مي زبان مي هويت ، زبان من هويت من

به گزارش ايرنا گرچه يونسكو از چاپ و نشر چنين پوستري ابراز بي اطلاعي كرد اما اين ترفند رندانه شايد تلنگري بود براي ما كه هرچه در ممالك خارجي مورد توجه قرار مي گيرد ناگاه براي ما نيز واجد ارزش مي شود و در غير اين صورت خود نسبت به داشته هايمان بي تفاوتيم .
دانشمندان ، زبان را نه تنها ابزار ارتباطي بلكه بخش مهمي از فرهنگ هر ملت مي دانند . اولين چيزي كه يك قوم به آن سخن مي گويند زبان مادري شان است يعني همان زباني كه از مادر ، پدر و نزديكانمان مي اموزيم . زبان مادري ملت ها را قادر مي سازد تا فرهنگ خود را از نسلي به نسل ديگر انتقال دهند و از اين رو زبان و فرهنگ دو بخش مكمل و جدايي ناپذيرند كه به يك فرد هويت مي بخشند. انسان با سخن گفتن به زبان مادري از فرديت و تنهايي خويش خارج گشته از تعلق خود به گروه ويژه اي آگاه ميشود. او با مهر و محبت، اعتماد و امنيتي كه اين تعلق به وي ارزاني داشته است زندگي ميكند.
به اعتقاد پژوهشگران ، از بين رفتن زبان هاي مادري يا بومي به مثابه از بين رفتن و محو شدن فرهنگ يك جامعه و ملت است. از اين رو سازمان علمي، فرهنگي و تربيتي ملل متحد (UNESCO) روز 21 فوريه را روز جهاني زبان مادري اعلام نموده و همه ساله در اين روز اين سازمان جلساتي را جهت ترويج، شناخت و نگهداشت حدود هفت هزار زبان موجود در جهان به ويژه زبانهايي كه در اقليت هستند برگزار مي كند.
گيلان اين سرزمين سبز قرار گرفته ميان كوههاي البرز و درياي كاسپين قريب دو و نيم ميليون نفر جمعيت دارد . زبان بومي مردم اين خطه گيلكي است كه خود به دو شاخه بي يه پس براي غرب استان از جمله رشت و بي يه پيش براي شرق گيلان تقسيم مي شود . اما در دهه هاي اخير ، شمار افرادي كه به گيلكي سخن مي گويند به شدت رو به كاستي گذاشته است.
اغلب خانواده هاي گيلاني با اين تصور كه فرزندانشان در صورت سخن گفتن به گيلكي هنگام ورود به مدرسه و جامعه با مشكل گويش و درك دروس و رشد تحصيلي روبرو مي شوند يا به دلايل فرهنگي ، اجتماعي ديگر نيازمند بررسي از همان ابتدا از سخن گفتن به زبان گيلكي با فرزندانشان خودداري مي كنند به نحوي كه اكنون بسياري از اهالي جوان و نوجوان و حتي ميانسال اين خطه ديگر به زبان مادري خود سخن نمي گويند.
اين در حالي است كه بر عكس اين تصور محققان به اين نتيجه رسيده اند كه آشنايي فرد به دو زبان موجب عملكرد درسي و آموزشي بهتري مي شود.
البته در سالهاي اخير هستند فرهيختگان ، اديبان و كنشگران فرهنگي كه به صورت داوطلبانه و خارج از مسئوليت اداري يا سازماني و دولتي و تنها بنا به دلبستگي و احساس مسئوليت كمر همت به پاسداشت زبان مادري گيلكي بسته اند.
نمونه اين افراد فعالان كانال قصه گيلكي ' گيله قصه' را مي توان نام برد كه 21 گيلكي نويس را دور هم جمع كرده و تا امروز 282 قصه پخش كرده است . كار داوطلبانه و بي اجر و مواجبي كه اي كاش به كمك مراكز رسمي هم ادامه پيدا كند.
سايت ورگ مختص ادبيات و فرهنگ و ساير موضوعات به زبان گيلكي با كتابخانه ، راديو و مدرسه اينترنتي به اين زبان نيز نمونه ديگري از كنشگران حوزه پاسداشت زبان گيلكي است كه براي تشويق مردم به نگاهداشت زبان مادري جشنواره داستان نيز بر پا مي نمايد.
البته به اين عده مي توان هنرمندان عرصه نمايش و فيلم ، خوانندگان ، شاعران و ترانه سراياني كه هنرشان را به زبان مادري گيلكي عرضه مي كنند ، افزود.
