مدل احیای دریاچه ارومیه قابلیت تعمیم به كل كشور را دارد

به گزارش خبرنگار علمی ایرنا، مسعود تجریشی روز سه شنبه در نشست خبری به بررسی اخرین وضعیت دریاچه ارومیه پرداخت و افزود: مشكل كم آبی یكی از چالش های اصلی كشور است كه در برنامه ششم توسعه نیز به آن اشاره شده است.
وی اطهار كرد: ادامه چالش كم آبی مشكلات محلی، منطقه ای ، سیاسی و در نهایت امنیتی به همراه خواهد داشت كه اگر چاره ای برای آن اندیشیده نشود باید به جای مدیریت ریسك، مدیریت بحران داشته باشیم.
تجریشی تاكید كرد: مردم متوجه بحران كم آبی، تغییرات اقلیم و مشكلات ناشی از نداشتن اب برای بخش كشاورزی شده اند بنابراین مساله مهم ایجاد راهكار برای برون رفت از این چالش ها است.
وی افزود: بر این اساس ستاد احیای دریاچه ارومیه به عنوان یك طرح موفق قابلیت تبدیل شدن به یك مدل در سراسر كشور را دارد و می توان با الگوبرداری از آن میزان مصرف اب را كاهش داد.

**محیط زیست به تنهایی تاوان كاهش بارندگی ندهد
تجریشی گفت: وقتی بارندگی كاهش می یابد، نباید محیط زیست كشور به تنهایی تاوان آنرا بدهد بلكه باید تمام بخش ها تحمل كنند.
وی افزود: اما اینكه چگونه این تحمل صورت گیرد مقوله بسیار مهمی است كه در برخی موارد این موضوه راهكارهای ستاد را به چالش كشیده است.
تجریشی با اشاره به اینكه هم اكنون از واژه تثبیت برای دریاچه ارومیه استفاده می كنیم، گفت: تراز آب دریاچه ارومیه در سال 91 یك میلیارد و 273میلیون متر مكعب بود و امسال یك میلیارد و 276 میلیون متر مكعب است ، اما نكته اساسی این است كه دیگر سالانه 40 سانتی متر آب را از دست نمی دهیم و دریاچه به شرایط تثبیت رسیده است كه البته باید در این فرایند، تبخیر یك متر در سال را نیز در نظر بگیریم.
وی افزود: دریاچه ارومیه یك دریاچه ترمینال است یعنی باید با اب باران و روانآب ها تغذیه شود، اما دیگر تا آخر شهریورماه آب بارانی وارد آن نمی شود و در عین حال به علت گرمای هوا و شدت تبخیر حجم آب نیز كاهش می یابد.
وی با تاكید بر اهمیت احیای ریاچه ارومیه گفت: متخصصان گفته بودند كه اگر در مدت دو تا سه سال دریاچه تثبیت نشود، دیگر احیای آن غیرممكن است، به عنوان مثال دریاچه آوانس در كالیفرنیا همین مشكل را پیدا كرد و نتوانستند در زمان تعیین شده آن را تثبیت كنند و امروز مجبور هستند چند برابر تثبت آن خرج كنند تا گرد و غبار به هوا بلند نشود.

*** اجرا نشدن طرح به كاشت
تجریشی افزود: یكی از طرح هایی كه قرار بود در ستاد احیای دریاچه ارومیه اجرا شود طرح به كاشت بود كه ابتدا به عنوان طرح نكاشت مطرح شده بود؛ بر اساس این طرح قرار شد در سال سوم احیای دریاچه ارومیه اب از سدها به سمت دریاچه رهاسازی شود كه بر این اساس باید میزان آبی كه به كشاورزان داده می شد كاهش یابد، یعنی اگر پنج واحد آب داده می شد دو تا سه واحد را ندهند و اگر خسارتی متوجه كشاورز شد، ستاد آن را تقبل كند اما به علت یك سری فشارهای سیاسی از سوی برخی نمایندگان در دوره قبلی مجلس شورای اسلامی، این طرح اجرا نشد.
وی اظهار كرد: براساس چنین طرحی در امریكا و استرالیا، مبلغی به عنوان خسارات زیست محیطی تعیین می شود كه در این فرایند دولت ها آب را از مصرف كنندگان خریداری می كنند و در زمان تنش آبی به سمت محیط زیست رها می كنند.
تجریشی گفت: در سال 95 حدود 18 درصد مصرف اب در بخش كشاورزی را كاهش دادیم و به جای اجرای طرح به كاشت با همكاری وزارت نیرو ورودی و رها سازی آب به سدها را مدیریت كردیم و به اندازه نیاز كشاورزان به آنها آب داده می شود.
وی افزود: به عبارتی، فراوانی آب موجب شده بود 25 درصد بیشتر از نیاز آبی به كشاورز آب داده شود كه این مساله باعث شد سالانه 70 میلیون متر مكعب آب در سال تبخیر شود حتی موجب كاهش كیفیت محصولات نیز شده بود به طوری كه پروتیین موجود در گندم 30 درصدد كاهش یافته بود.

