به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی رئیس جمهوری روز سه شنبه اسامی 17 وزیر پیشنهادی دولت دوازدهم را به مجلس شورای اسلامی ارایه كرد كه در آن «محمد جواد ظریف» باردیگر برای تصدی مسئولیت وزارت امور خارجه معرفی شد.
**سوابق علمی، تخصصی و اجرایی
محمدجواد ظریف در 17 دی ماه 1338 در یك خانواده مذهبی سنتی در تهران متولد شد، ولی تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در دبستان و دبیرستان علوی انجام داد ولی پیش از پایان تحصیلات دبیرستانی و به دلیل شرایط سیاسی و امنیتی برای ادامه تحصیل به آمریكا عزیمت كرد. در خلال دوران دانشجوئی از فعالان و مسولین انجمن اسلامی دانشجویان در امریكا و كانادا بود.
سوابق تحصیلی دانشگاهی ظریف از سال 1356 در دانشگاه ایالتی سانفرانسیكو در رشته روابط بین‌الملل شروع و تا سال 1367 با اخذ دكتری مطالعات بین‌المللی (روابط و حقوق بین‌الملل) از دانشگاه دنور آمریكا ادامه داشته است.
ظریف دارای سوابق سیاسی و مدیریتی طولانی در وزارت امور خارجه می باشد؛ مسئولیت وزارت امورخارجه و ریاست هیات مذاكرات هسته ای در دولت تدبیر و امید، معاونت حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه به مدت 10 سال (1371 تا 1381)، سفیر و نماینده دائم در سازمان ملل متحد در نیویورك به مدت 5 سال (1381 تا 1386) مهمترین مسئولیت های وی در وزارت خارجه به شمار می رود.
وی در دوران وزارت مفتخر به دریافت نشان درجه یك لیاقت شده و هرسال به عنوان وزیر و یا وزارتخانه او به عنوان دستگاه نمونه شناسایی شده و پیش از آن در دوره معاونت و سفارت نیز پندین بار به عنوان مدیر نمونه ملی و دستگاهی شناخته شده است.
ظریف مسئولیت‌های گوناگون و مهم بین‌المللی نیز احراز كرده است كه مهمترین آنها رییس كمیته حقوقی مجمع عمومی ملل متحد، رئیس كمیسیون فرهنگی یونسكو، عضوگروه حقوقدان برجسته اصلاح منشور سازمان كنفرانس اسلامی، معاون مجمع عمومی ملل متحد، رئیس كمیسیون خلع سلاح ملل متحد و رئیس كمیته سیاسی دوازدهمین اجلاس سران عدم تعهد در دوربان است.
وی مسئولیت سیاسی برگزاری اجلاس سران كنفرانس اسلامی در تهران و ریاست ستاد برگزاری اجلاس تاسیسی بین المجالس اسلامی در تهران را نیز به عهده داشت.
سابقه تدریس ظریف بیش از دو دهه است؛ از جمله استاد میهمان در دانشكده های روابط بین‌الملل و حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
ظریف دارای تألیفات متعددی به صورت مقاله و كتاب در خصوص موضوعاتی چون دیپلماسی چندجانبه، سازمان‌های بین‌المللی، مسائل سیاسی و امنیتی، خلع سلاح، و... به زبان‌های فارسی و انگلیسی می‌باشد كه در نشریات معتبر داخلی و بین‌المللی منتشر شده است.
وی دو فرزند متاهل دارد كه در ایران به زندگی و كار مشغولند.
**عزت، حكمت ومصلحت چراغ راه روشن برای برنامه‌ریزی سیاست خارجی
به گزارش ایرنا، در مقدمه و خلاصه سوابق مدیریتی و رویكرد سیاست خارجی و برنامه كه از برای وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه منتشر شده، آمده است: برنامه‌ریزی در سیاست خارجی با میراث گرانبهای امام خمینی (ره) بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران پیوند خورده است.
بر این اساس مهمترین چارچوب تعیین‌كننده حركت سیاست خارجی، «ایمان به خدا و ارزش‌های والای اسلامی»، «خودباوری»، «نهراسیدن از قدرت‌های بزرگ»، «توجه به محرومان» و «جانبداری از مظلومین در مقابل ظالمان» و باور عمیق به این واقعیت است كه قدر قدرتی جز خداوند تبارك‌وتعالی وجود ندارد و تمام قدرت‌های مادی در مقابل اراده ملت‌ها ناچار به تسلیم و سر فرود آوردن می‌باشند.
