مالیات به عنوان وجوهی كه دولت برای تامین هزینه های خود از شهروندان دریافت می كند به طور تقریبی در همه كشورهای جهان امری پذیرفته شده است و بهترین راهكار برای تامین بودجه و افزایش درآمدهای ملی محسوب می شود. به موازات توسعه یافتگی كشورهای جهان، تكیه آنها بر اخذ مالیات های گوناگون از مالیات بر ارث و املاك گرفته تا حقوق و درآمد افزایش پیدا می كند و بدین شكل شهروندان این جوامع، پرداخت مالیات را وظیفه خویش برای پیشبرد امور كشورشان می دانند.
اخذ و پرداخت مالیات در ایران، موضوع تازه ای نیست و پیشینه آن به سده ها پیش و زمان هخامنشیان باز می گردد كه البته انواع مالیات، مركزهای اخذ مالیات و روش های دریافت آن به صورت كنونی نبوده است. به عبارت دیگر، نظام مالیات دهی و مالیات گیری با گذر زمان تغییر یافت و به تكامل رسید.
پس از انقلاب مشروطه تحولی بزرگ در این عرصه روی داد، با تشكیل مجلس شورای ملی در 1285 هجری خورشیدی، نخستین وزیر مالیه معرفی شد و از این مجلس رای اعتماد گرفت. از 1300 خورشیدی به بعد تحول های زیادی در این وزارتخانه روی داد تا اینكه در 1353 خورشیدی قانون تشكیل وزارت امور اقتصادی و دارایی با 6 ماده به تصویب مجلس شورای ملی وقت رسید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل تحول در ساختار سیاسی و اقتصادی كشور، مقررات گوناگونی در ارتباط با نظام مالیات به تصویب رسید تا اینكه در 1378 خورشیدی وزارت امور اقتصادی و دارایی برای افزایش كارایی نظام مالیاتی به تدوین برنامه سوم در زمینه تحول اداری و تعقیب سیاست های اصلاحی ساماندهی اقتصادی پرداخت و یك موسسه مستقل دولتی با نام سازمان امور مالیاتی كشور زیر نظر وزیر امور اقتصادی و دارایی شكل گرفت و پس از راه اندازی و طراحی نظام جامع اطلاعات مالیاتی كشور، تحولی نوین و ارزنده در جامعه مالیاتی و اقتصادی ایران اسلامی ایجاد شد.
اهمیت و تاثیر مالیات بر اقتصاد سبب شد تا 16 تیر با عنوان «روز مالیات» نامگذاری شود تا شهروندان و دولت با توجه به نقش آن در پیشرفت و توسعه كشور برای تحقق و اعمال آن بسترهای لازم را فراهم آورند و بیش از گذشته به این مهم توجه كنند.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت فرارسیدن روز مالیات با «سیدفرزاد هاشمی» استاد دانشگاه، مدیر گروه اسبق تحقیقات صنعت وزارت اقتصاد و دارایی معاونت اقتصادی و اقتصاددان به گفت وگو پرداخت.
- متن كامل گفت وگوی ایرنا در ادامه آمده است:
** ایرنا: با توجه به اینكه مالیات از مهمترین راهكارهای درآمدزایی دولت ها به شمار می رود، این ابزار چه سهمی در درآمد ملی و بودجه كشورمان دارد و چه نقشی در پویایی اقتصاد ایفا می كند؟
*** هاشمی: مالیات می تواند تاثیر زیادی در بودجه كشورها داشته باشد به طوری كه در كشورهای پیشرفته نزدیك به 80 درصد درآمدهای دولت ها را تشكیل می دهد؛ در ایران نیز با وجود اینكه مالیات ابزاری تاثیر گذار بر بودجه دولت محسوب می شود اما هنوز به طور كامل از آن بهره گیری نشده است. سهم بودجه كشورمان از مالیات میان 28 تا 30 درصد تخمین زده می شود كه ضرورت دارد این میزان به كشورهای توسعه یافته نزدیك تر شود.
** ایرنا: دلیل سهم پایین مالیات در ایران چیست؟
*** هاشمی: بیشترین حجم بودجه ایران از راه فروش نفت به دست می آید كه تكیه بر درآمدهای این بخش موجب می شود، سهم مالیات در بودجه و درآمدهای كشور كاهش پیدا كند. در زمان حاضر بودجه كشور بیش از 50 درصد به نفت وابسته است. نزدیك به 30 درصد مربوط به مالیات و 20 درصد باقی مانده از راه درآمدهای اختصاصی و انحصارات دولت همچون سود آوری های آب، برق و گاز به دست می آید. مالیات به دلیل اینكه سالم ترین نوع درآمدزایی دولت ها به شمار می رود باید بیشترین سهم را در بودجه كشور داشته باشد.
** ایرنا: همانطور كه اشاره كردید مالیات نقش موثری در بودجه ایفا می كند، چگونه می توان نظام مالیاتی را اثر بخش كرد؟
*** هاشمی: افزایش كارآمدی نظام مالیاتی از یك طرف و توجه به موضوع خصوصی سازی از طرف دیگر می تواند سهم دولت را از مالیات افزایش دهد. اینك بیشتر اداره ها و سازمان ها، دولتی و شبه دولتی هستند و این نهادها مالیات كمی به دولت می دهند؛ این در حالی است كه بخش خصوصی می تواند بیشترین مالیات را به دولت بپردازد.