*** نقش تغیر اقلیم در خشك شدن دریاچه ارومیه
تجریشی اظهار كرد: برخی معتقدند تغییر اقلیم بیشترین اثر را در خشك شدن دریاچه ارومیه داشته است، حدود هشت سال پیش كه درباره وضعیت دریاچه ارومیه صحبت می كردیم متخصصان مقصر این وضع را تغییر اقلیم می دانستند، در واقع مستننداتی وجود داشت كه 95 درصد علت خشك شدن دریاچه تغییر اقلیم است.
وی گفت: میانگین بارندگی در سال های 84 تا 88 حدود 300 میلیمتر بود، اما تراز دریاچه 180 سانتمیتر كاهش یافت، در سال های 88 تا 92 بارش ها 10 درصد افزایش یافت و به 340 میلیمتر رسید اما تراز دریاچه 130 سانتیمتر كاهش یافت؛ در سال های 92 تا 96 بارش به 267 میلیمتر رسید اما تراز دریاچه از 10 سانتی متر بیشتر كاهش نیافت و این در حالی است كه بارندگی در سال 88 تا 92 بیش از 20 درصد كاهش یافته بود.
وی تاكید كرد: به عبارت دیگر، نباید خود را به بارش وابسته كنیم، یك محقق ایرانی در دانشگاه كالیفرنیا كه اكنون در دانشگاه تهران تدریس می كند، پیرو تحقیق روی 13 هزار سال تغییرات بارش در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به این نتیجه رسید كه این حوضه هر سه، 6 و 11 سال تناوب خشكی دارد، یعنی دریاچه همیشه نوسانات بارش را داشته اما خشك نشده بود.
تجریشی گفت: در سال های 72-73 بارش های شدید موجب ورود سیلاب ها و روانآب های زیادی به دریاچه شد، اما زمانی كه روی رودخانه ها سد می زنیم در واقع سیلاب ها مهار می شود و در صورت نیاز، رها سازی صورت می گیرد كه بر این اساس به مرور الگوی كشاورزی از زراعت به سمت باغداری تغییر كرد و بعد از آن به سمت محصولات آب بر پیش رفت.
وی اظهار كرد: بنابراین تغییر اقلیم كار خودش را می كند و كشاورزان هم به سمت تغییر الگوی كشت می روند، یعنی هم روانآب ها 20 درصد كاهش داشته اند و هم اینكه میزان آب های تجدید پذیر كشور از 8.7 میلیارد متر مكعب در مدت 20 سال به حدود هفت میلیارد متر مكعب كاهش یافته است یعنی 1.7 میلیارد متر مكعب كاهش ورودی آب به دریاچه داشتیم كه این سهم تغییر اقلیم است .
وی افزود: از سوی دیگر كشاورزان نیز به 300 هار هكتار كشت آبی را به 480 هزار هكتار توسعه دادند یعنی هر هكتار 10 هزار متر مكعب به آب بیشتری نیاز داشته بنابراین 1.8 میلیارد مترمكعب هم آب بیشتر مصرف شده است بنابراین می توان گفت كه هم تغیر اقلیم و هم سیاست های نادرست در توسعه كشاورزی به صورت سهم 50 درصدی موجب خشك شدن دریاچه ارومیه شدند.
تجریشی گفت: در تمام حوضه آبریز دریاچه ارومیه میزان مصرف اب برای بخش های صنعت، شرب و بهداشت حدود 500 میلیون متر مكعب است در حالی در بخش كشاورزی پنج میلیارد متر مكعب اب مصرف می شود یعنی از كل اب موجود 90 درصد بدر بخش كشاورزی و بقیه در سایر بخش ها استفاده می شود.

*** محصولات آب بر اقتصاد كشاورزان را بهبود نبخشید
مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه اظهار كرد: درآمد هر متر مكعب كشاورزی یك دلار است كه استاندارد جهانی است اما در كشور ما 20 سنت و برای دریاچه ارومیه 15 سنت است.
وی افزود: برخی منتقدان می گویند اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه كشاورزی را در منطقه از بین برده است در حالی كه باید بدانیم كشاورزی باید روی پای خودش بایستد، به عنوان مثال چغندر قند كاشته و به اصفهان و مشهد فرستاده می شد در حالی كه هزینه وارد كردن 300 هزار تن شكر خام به كشور 18 میلیون دلار است اما بدون احتساب هزینه آب مصرف شده و خسارات حمل و نقل 20 میلیون دلار تمام می شود اما همین محصولات آب بر نتوانسته اقتصاد كشاورزان منطقه را بهبود ببخشد.

