دردسرهای قدرت یابی بن سلمان برای عربستان

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان صبح روز چهارشنبه 31 خردادماه در حكمی «محمد بن سلمان» را به جای «محمد بن نایف» به عنوان ولیعهد جدید عربستان انتخاب كرد. پادشاه سعودی بن‌نایف را از همه مسئولیت‌هایش از جمله ریاست شورای وزیران و وزارت كشور بركنار و «عبدالعزیز بن‌سعود» را به‌عنوان وزیر كشور معرفی كرد.
طبق حكم سلمان بن عبدالعزیز، محمد بن‌سلمان علاوه بر ولیعهدی و معاون نخست‌وزیر همچنان تصدی وزارت دفاع را به‌عهده خواهد داشت. مراسم بیعت با بن سلمان ولیعهد جدید هم شامگاه چهارشنبه پس از نماز تراویح در مكه مكرمه برگزار شد. این تصمیم و فرمان پادشاهی یكی از محورهای بحث و تحلیل رسانه های عربی بود كه در این گزارش به آن پرداخته می شود.

** زمینه چینی هایی برای ولیعهدی بن سلمان
روزنامه «رای الیوم» چاپ لندن، تارنمای «العهد» و خبرگزاری «المنار» لبنان با اشاره به انتخاب محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد جدید عربستان، همراهی آمریكا با وی را در كانون توجه قرار دادند.
به نوشته روزنامه رای الیوم، محمد بن سلمان طی دو سال گذشته به ویژه از زمانی كه پدرش به عنوان پادشاه عربستان انتخاب شد نهادهای حكومتی را بر پایه منافع خود اداره می كرد. وی با برگزاری برخی مراسم ها، شاهزادگان جوان هوادار خود را برای پست های بالا در استان های اصلی می گماشت. او با انتخاب «خالد بن سلمان» به عنوان سفیر عربستان در واشنگتن، انتخاب سرهنگ «احمد العسیری» به عنوان فرمانده ائتلاف حمله به یمن و معاون رئیس دستگاه اطلاعاتی، انتخاب «عبدالعزیز بن سعود بن نایف» به عنوان وزیر كشور و تشكیل مركز امنیت ملی و ارتباط آن با دیوان پادشاهی برای تقویت اختیارات امنیتی، نظامی و اقتصادی خود تلاش كرد.
به نوشته رای الیوم، سفر محمد بن سلمان به آمریكا پس از راهیابی «دونالد ترامپ» به كاخ سفید، مقدمه ای برای این فرمان پادشاهی بود كه صادر شد و جایگاه او را برای ولیعهدی تقویت كرد. این پست پس از سفر رسمی ترامپ به ریاض به تصویب رسید. بهای این سمت بیش از 500 تریلیون دلار بود كه در قالب قراردادهای تسلیحاتی و سرمایه گذاری در زیرساخت های آمریكا به این كشور داده شد.
به نوشته تارنمای العهد، آنچه اكنون در عربستان رخ داد با سفر اخیر ترامپ به عربستان در ارتباط است. به یقین محمد بن سلمان با سفر خود به واشنگتن و برقراری توافق های بزرگ در ریاض بهای رسیدن به ولیعهدی را پرداخت كرده است. او فرمانبردار خوبی برای اربابان آمریكایی خود خواهد بود.
به نوشته روزنامه رای الیوم، محمد بن نایف دومین ولیعهدی است كه كنار گذاشته شد و طی دو سال همه پست ها از او گرفته شد. این به مفهوم آن است كه محمد بن سلمان جانشین و دشمن او، كارزار را به سود خود یكسره كرد و پس از مدتی به پادشاهی خواهد رسید. سه طرف موافقت سرنوشت ساز خود را برای رسیدن بن سلمان به پادشاهی و كنار گذاشتن محمد بن نایف از پادشاهی اعلام كرده اند. نخست آمریكا، دوم نهادهای خاندان حاكم و سوم نهادهای دینی در قالب هیات علما كه در راس آن خانواده «آل شیخ» مفتی عربستانی قرار دارد.
به نوشته خبرگزاری المنار، ماجراجوی خیره سری كه اختیارات گسترده ای دارد طی روزهای آینده پادشاه عربستان خواهد شد. او نخستین پادشاه عربستان از نوادگان عبدالعزیز آل سعود است. چند روز پیش «دیوید هرست» نویسنده انگلیسی از كودتا در كاخ آل سعود با هدف رساندن محمد بن سلمان به پادشاهی سخن به میان آورد. او گفت هر شاهزاده سعودی برای رسیدن به پادشاهی نیاز به خرسندسازی سه منبع قدرت دارد. این سه منبع از نظر اهمیت عبارتند از آمریكا، خاندان حاكم و مردم عربستان، اما مردم در این زمینه نقش چندانی ندارند. آنچه اكنون رخ داد بیانگر تحلیل درست هرست است. هر شاهزاده سعودی برای اینكه به پادشاهی برسند نیاز به رضایت آمریكا و طرف قدرتمند خاندان حاكم دارد. مردم در این زمینه نقش قابل ذكری ندارند. در عربستان همه امور در دست پادشاه است و او تنها با موافقت آمریكا تصمیم می گیرد.

