می تواند به هدایت فكری آنها در زمینه چگونه استفاده كردن از رسانه كمك كند و دستگاه های مسئول از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید این مهم را در حوزه آموزش در دستور كار خود قرار دهد.
**سواد رسانه ای لازمه عصر ارتباطات
كارشناس ارشد ارتباطات و روزنامه نگاری، در تعریف سواد رسانه ای می گوید: این نوع سواد یعنی اینكه مخاطب توانایی درك پیام های دریافتی از سوی رسانه و مهمتر از آن توانایی درك پیامی كه در پس پیام اصلی از سوی رسانه ارائه می شود را داشته باشد.
هادی نوروزی اظهار كرد: به زبان ساده، سواد رسانه‌ای مثل یك رژیم غذایی است كه هوشمندانه مراقب است كه چه موادی مناسب هستند و چه موادی مضر؛ چه چیزی را باید مصرف كرد و چه چیزی را نه و یا اینكه میزان مصرف هر ماده بر چه مبنایی باید استوار باشد.
وی افزود: سواد رسانه‌ای می‌تواند به مخاطبان رسانه‌ها بیاموزد كه از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه‌ای وارد شوند كه در نهایت به نفع خود آنان باشد. سواد رسانه‌ای كمك می‌كند تا از سفره رسانه‌ها به گونه‌ای هوشمندانه و مفید بهره‌مند شد.
به اعتقاد این مدرس ارتباطات، امروزه كه در عصر انفجار اطلاعات و گسترش لحظه به لحظه فضای مجازی در عرصه زندگی روزمره مان هستیم بیش از هر زمان دیگری نیاز به داشتن سواد رسانه ای احساس می شود و اگر از درك این سواد رسانه ای غافل شویم در دام سوداگران عرصه قدرت رسانه ای گرفتار شده و بی آنكه متوجه شویم وارد گودالی از توهمات ناخواسته می شویم.
او اضافه كرد: در این بین یكی از نمونه های بارز سوء استفاده از فضای مجازی و مهمتر از آنكه سوء استفاده از نداشتن وجود سواد رسانه ای مخاطبان، بروز شایعات مختلف در این فضای سردرگم و ابهام آلود است. بدون شك هر روز به طریقی با بخشی از این شایعه ها مواجه می شویم و طبیعتا آن بخش از جامعه كه فاقد آگاهی لازم از بازیهای رسانه ای هستند و در واقع سواد رسانه ای پایینی دارند، فریب این شایعات را خورده و چه بسا متحمل ضررهای بسیاری چه در حوزه مالی و چه در حوزه فرهنگی و یا اعتقادی و ... می شوند.
نوروزی اظهار كرد كه بنابراین ضرورت دارد كه همه مردم به ویژه كاربران فضای مجازی خود را مسلط به سواد رسانه ای كرده تا به سادگی فریب بازیهای رسانه ای و همچنین شایعات این عرصه را نخورند.
وی گفت كه در این بین، این وظیفه نهادهای فرهنگی و متولی فرهنگ جامعه است كه با برگزاری برنامه هایی و یا تبلیغات محیطی و یا دوره های آموزشی برای شهروندان و یا از طریق صدا و سیما و مطبوعات مردم را با اصول سواد رسانه ای بیشتر آگاه كنند.
** سواد رسانه ای قدرت تشخیص اخبار درست از نادرست را بالا می برد
یكی دیگر از مدرسان حوزه ارتباطات دانشگاه های كرمانشاه می گوید: سواد رسانه‌ای كه در تعریف اخیر یونسكو از سواد به عنوان یكی از پارامترهای باسواد بودن از آن یاد شده به معنای فهم و دركی است كه با مهارت و توانایی همراه باشد و براساس آن بتوان انواع رسانه‌ها و محتوا و تولیدات رسانه‌ای را از یكدیگر تفكیك و شناسایی كرد.
رضا جمشیدی افزود: در یك تعریف ساده تر یعنی با رسانه ها به نوعی درگیری و ارتباط داشته باشیم تا اسیر اخبار و آمارهای ارائه شده كه از واقعیت به دور هستند نشویم و قدرت تحلیل اخبار و اتفاقات را داشته باشیم.
