پذیرش قطعنامه598 و خاموشی آتش جنگی نابرابر

استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران؛ واكنش های گوناگون منطقه و جهان را در پی داشت. در این میان برخی كشورهای همسایه با استفاده از ابزارهای گوناگون تلاش كردند، این نظام مردم سالار را از میان بردارند كه از آن جمله می توان به راه اندازی جنگ هشت ساله تحمیلی از طرف رژیم بعث عراق اشاره داشت.

رژیم وقت عراق در 31 شهریور 1359 خورشیدی، جنگی خانمانسوز را علیه ایران آغاز كرد. جنگی كه از همان ساعت های آغاز، پایان ناخوش آن برای مقام های رژیم بعث آشكار شد. با وجود تشدید تحریم های غربی و كمك های مالی و تسلیحاتی بیش از 30كشور جهان، رژیم بعث بارها در موقعیت شكست و عقب نشینی قرار گرفت.

شرایط جنگ و فرسایشی شدن آن شورای امنیت سازمان ملل را بر آن داشت تا برای برون رفت از این بحران به صدور چندین قطعنامه اقدام كند كه این موضوع به دلیل یك جانبه نگری با پذیرش كشورمان روبرو نمی شد اما در نهایت با صدور قطعنامه 598 و توجه به برخی از حقوق ایران در این سند، امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی با آن موافقت كرد و بر این جنگ خانمانسوز مهر پایان زد.

خاویر پرز دكوئیار دبیر كل وقت سازمان ملل در آذر 1370 خورشیدی،‌ رژیم بعث عراق را به عنوان متجاوزگر در جنگ تحمیلی به شورای امنیت معرفی كرد. این گزارش در عرصه جهانی یك پیروزی سیاسی برای ایران به شمار می آمد. وی در این گزارش حمله عراق به ایران را نقض حقوق بین الملل و اصول اخلاقی دانست و دلیل های رژیم بعث را قابل قبول و كافی ندانست.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز «اعلام پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت از طرف ایران» با «سیدمحسن میرحسینی» استاد دانشگاه و مدیر گروه حقوق و علوم سیاسی به گفت وگو پرداخته است.

- متن كامل گفت وگوی ایرنا را در ادامه می خوانیم:
** ایرنا: با صدور قطعنامه 598 شورای امنیت در 1367 خورشیدی جنگ تحمیلی هشت ساله پایان یافت. چه مسایلی باعث شد تا امام خمینی(ره) این قطعنامه را قبول كنند؟
*** میرحسینی: در این قطعنامه نظرهای ایران به طور نسبی لحاظ شده بود. مفاد هفت قطعنامه پیشین شورای امنیت بیشتر به نفع رژیم صدام به شمار می رفت كه مسایلی همچون پیروزی ایران در جنگ باعث شد تا شورای امنیت سازمان ملل متحد در آخرین قطعنامه خود یعنی قطعنامه 598 تلاش كند، منصفانه تر وارد عمل شود، بنابراین ماده ای در قطعنامه برای شناسایی عامل آغازگر جنگ هشت ساله ایران و عراق نیز در آن گنجانید. از طرف دیگر فرسایشی شدن روند جنگ و نبود امید پیروزی در افق نزدیك، عاملی مهم برای پذیرش قطعنامه یاد شده محسوب می شد چون پس از فتح خرمشهر در 1361 خورشیدی روند جنگ فرسایشی شده بود و بر خلاف شعارهای پیشین، گزارش هایی كه از طرف فرماندهان نظامی به امام خمینی(ره) می رسید، چشم انداز نزدیكی را برای پایان جنگ نشان نمی داد. همچنین تشدید حمله های عراقی ها در جبهه های جنوب و نیز به شهرها و غیرنظامیان یكی دیگر از عامل ها به شمار می رفت كه موجب شد تا سرانجام در جریان نشست هایی كه با حضور شخصیت های كشوری و لشكری و بنیانگذار جمهوری اسلامی(ره) صورت گرفت، ایشان به این نتیجه رسیدند كه برای مصلحت انقلاب قطعنامه 598 پذیرفته شود.