همچنین در برنامه پیشنهادی ظریف به نمایندگان مجلس جهت حضور در وزارت امور خارجه دولت دوازدهم تصریح شده است: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تكلیف دستگاه سیاست خارجی را در فكر و عمل روشن كرده و چارچوب‌های مصرح در قانون اساسی، وظایف و تكالیف وزارت امور خارجه در تأمین استقلال و امنیت كشور و تأمین حاكمیت ملی را به تصویر كشیده است.
دیدگاه‌ها و مشی مقام معظم رهبری درزمینه سیاست خارجی در فراز راهبردی رعایت «عزت»، «حكمت» و «مصلحت»، چراغ راهی بسیار روشن و مهم، در هرگونه برنامه‌ریزی سیاست خارجی است. این سه اصل راهبردی بر دوگانه اندیشی در ایجاد و فاصله بین انقلابی بودن و عقلانی بودن خط بطلان می‌كشد و روشن می‌سازد كه بین حفظ ارزش‌ها و آرمان‌های انقلابی و سیاست و رفتار عقلانی، رابطه‌ای ماهوی وجود دارد.
این رابطه ماهوی بنیاد برنامه‌ریزی سیاست خارجی است. مجموعه‌ای از اسناد كلیدی نظیر سند چشم‌انداز، سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه اقتصاد مقاومتی و قانون برنامه ششم توسعه در كنار سایر قوانین كشور، مشخص‌كننده برنامه‌های اجرایی كشور در حوزه سیاست خارجی می‌باشند. با توجه به این متن گفتمانی، معنایی و قانونی، برنامه كاری سیاست خارجی ارائه و به مرحله اجرا در می آید.
**سیاست خارجی در چارچوب آرمان های انقلاب اسلامی
همچنین در برنامه های ارائه شده از سوی وزیر پیشنهادی برای وزارات امور خارجه تاكید شده است: «برنامه ریزی عملیاتی برای سیاست خارجی در چارچوب آرمان های انقلاب اسلامی و اسناد بالادستی نیازمند برداشت‌های دقیق از شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی و محاسبه هوشمندانه نحوه بهره برداری بهینه از شرایط است.
سیاست خارجی، دانش، مهارت، دقت و توجه به واقعیت‌های گوناگون و پیچیده در حال شكل‌گیری در عرصه بین‌الملل، و تركیب ظریف و هوشمندانه‌ای از رعایت اصول و ارزش‌ها و تطبیق آنها با شرایط متحول است.»
در بخش دیگری از رویكردهای سیاست خارجی برنامه وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه آمده است: « شرایط سیاسی و استراتژیك جهانی و منطقه‌ای دگرگون‌شده است. دوران نسبتاً طولانی پسا جنگ سرد، همچنان دورانی سیال، انتقالی و در حال گذار و دارای پویایی‌های خاص خود است. بی‌تردید، عصر برتری غرب در نظام بین‌المللی به سر آمده و جهان وارد دوره جدید پسا غربی شده‌است.»
در این برنامه آمده است: «در عصر پساغربی، سیاست بین‌المللی در چند قدرت بزرگ خلاصه نمی شود و نباید با نگاه جنگ سردی به جهان نگریست. در دوران پساغربی، كنشگران متعدد و متكثر شده‌اند. تكثر و پراكندگی كنشگران، انحصار بازی سیاسی را از دست چند دولت غربی خارج كرده است. قدرت و ثروت در جهان در حال جابه‌جایی است. مفهوم قدرت دچار دگرگونی شده است. هرچند كه عناصر سخت‌افزاری قدرت هنوز هم مهم هستند، ولی اكنون دوران اهمیت یافتن عناصر معنایی قدرت است. معناسازی‌ها، روایت‌پردازی‌ها، گفتمان‌سازی‌ها، قدرت و ارزش راهبردی یافته‌اند. چه‌بسا بازیگرانی كه از قدرت مادی فراوانی برخوردارند ولی در رقابت معنایی نه‌فقط بازنده‌اند، بلكه فاقد هرگونه مقبولیت و مشروعیت بین‌المللی گشته‌اند و توان نفوذ و تأثیرگذاری خود را از دست داده اند.»
**خاورمیانه در حال پوست‌اندازی راهبردی و تاریخی/ شرایط پیچیده منطقه غرب آسیا
در ادامه رویكردهای سیاست خارجی در برنامه های ظریف آمده است:«منطقه غرب آسیا و یا خاورمیانه یكی از سخت‌ترین دوران های تاریخی خود را طی می‌كند. برخی از كنشگران منطقه‌ای، هنوز در فضای بازی با حاصل جمع صفر مشغول برنامه ریزی و اقدام می باشند. این باور نادرست همراه با اعتقاد به كشاندن بیشتر قدرت‌های فرامنطقه‌ای به حوزه‌های پیرامونی، شرایط پیچیده‌ای را ایجاد كرده است كه در آن منطق خشونت و افراط بر منطق اعتدال و همكاری پیشی گرفته است.»