او گفت: در زمان های گذشته كه رسانه محدود به تلویزیون و روزنامه می شد و تولید محتوا با چارچوب و اصول خاصی همراه بود نگرانی و حساسیت خاصی در جامعه به وجود نمی آمد و اینكه میزان مطالعه كتاب و روزنامه نیز در جامعه بیشتر بود و جامعه عمیق تر به مسائل نگاه می كرد اما اكنون اگر ما بخواهیم فضای مجازی و شبكه های اجتماعی را به عنوان نوعی رسانه در نظر بگیریم كه با تولید انبوه و لحظه ای از محتوا و اخبار و تحلیل ها همراه است باید اهمیت و ضرورت سواد رسانه ای را به عنوان یك امر الزام آور برای جامعه بپذیریم چون میزان محتواها و سرعت انتقال و ارتباط گیری آنچه تولید می شود با جامعه مخاطب كه از هر سن و تفكری هستند به گونه ای است كه اثرگذاری خود را به بخشی از جامعه مخاطب می گذارد و توان و قدرت خنثی كردن بسیاری از این اخبار و محتواهای تولید شده نیز وجود ندارد.
وی اظهار كرد: براساس آمار، نزدیك به 70 درصد مردم ایران عضو شبكه های اجتماعی هستند و این شبكه ها بخش قابل توجهی از انتقال اخبار و اطلاعات را بر عهده دارند و می توان گفت كه امروز هر فرد در جامعه هم خود یك رسانه است و هم مشترك رسانه های متعددی است كه در انتقال اطلاعات و تولیدات آنها كمك می كند. از همین رو به نظر من داشتن سواد رسانه ای و قدرت تشخیص اطلاعات درست و نادرست یك ضرورت است و جامعه باید در این خصوص حساسیت های لازم را داشته باشد.
**فضای مجازی حكم شمشیر دولبه را دارد
استاد علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی كرمانشاه نیز با بیان اینكه شبكه های مجازی حكم یك شمشیر دو لبه را برای جامعه بازی می كنند، گفت: این فضا هم می توانند باعث شفافیت سازی اطلاعات شوند هم به ایجاد نوعی عوام گرایی اجتماعی دامن بزنند.
سیامك بهرامی اظهار كرد: شبكه های مجازی از یك سو می توانند بیانگر رشد عرصه عمومی فارغ از مكانیسم های سلطه و قدرت باشند و با ایجاد و تزریق قدرت به افراد و گروه های اجتماعی و مدنی نقش آنها را در تغییر فرآیندهای مختلف تقویت و ارتقا دهند و از سوی دیگر به ایجاد نوعی عوام گرایی اجتماعی دامن بزنند.
وی در ادامه گفت: متاسفانه به علت حجیم بودن طبقات حاشیه ای در جامعه ما و سلطه هویت های فرقه ای در تقابل با هویت های ملی و طبقاتی؛ جامعه ما بیشتر با پیامدهای منفی فضای مجازی در عرصه سیاسی و اجتماعی مواجهه است.
به گفته این استاد دانشگاه، هر چند فضای مجازی سبب ساز نوعی از شفافیت اطلاعاتی در جامعه شده و زوایای پنهان گروه های در سایه را عیان ساخته اما با 2 ایراد اساسی روبرو است؛ اول كیفیت و جهت اطلاعاتی كه در این فضا رد و بدل می گردد و دوم سوءاستفاده جریان های خاص برای هدایت نوعی پوپولیسم اجتماعی و بازتولید فضای ارتجاعی و فرقه ای است.
بهرامی اضافه كرد: اگر این 2 ایراد برطرف نشود بستر بنیان های اقتصادی و اجتماعی جامعه اجازه ظهور كنش ارتباطی سازنده را در چارچوب فضای مجازی نخواهد یافت و بیشتر زمینه ساز كنشهای ارتجاعی می شود.
او گفت: نگاهی به محتوای اكثر كانال های تلگرامی عیان می سازد كه چگونه فضای یك طرفه اطلاعاتی، هجمه اطلاعاتی و كنش های غیرارتباطی و عوام گرایانه این فضا را در سیطره خود گرفته است.