*** هزینه كرد دو هزار میلیارد تومان
تجریشی گفت: در سه سال گذشته دو هزار میلیارد تومان برای دریاچه ارومیه هزینه شد كه از این میزان 400 میلیارد تومان برای مكانیزه كردن و استفاده از فناوری های روز دنیا در بخش كشاورزی هزینه شده است.

*** ستاد برنامه ای برای انتقال پساب صنعتی به دریاچه ندارد
وی افزود: یكی از نقدی ها به ستاد احیای دریاچه ارومیه این است كه ستاد فاضلاب ها را به سمت دریاچه می فرستد در حالی كه فاضلابی كه تصفیه می شود 99.99 درصد آن آب و فقط یك دهم درصد مواد آلی است بنابراین استفاده مجدد از آن اشكالی ندارد، از آب رودخانه می سی سی پی بیش از 40 بار استفاده می شود ، شهر آریزونا در امریكا پساب را تصفیه و به زمین تزریق می كند و با آب جدید مخلوط و دوباره وارد شبكه شرب می شود.
تجریشی ادامه داد: اما ستاد هیچ برنامه ای برای انتقال پساب صنعتی به دریاچه ندارد چون این پساب ها خطرناك هستند و اگر تصفیه نشوند و بدون مدیریت وارد چرخه مصرف شوند عواقب بدی برای اكوسیستم خواهند داشت، این روند قوانین سختی دارد كه سازمان حفاظت محیط زیست و شهرك های صنعتی باید آن را مدیریت كنند.
وی گفت: برای 13 شهر برنامه تصفیه فاضلاب داریم كه قرار است از این محل 250 تا 300 میلیون متر مكعب اب وارد دریاچه شود، قرار است فاضلاب های این شهرها جمع اوری، تصفیه و با لوله به دریاچه وارد شود كه این كار در مهاباد انجام شده و در تبریز و ارومیه با شدت پیش می رود.
تجریشی با اشاره به اینكه اعتبار اجرای این طرح تامین نشده است گفت: اما به علت اهمیت موضوع در نشستی از وزارت نیرو درخواست كردیم بسته ای تعریف كند تا از سرمایه گذاران بخش خصوصی و مردم استفاده شود.
وی گفت: برای اطمینان از سالم بودن آب تصفیه شده یك دانشگاه استرالیایی با همكاری دانشگاه تبریز، ارومیه و تهران، اب و آثاری را كه می تواند از لحاظ میزان فسفر و نیتروژن داشته باشد، مورد بررسی قرار دهند.

*** 7 میلیارد دلار هزینه احیای دریاچه در مدت 10 سال
تجریشی افزود: براوردها نشان می دهد میزان اعتبار احیای دریاچه برای مدت 10 سال پنج تا هفت میلیارد دلار است كه در این راستا باید سلامت مردم جدی گرفته شود، و از انجا كه روان شدن تپه های ماسه ای جای نگرانی داشت، مطالعاتی در مدت پنج سال منتهی به سال 95 انجام شد كه متوجه شدیم متناسب با كاهش سطح دریاچه میزان برگشت تشعشات از كف دریاچه افزایش یافته است ، یعنی با كاهش 2.5 برابری سطح دریاچه میزان بازگشت تشعشات چهار برابر افرایش داشته است.
وی گفت: اولین تبعات آن اب مروارید چشم است كه در دریاچه آرال و امریكا هم دیده شده ، دومین مشكل افزایش درصد اشعه یو وی است كه بروز سرطانزا پوست در این حالت ثابت شده است، بروز گزد و غبار و ورود آن به معده نیز می تواند سرطانزا باشد موضوعی كه در آرال اتفاق افتاد.
تجریشی اظهار كرد: همچنین در بخش بالادستی دریاچه ارومیه كشاورزی صورت می گیرد بنابراین تمام سموم مصرف شده در بستر آن ته نشین شده اند كه با گرد و غبار به هوا بلند خواهند شد، این مساله در دریاچه آرال باعث شد تا كودكان ناقص الخلقه به دنیا آید.
وی گفت: دانشگاه علوم پزشكی تبریز از سال گذشته اقدام به اجرای طرح كوهورت كرده است تا بر اساس آن تاثیرات خشك شدن دریاچه روی سلامت افراد را مورد بررسی قرار دهد كه نتایج تا حدودی نگران كننده است و با توجه به اهمیت موضوع این تحقیقات را به سمت مطالعه روی دام، گیاه و خاك نیز سوق دادیم.
مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه افزود: دانشگاه های علوم پزشكی تبریز و ارومیه با همكاری همدیگر از حدود یك ماه و نیم گذشته كمیته سلامت ایجاد كرده اند .
علمی*9014
خبرنگار: كیمیا عبدالله پور* انتشار: زهره محتشمی پور