** نگاهی به كارنامه ولیعهد جدید عربستان
تارنمای «البدیل» مصر در گزارشی به بهانه انتخاب محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان، كارنامه عمل او را بررسی كرد.
به نوشته تارنمای البدیل، طی مدت كوتاهی كه محمد بن سلمان در سمت های بالای حكومتی قرار داشت نشان داد شخصی جنگ سالار است كه در بحران ها و روابط با كشورهای جهان بویی از دیپلماسی نبرده است. سن كم و بی تجربه بودن او عربستان را در لغزشگاه ها و باتلاق های بسیاری وارد كرده است. او در عرصه سیاسی شخصی بی تجربه است. این موضوع سبب شده است كه اوضاع داخلی و خارجی عربستان به سوی شرایطی ناگوار پیش رود. محمد بن سلمان با روی آوردن به قلدری در امور داخلی كشورهای همسایه دخالت كرد و به طور آشكار به فتنه مذهبی دامن زد. از زمانی كه او به عنوان وزیر دفاع عربستان انتخاب شد شكاف میان بیشتر كشورهای عربی و عربستان افزاش یافته است. حتی بیشتر كشورهای غربی هم نگرانند پس از كنار رفتن سلمان بن عبدالعزیز از عرصه سیاسی، محمد بن سلمان بیشتر به سیاست های گستاخانه پناه ببرد.
این رسانه افزود: محمد بن سلمان تلاش كرد برتری تصمیم های سیاسی و نظامی خود بر تصمیم های محمد بن نایف را نشان دهد هر چند كه این موضوع از راه گستاخی باشد. او درباره پیامد تصمیم های خود هیچ اندیشه ای نكرد. او با تصمیم ها و اقدام ها خود عربستان را در بسیاری از بحران های مصیبت بار وارد كرده است. وی با اعدام شیخ «نمر باقرالنمر» رهبر شیعیان عربستان گستاخی های خود را آغاز كرد و به هشدارها و درخواست بسیاری از كشورها مبنی بر اینكه اعدام این روحانی درهای جهنم را به روی عربستان خواهد گشود، هیچ اهمیتی نداد.
به نوشته البدیل، محمد بن سلمان گستاخی های خود را در حمله به یمن هم نشان داد. این حمله با انتخاب محمد بن سلمان به عنوان وزیر دفاع در سال 2015 میلادی و با عملیات «طوفان قاطعیت» و «بازگشت امید» آغاز شد. محمد بن سلمان با این اقدام خود شكست تصمیم های سیاسی و طرح های نظامی خود را نشان داد. پس از این تصمیم ها بود كه او علیه ایران رویكرد خصمانه تری را دنبال و برای ائتلاف سازی با رژیم اسرائیل تلاش كرد. در برخی برهه ها او سیاست برخورد و تنش با كشورهای عربی همپیمان را در پیش گرفت. مصر و قطر در راس این كشورها بودند. این روزها هم او با همكاری امارات، مصر و بحرین تبلیغ گسترده ای را برای تحریم و محاصره قطر آغاز كرده است.