بنابراین با فعال سازی بخش خصوصی می توان نظام مالیاتی را اثر بخش كرد. برپایه اصل 44 قانون اساسی باید 80 درصد اقتصاد كشور در اختیار بخش خصوصی و تعاونی ها باشد و سهم دولت در این حوزه تنها 20 درصد در نظر گرفته شود اما هنوز این موضوع محقق نشده است. بنابراین بایستی بسترهای لازم برای پیاده سازی اصل 44 قانون اساسی فراهم شود تا بتوان گام های بعدی را برای فعالیت نظام مالیاتی كشور برداشت.
** ایرنا: یكی از مهم ترین موضوع هایی كه در بحث مالیات مطرح می شود، «شفافیت» در پرداخت و دریافت این نوع درآمدها است. به نظر شما چگونه می توان در این زمینه به بالاترین شفافیت دست یافت؟
*** هاشمی: برای رسیدن به شفافیت مالیاتی نخست باید زیرساخت های اقتصادی تقویت شود. همانطور كه گفته شد، به منظور ایجاد شفافیت باید بخش خصوصی برای درآمدزایی به پویایی برسد. سپس فرهنگ مالیات در كشور ایجاد شود و این امر تنها با فعالیت رسانه ها و تبلیغات صورت نمی گیرد بلكه باید دولت و شهرداری درآمدهایی را كه از این راه به دست می آورند، صرف ایجاد رفاه (همچون حمل و نقل عمومی، جاده سازی و راه سازی، ارتقای نظام سلامت و مدرسه سازی) برای شهروندان كنند تا نتیجه این پرداخت ها برای جامعه قابل لمس شود.
** ایرنا: با توجه به این كه مالیات انواع مختلفی دارد به نظر شما پركاربردترین آن كدام است؟
*** هاشمی: در بحث مالیات انواع مختلفی وجود دارد كه مالیات بر ارث، فروش، مصرف، درآمد، ارزش افزوده و دارایی نمونه ای از آن محسوب می شود كه هر كدام از آنها به نوعی در اقتصاد كشور تاثیر گذارند اما مهم ترین نوع مالیاتی كه می تواند درآمدهای دولت را افزایش دهد، مالیات بر مصرف و فروش به شمار می رود زیرا همه مردم به نوعی مصرف كننده هستند. این 2 نوع مالیات بیشترین كاربرد را در كشورهای درحال توسعه دارد اما در ایران نظام مالیاتی بیش از همه بر مالیات بر درآمد استوار است چون این مقوله بیشتر مشمول درآمد كارمندان دولت می شود و مسوولان دولتی می توانند به طور مستقیم از این درآمدها مالیات كسر كنند اما در بخش های دیگر كه نظارت و اشراف مسوولان كمتر است، فرار مالیاتی صورت می گیرد. بنابراین بهترین مالیات كه كارآمدترین آنان به شمار می رود، مالیات بر مصرف و فروش خواهد بود كه می تواند به پویایی اقتصاد كمك بیشتری بكند.
** ایرنا: همانطور كه می دانید در كشورهای پیشرفته افراد پرداخت مالیات را وظیفه ای اجتماعی می دانند و برای ارایه آن پیشگام می شوند، در این كشورها چه اقدام هایی به منظور دستیابی به این فرهنگ صورت گرفته است؟
*** هاشمی: دستیابی به این فرهنگ فرآیندی زمانبر به شمار می رود و دولت ها باید برای رسیدن به این مهم با سال ها كار و تلاش در راه ایجاد رفاه مردم اعتماد آنان را جلب كنند. بنابراین نمی توان در فرصتی كوتاه این اخلاق را در جامعه نهادینه كرد. به عنوان نمونه مترو پاریس یكی از قوی ترین سرویس های حمل و نقل دنیا محسوب می شود به گونه ای است كه با هر هشت دقیقه پیاده روی در این شهر به ایستگاه مترو خواهید رسید، این یعنی قوی بودن زیرساخت ها و اقدام هایی كه دولت با مالیات های مردم انجام داده است. اگر در ایران نیز پس از دریافت مالیات چنین فعالیت هایی صورت بگیرد و بخش حمل و نقل به روز رسانی شود، مردم نیز به صورت داوطلبانه مالیات خود را پرداخت خواهند كرد. از طرف دیگر برقراری عدالت در اخذ مالیات عنصری مهم در جلب اعتماد مردم محسوب می شود. دولت زمانی می تواند بهترین استفاده را از مالیات ببرد كه به طور دقیق درآمدها را در تمامی بخش ها شناسایی كند و با برقراری عدالت برپایه نوع عملكرد و درآمدهای كسب شده مالیات اخذ كند.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: سیده مریم سیدان**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9368**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران و جهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید
تاریخ انتشار: ۱۶ تیر ۱۳۹۶ - ۰۸:۰۷
تهران- ایرنا- اقدام های شفاف دولت و بنگاه های اقتصادی در كنار افزایش رفاه عمومی سبب تمایل به پرداخت مالیات می شود. این مهم از شاخص ترین منابع درآمد دولت ها و از ضرورت های زندگی اجتماعی است كه پیامدهای سازنده و مثبت آن می تواند جامعه را در مسیر پیشرفت و توسعه یاری دهد.