**فضای مجازی تهدیدی برای دین و فرهنگ
از سوی دیگر برخی روحانیون استان كرمانشاه نیز معتقدند كه فضای مجازی تهدیدی برای تحت تاثیر قرار گرفتن افكار و اذهان نسل جوان به اعتقادات غیردینی و نامتجانس با فرهنگ ایرانی اسلامی است و از این رو مسئولان باید بر این فضا كنترل بیشتری داشته باشند.
امام جمعه پاوه در این ارتباط معتقد است كه امروزه امواج ناشی از كانال های ماهواره ای و شبكه های اجتماعی فضای شهرها به ویژه مناطق مرزی را بیشتر از ریزگردها آلوده كرده است.
ماموستا مُلا قادر قادری با اشاره به تهاجم گسترده دشمنان از طریق رسانه ها و فضای مجازی به ویژه به مسئولان و دلسوزان انقلاب و نظام در اورامانات، بر لزوم افزایش هوشیاری، آگاهی و بصیرت برای مقابله با این ترفند خطرناك دشمن كه به دنبال تخریب چهره های دلسوز نظام است، تأكید كرد.
از سوی دیگر برخی از مسئولان نیز معتقد هستند كه فضای مجازی ظرفیت و فرصتی برای رونق اقتصادی است به طوریكه مدیركل دفتر جذب و حمایت از سرمایه گذاری استانداری كرمانشاه می گوید: فضای مجازی یك بستر مناسب كم هزینه و پرسود برای توسعه كسب و كار جوانان خلاق و باهوش كرمانشاهی است.
شریف خسروی اظهار كرد كه در شرایط كنونی بسیاری از كالاهای تولید استان كرمانشاه با قیمت نازل به فروش می رسند و یا اینكه مجالی برای فروش ندارند، فضای مجازی بستری مناسب برای فروش این كالاهای تولیدی است.
آمار جرایم سایبری نیز حكایت از تهدید بودن این فضا در صورت مسلط نبودن و آشنا نبودن به فعالیت در آن دارد به طوریكه رییس پلیس فتای استان كرمانشاه اظهار كرد كه پرونده های تنظیمی پلیس فتا در 9 ماه سال 95 نسبت به مدت مشابه سال قبل از آن 400 درصد افزایش داشته است.
سرهنگ علی كریمی با بیان اینكه روش های وقوع جرم در فضای مجازی مدام در حال تغییر است، گفت: 53 درصد جرام فضای سایبری از طریق شبكه‌های اجتماعی، 14 درصد از طریق سایت و فروشگاه مجازی، 13 درصد سوء استفاده از اعتماد افراد است.
رییس پلیس فتای استان كرمانشاه در ادامه بیشترین مجرمان فضای سایبری را جوانان دانست و گفت: بیشترین قربانیان فضای سایبری زنان و عمده مجرمان نیز آقایان هستند.
از سوی دیگر معاون اجتماعی فرماندهی انتظامی كرمانشاه نیز می گوید: فضای مجازی در انتشار شایعات در استان تاثیر زیادی دارند و هر روز اخباری نادرست منتشر می كنند و فضای جامعه را تحت تاثیر قرار می دهند.
با این تفاسیر شاید بتوان گفت كه اطلاع رسانی شفاف و به موقع از سوی مسئولان در بخش های مختلف و در ارتباط با مسایل روز یكی از راهكارهای مناسب در راستای كاهش شایعه سازی در فضای مجازی باشد چرا كه به اعتقاد كارشناسان حوزه ارتباطات، شایعات در نبود و خلاء اطلاع رسانی به موقع و شفاف بروز و ظهور پیدا می كند.
3033/8066 خبرنگار:فرزاد نویدی **انتشار دهنده:علی مولوی
تاریخ انتشار: ۲۹ خرداد ۱۳۹۶ - ۱۰:۰۹
كرمانشاه- ایرنا- هر كاربری به تناسب نوع فعالیتش از بستر فضای مجازی استفاده می كند، تبلیغات، اطلاع رسانی، فرهنگ سازی، سرگرمی و تفریح بخشی از مطالب این فضا را به خود اختصاص داده است و البته در این میان انتشار برخی اخبار نادرست و شایعه ها در این فضا موجب تشویش اذهان عمومی جامعه می شود.