** پیامدهای ولیعهدی بن سلمان
تارنمای البدیل مصر و روزنامه «العربی الجدید» چاپ لندن در بخشی از گزارش خود پیامدهای ولیعهدی بن سلمان برای عربستان را بررسی كردند.
به نوشته البدیل، بسیاری از محافل سیاسی معتقدند با توجه به اینكه بركناری محمد بن نایف و انتخاب محمد بن سلمان مورد پذیرش بسیاری از اعضای خاندان حاكم در عربستان نیست خاندان حاكم با تنش ها و كینه توزی های بسیاری روبرو خواهند شد. در این زمینه، «مجتهد» فعال سیاسی عربستانی در صفحه توئیتر خود در تحلیل تحولات دراماتیكی كه عربستان شاهد است نوشت در گام های بعد تصمیم هایی برای بهتر نشان دادن چهره بن سلمان گرفته خواهد شد. پس از آن شمار بسیاری از مخالفان وی در خاندان حاكم بازداشت خواهد شد و پس از مدتی سلمان بن عبدالعزیز از حكومت كنار خواهد كشید و فرزندش جانشین او خواهد شد. او گفت اطلاعاتی در دست دارد كه نشان می دهد خشم و عصبانیت دستگاه آل سعود را فراگرفته است.
به نوشته البدیل، در این چارچوب سندی از خاندان حاكم به بیرون درز كرده است كه نشان می دهد در محافل خاندان حاكم شكاف و اختلاف در جریان است. این سند نشان می دهد شاهزادگانی از آل سعود به دلیل بركناری محمد بن نایف و انتخاب محمد بن سلمان برای ولیعهدی توسط سلمان بن عبدالعزیز به او هشدار داده اند. در دسامبر گذشته حدود 21 تن از شاهزادگان خاندان آل سعود در دفتر «مقرن بن عبدالعزیز» ولیعهد اسبق عربستان طوماری را امضا كرده اند كه نسبت به اقدام های محمد بن سلمان برای رسیدن به ولیعهدی هشدار داده اند. آنان هشدار داده اند كه ولیعهدی وی می توان شیرازه خاندان حاكم در عربستان را از هم بپاشد و آینده مبهمی را به دنبال داشته باشد. آنان این اقدام را مخالف نظام بیعت در خاندان حاكم به شمار آورده اند.
ناظران معتقدند در راس افراد ناراضی برادران سلمان بن عبدالعزیز از جمله «احمد»، «طلال» و «مقرن» و شاهزادگان نسل دوم از جمله «متعب بن عبدالله بن عبدالعزیز»، «عبدالعزیز» فرزند ملك «فهد» قرار دارند. افزون بر این افراد، شاهزادگان غیر مشهوری كه در حاشیه قرار دارند نیز از این تغییر راضی نیستند. این مساله ای است كه سبب شده است صف دشمنان سلمان بن عبدالعزیز و فرزندش محمد كه همه قدرت را از آن خود كرده اند هر روز طولانی تر می شود. اكنون به حاشیه راندن محمد بن نایف سبب می شود كه او با دیگر افراد ناراضی علیه خانواده سلمان بن عبدالعزیز به ویژه فرزند وی محمد متحد شوند و انتقام سال ها در حاشیه قرار گرفتن خود را بگیرند. به طوری كه بسیاری می گویند آرامش شاهزادگانی كه طی سال های گذشته در حاشیه قرار گرفته بودند به مفهوم خرسند بودن و تسلیم آنان در برابر وضعیت موجود نیست. بلكه این آرامش پیش از طوفان است كه ممكن است به زودی انقلابی را در شرایطی كه ناآرامی ها در داخل كاخ پادشاهی افزایش یافته است به راه اندازد. به ویژه كه سیاست های گستاخانه محمد بن سلمان كشور را در باتلاقی از بحران ها، اختلاف های منطقه ای و بین المللی غرق خواهد كرد و این موضوع سبب می شود شاهزادگان ناراضی فرصت كودتا علیه محمد بن سلمان را برای رهایی كشور از سیاست های او مناسب ببینند.
به نوشته روزنامه العربی الجدید، انتخاب محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان رخداد نویدبخشی برای عربستان نیست. بلكه این تصمیم شوك بزرگی را در میان بیشتر مردم در جامعه عربستان به وجود آورده است. مردم برای رسیدن این جوان بی تجربه به ولیعهدی آمادگی ندارند. حساسیت اوضاع در منطقه خلیج فارس و كشورهای عربی نیز بر پیچیدگی وضعیت افزوده است. تبلیغات برای محاصره قطر به رهبری عربستان و امارات در جریان است و محمد بن سلمان در این موضوع نقش اصلی را بازی می كند. اوضاع بحرانی یمن، تنش عربستان با ایران و موضع گیری های ریاض دریاره سوریه، عراق و مصر نیز بر مشكلات افزوده است. این مسائل اقتضا می كند كسی امور را در دست داشته باشد كه در سیاست های دو سال گذشته عربستان بازنگری كند.

** چالش های خودساخته ولیعهد جدید عربستان
تارنمای «الفجر» مصر هم به بخشی از چالش هایی كه ولیعهد عربستان با آن روبرو خواهد شد، اشاره كرد؛ چالش هایی كه محمد بن سلمان در به وجود آمدن آنها نقش عمده ای داشته است.
به نوشته تارنمای الفجر، محمد بن سلمان در شرایطی به عنوان ولیعهد عربستان انتخاب می شود كه عربستان با چالش های بسیاری روبرو است. عربستان، امارات، بحرین و برخی دیگر از كشورهای عربی در پنجم ژوئن سال جاری روابط دیپلماتیك خود با قطر را قطع كردند و برخی اقدام ها را برای تحریم قطر در پیش گرفتند. چگونگی برخورد با بحران در روابط دیپلماسی با قطر یكی از برجسته ترین چالش های محمد بن سلمان به عنوان ولیعهد عربستان است.
عملیات نظامی علیه یمن یكی از مهمترین ماموریت های ولیعهد عربستان است. او این جنگ را به عنوان بخشی از درگیری با ایران به شمار می آورد و مدعی است كه نباید اجازه داد ایران در یمن جای پایی داشته باشد. او همچنین مدعی است كه امكان برقراری روابط میان ایران و عربستان وجود ندارد و این مسائل سبب شده اند كه او با چالش روبرو شود.
به نوشته تارنمای مصری، پرونده امنیت هم یكی از برجسته ترین چالش های فراروی محمد بن سلمان است. این در شرایطی است كه دستگاه امنیتی عربستان با خطر گروه های تكفیری مرتبط با داعش و القاعده دست و پنجه نرم می كند. همچنین جنگ علیه یمن نیز برای عربستان مایه نگرانی شده است. این جنگ گسترش گروه های افراط گرایی در یمن را به دنبال داشته است كه عربستان را نیز تهدید خواهد كرد.

پژوهشم**9278**9279** خبرنگار: اصغر یوسفی** انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.