*توجه به زبان مادري كمك به يكپارچگي ملي
پرويز فكر ازاد نويسنده و پژوهشگر زبان گيلكي و از بانيان كانال ' گيله قصه ' مي گويد : گيلكي زباني است كه متاسفانه در گذر زمانه مورد بي مهري قرار گرفته و از شمار گويشورانش كاسته شده است .
وي خاطرنشان كرد : اين در حالي است كه در دنياي مدرن كنوني تقويت زبان مادري نوگرايي محسوب مي شود يعني توجه به ميراث معنوي زبان مادري بيش از پيش در دنياي معاصر جايگاه و اهميت يافته است و دولتها نيز خيلي به اين مساله كمك مي كنند كه خرده فرهنگها ثبت و عمرشان طولاني تر شود و براي ايندگان بماند .
وي افزود: در ايران نگاه ملي به خرده فرهنگها و از جمله زبانهاي اقوام مثبت نيست با اين تصور كه تاثير زبانهاي ايراني در فرهنگ اقوام ممكن است به جدايي طلبي منجر شود كه البته اين گونه نيست .
فكر آزاد ياداور شد: در ايران بزرگ اقوام مختلف با زبانها و گويشهايي گوناگون هزاران سال در كنار هم در جغرافياي پهناور ايران زندگي و صحبت كرده اند و از زبان فارسي به عنوان زبان مشترك براي برقراري ارتباط استفاده شده است .
به اعتقاد وي به عكس محدوديت است كه به تعصب گرايي ختم مي شود و بنابر اين اگر زبانهاي محلي محدود شوند به همبستگي ملي ضربه مي خورد و اگر طبق قانون اساسي به زبان محلي اهميت داده شود و آموزش زبان هاي مادري داشته باشيم به يكپارچگي كشور بيش از پيش كمك مي كند.
وي با تاكيد بر اين كه توجه به زبان مادري يعني كمك به يكپارچگي ملي افزود: در رياست جمهوري ما معاون اقوام داريم كه در چهار سال اخير روي اين مساله كار كرده اند .
فكرآزاد با بيان اين كه ما با وجود داشتن 9 هزار واژه در شاهنامه در گفتگوهاي روزمره تنها از 700 واژه استفاده مي كنيم و اين نشان دهنده چالش محدوديت زباني است تاكيد كرد : ما به جاي اين كه از لغات ساير زبانها مثل انگليسي يا فرانسه استفاده كنيم مي توانيم از زبان اقوام ايراني خودمان استفاده كنيم كه موجب گسترش دايره واژگاني زبان فارسي مي شود .
وي تصريح كرد: ما در گيله قصه نيز چنين هدفي داريم كه لهجه ها و گويش هاي گوناگون مورد استفاده در نقاط مختلف استان را به مردم گيلك زبان بشناسانيم و ارتباط بيشتري بين اين گويشوران ايجاد و اين زبان با لهجه هايش حفظ شود و اين كار در كل سرزمين ايران نيز امكان پذير است .
*زبان مادري ريشه و عامل بالندگي
شعر يكي از ظريفترين و زيباترين اشكال زباني و شيوه اي بديع و نغز و موثر براي انتقال مفهوم در هر زباني است .
شبنم پوركار بانوي شاعر گيلاني در مورد زبان بومي اين ديار مي گويد : گيلكي ، زبان مادري و ريشه من است و ريشه يعني غيرت , آدميت , انسانيت و اگر ريشه ام را حفظ نكنم قد كشيدن محال است .
وي تصريح كرد: هر استان از كشورمان داراي تاريخ و جغرافيا و زبان و گويش خاص خود است و نديده گرفتن حماسه ها، رسوم و زبان در وهله نخست بي احترامي به خودمان و نابودي داشته هايمان است .
وي با بيان اين كه چهار ستون كشورمان بستگي به حفظ فرهنگ ادبي مناطق و استانهايمان دارد افزود: همانطور كه مي دانيم ادبيات هميشه نقش مهمي را در حفظ يك كشور ايفا كرده ،, درست شبيه يك درخت كه هواي سالم را به اطرافيانش مي بخشد.
اين بانوي شاعر خاطرنشان كرد:به هر زباني كه سخن بگوييم در زيباترين يا دردناكترين لحظات ناخود آگاه به زبان مادري ( گيلكي ) بر مي گرديم و اين همان خوني است كه در رگ و ريشه هايمان جاري است .
پوركار با بيان اين كه ريشه هايمان بايد حفظ بشود تا فرزندان مان با اين فرهنگ قد بكشند افزود: به اعتقاد من زحمت باروري اين فرهنگ بخصوص بر دوش فرهنگ ادبيات بومي ماست و شاعران از جمله كساني هستند كه مي توانند در حفظ زبان شيرين بومي خودشان كوشا باشند.