** ایرنا: چرا شورای امنیت در هیچ یك از قطعنامه های خود عراق را به عنوان متجاوز جنگی معرفی نكرد؟
*** میرحسینی: ساختار تشكیلاتی شورای امنیت از پنج عضو دایم و 10 عضو غیردایم تشكیل شده است كه اعضای دایم آن شامل آمریكا، روسیه، انگلیس، فرانسه و چین تصمیم گیرنده اصلی در معادله های جهانی قدرت به شمار می روند و بر تصمیم های دیگر اعضای این سازمان تاثیر می گذارند؛ در آن برهه تاریخی، بیشتر این كشورها دارای گرایش های مخالف نظام جمهوری اسلامی بودند و به علت دارا بودن وزنه سنگین بین المللی، داشتن حق وتو و نیز پیروی بیشتر دولت ها از آنها، قطعنامه هایی كه صادر می شد نیز از تصمیم های آنان در سطح جهانی تاثیر می پذیرفت.

** ایرنا: چه عواملی سبب شد تا در 1370 خورشیدی سازمان ملل عراق را به عنوان متجاوز جنگی اعلام كند و این مهم چه اثری بر نگرش ایران به این سازمان داشت؟
*** میر حسینی: حمله عراق به كویت، تشكیل ائتلاف بین المللی به رهبری آمریكا، عملیات توفان صحرا و اتخاذ سیاست بازدارندگی 2 جانبه از طرف آمریكا در برابر ایران و عراق در كنار مسایلی همچون برقراری دولت های سازندگی و اصلاحات كه سیاست عادی سازی روابط را با نظام بین الملل در صدر هدف های خود قرار دادند و حكمرانی عقلانیت و خردورزی بر سیاست خارجی ایران در كنار عامل های بین المللی نظیر به وجود آمدن دوره نظم نوین جهانی و پسا جنگ سرد از جمله عامل هایی بودند كه در معرفی عراق به عنوان متجاوز در جنگ با ایران تاثیر داشت.

** ایرنا: قطعنامه 598 به چه مسایلی اشاره می كرد و دربردارنده چه نكته هایی بود؟
*** میرحسینی: مهمترین مساله در قطعنامه، نخستین بند آن است كه 2 طرف درگیر را به حل و فصل اختلاف ها از راه گفت وگو، آتش بس فوری و توقف تمام عملیات نظامی در زمین، دریا و هوا و بازگشت تمامی نیروها به مرزهای كشور خود دعوت می كند. این بند قطعنامه به جنگ هشت ساله ایران و عراق پایان داد و در حقیقت زنگ پایان بر جنگی ناخواسته و تحمیل شده بر مردم ایران بود كه ضررهای اقتصادی و معنوی زیادی را بر كشورمان تحمیل كرد. بند سوم قطعنامه بر آزادی اسیران جنگی 2 كشور بر پایه كنوانسیون ژنو اشاره داشت و بند 6 آن از اهمیت زیادی برخوردار بود كه در آن از دبیر كل وقت سازمان ملل درخواست شد افزون بر مشورت با ایران و عراق، تحقیق درباره مسوولیت جنگ را به گروهی بی‌طرف واگذار كند و در كمترین زمان ممكن به شورا گزارش دهد. این امر در 18 آذر ماه 1370 صورت گرفت و یك اعاده حیثیت معنوی برای ایران محسوب می شد. بند هفتم قطعنامه نیز به جبران خسارات وارده در جریان جنگ و نیاز به اقدام های موثر برای نوسازی و امدادهای بین‌المللی اختصاص داشت.

** ایرنا: چرا با وجود پایبندی ایران به این قطعنامه و پذیرش پایان جنگ اما عراق همچنان به حمله های خود ادامه می داد؟
*** میرحسینی: دلیل تداوم حمله عراقی ها، خطای راهبردی تحلیل آنها از پذیرش قطعنامه به وسیله ایران بود. پس از پیام امام خمینی(ره) در 27 تیر 1367 خورشیدی و پذیرش قطعنامه 598 ؛ رژیم بعث این اقدام كشورمان را به منزله ضعف و نابودی نیروهای نظامی ایران تلقی كردند و با همراهی و تحلیل های اشتباه منافقان بار دیگر حمله های خود را به مرزهای ایران آغاز كردند اما پاسخ سخت نیروهای نظامی جمهوری اسلامی در عملیات مرصاد برای پاسخ به عملیات مشترك «فروغ جاویدان» منافقان و رژیم بعث؛ آنان را به این نتیجه رساند كه در تحلیل دلیل های پذیرش قطعنامه از طرف ایران دچار خطا شده اند.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: سیده مریم سیدان**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9368**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.