*زبان مادري ريشه در اصالت دارد
قصه و داستان بعنوان بازتابي از زندگي و انديشه ها و آرزوهاي آدمها نيز محمل بسيار خوبي براي به كارگيري زبان هاي مادري و بومي است.
فاطمه رهبر داستان نويس جوان گيلاني مي گويد : خانواده ام حكايت مي كنند كه من از معدود بچه هايي بودم كه با كلمات گيلكي زبان به سخن باز كردم.
وي كه تاكنون چند داستان به زبان گيلكي نوشته و در كانال گيله قصه اجرا نموده متذكر مي شود: همه خاطرات خوش كودكيم را با همين گويش به ياد دارم و دوست ندارم شاهد از بين رفتنش باشم. براي من زبان مادري و حفظ آن ارزشمند و با اهميت است چون ريشه در اصالت دارد.
*زبان فرهنگ را درون خود دارد
زبانشناسي علم مطالعه تمامي جنبه هاي زبان بشر است. زبان‌شناسي بررسي مي كند كه چگونه زبان‌ها اين امكان را فراروي گويشوران قرار مي‌دهند تا عقايد و احساساتشان را به يكديگر منتقل كنند؛ چه طور سبك‌ها و گونه هاي مختلف زباني پديد مي آيند و چه طور مردم آن‌ها را در ارتباطات روزمره خود به كار مي گيرند.
سيده فروغ يعقوبي زبانشناس شاغل در دفتر مطالعات منطقه اي پاسداري از ميراث فرهنگي ناملموس يونسكو مي گويد:
زبان مادري از اين رو حائز اهميت است كه زبان فقط ابزاري براي انتقال پيام نيست بلكه فرهنگ را درون خودش دارد.
وي كه خود گيلاني و از گويشوران گيلكي است خاطرنشان كرد : زبان بعنوان بخشي جدايي ناپذير از زندگي بشر ، فرهنگ را حفظ مي كند ، چون زبان فرهنگ سنت ، دانش ، آداب و رسوم، اسطوره ها و غيره را در بر مي گيرد و ملتي كه اين عناصر كه مهمترين آن زبان است را نداشته باشد نابود مي شود.
*عوامل موثر در نابودي يك زبان
زبان مادري چون زبان اقليمي خاص است ويژگي هاي منحصر به فردي دارد كه همين ويژگي هاي منحصر به فرد اقليمي و ساختاري تنوع زبان و تنوع فرهنگي بوجود مي اورد .
يعقوبي با ابراز تاسف از كاهش گويشوران گيلكي تصريح كرد : عوامل زيادي در مهجور شدن يك زبان دخيل هستند از جمله مرگ گويشوران آن زبان ، مهاجرت ، مدرنيزه شدن جوامع و حتي پرستيژ زبان معيار و غيره .
وي خاطرنشان كرد : متاسفانه در استان گيلان به وفور به چشم مي ايد كه بچه هاي امروزي خيلي كم به زبان گيلكي سخن مي گويند چون از بدو تولد با زبان فارسي معيار با انها صحبت شده و در مدرسه نيز از زبان معيار استفاده شده است.
*چه بايد كرد
وي در خصوص راهكارهاي حفظ زبان مادري ديار ميرزا تاكيد كرد : بايد در سيستم و نظام اموزشي مبحثي براي زبان گيلكي طراحي شود كه بچه هاي امروزي بيشتر با زبان مادري شان اشنا شوند.
يعقوبي افزود: طراحي برنامه هاي فرهنگي متنوع و مخاطب عام پسند به زبان گيلكي ، تدوين كتب و مقالات علمي ،مستندسازي از اين زبان و دانش اين زبان براي حفظ و انتقال آن به نسلهاي بعد از راهكارهايي پاسداشت زبان است.
هنرهاي مختلف از سينما و تئاتر و موسيقي و شعر و داستان مي تواند در كنار اموزشهاي رسمي به تشويق مردم به استفاده از زبان گيلكي كمك كند .
اين زبان شناس متذكر شد: در نهايت بهتر است كه بدانيم زبان عنصري است كه اگر نابود شود همه جوانب مليت يك قوم را دچار اختلال مي كند .
بقاي يك ملت و قوم وابسته به حفظ زبان آنها است .پس به قول بابك نجفي شاعر گيلاني : بيا اَمي زبانَ حرمت بَنيم /كوچي زاكانَ گيلكي ياد بَديم (بيا به زبانمان حرمت بنهيم و به كودكانمان گيلكي آموزش دهيم ) .
گزارش : گيتي بابايي
6030