همچنین در این برنامه پیشنهادی به مجلس تصریح شده است: «منطقه آینه تمام نمای آشفتگی و دگرگونی در نظام بین‌المللی از یك‌سو و انباشت مشكلات درونی از سوی دیگر است. تلاقی مداخلات قدرت‌های فرامنطقه‌ای با سوء مدیریت‌ها و حاكمیت‌های فاقد پایگاه مردمی، ناكارآمدی سیاسی و اداری، قرائت‌ها و روایت‌های افراطی و خشونت‌آمیز از اسلام -كه با واقعیت رحمانی دین الهی فاصله نجومی دارد، طراحی‌ها و توطئه‌های رژیم صهیونیستی، تمركز بر گرایش‌های قومی و قبیله‌ای، وجود گسل‌های اقتصادی و اجتماعی، تلاش برای افزایش شكاف‌های مذهبی، و بازتر شدن محیط برای كنشگران غیرسنتی، مناطق پیرامونی كشور را به شكننده‌ترین محیط منطقه‌ای جهان تبدیل كرده است.»
در این برنامه اشاره شده است كه « منطقه غرب آسیا در حال یك پوست‌اندازی راهبردی و تاریخی است، حساس‌ترین فضای عمل سیاست خارجی است. طراحی و برنامه‌ریزی سیاست خارجی در عین توجه به شرایط پیچیده و متحول جهانی و منطقه‌ای، باید با عنایت به ارزیابی دقیق و راهبردی از موقعیت جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان صورت پذیرد.»
**جمهوری اسلامی ایران مظهر تحقق‌یافته مردم‌سالاری دینی
در برنامه ارائه شده از سوی وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه تاكید شده است: « واقعیت غیرقابل‌انكار این است كه ایران، به لطف الهی، در اثر چهار دهه مقاومت مردم ایران، از ثبات، استحكام و اقتدار كم‌نظیری برخوردار است. جمهوری اسلامی ایران مظهر تحقق‌یافته مردم‌سالاری دینی است و این از بزرگ‌ترین ذخایر راهبردی است. آنچه به كشور قدرت بخشیده علاوه بر ظرفیت‌های ذاتی و دستاوردهای همه‌جانبه نظامی، اقتصادی، صنعتی، آموزشی و بهداشتی، سامانه معنایی و گفتمانی است كه به بركت انقلاب اسلامی، به مردم و مسئولین كشور اعتماد به‌نفس بی‌نظیری بخشیده است. این مجموعه و منظومه فكری است كه ایران را به تنها كشوری در منطقه تبدیل كرده كه امنیت خود را به‌صورت بومی تأمین می‌كند.»
همچینن در ادامه رویكردهای سیاست خارجی در برنامه ظریف تصریح شده است: «ایران در تأمین امنیت خود، به هیچ كنشگری متكی نیست ضمن اینكه منادی و پیشگام كمك به امنیت منطقه است. پیشرفت علمی و اقتصادی ایران نیز درون زاست، و همزمان برای همكاری و هم افزایی منطقه ای و بین المللی توانمند و مهیا می باشد. در سیاست نیز ایران متأثر از نوسانات قدرت در پایتخت های كشورهای فرامنطقه‌ای نیست. در فرهنگ و ادب، از غنای عمیق تاریخی برخوردار است. اسلام مردم ایران، اسلام تعقل، تفكر و اجتهاد است و در حوزه سیاست‌گذاری جهت‌گیری مردمی دارد و از همین رو است كه توجه به تأمین نیازهای مردم، مخصوصاً در ابعاد اقتصادی، مبنا و محور سیاست خارجی كشور را شكل می‌دهد.»
** ایران پرچمدار مبارزه با خشونت و افراط
در رویكردهای سیاست خارجی برنامه وزیر پیشنهادی اشاره شده است كه «درعرصه منطقه‌ای، ایران پرچمدار مبارزه با خشونت و افراط است. ایران بخش مؤثر و تعیین كننده ای از راه‌حل برای بحران‌های منطقه‌ای است و بدون اغراق هیچ بحران و چالش منطقه‌ای بدون حضور مؤثر ایران حل‌شدنی نیست. جمهوری اسلامی از مسئولیت خود به میزان یك قدرت مؤثر منطقه‌ای آگاه است و به‌عنوان قدرتی كه به بازی با حاصل جمع صفر معتقد نیست، به دنبال منطقه ای امن، قدرتمند، پیشرفته و باثبات است و بر این باور است كه همكاری منطقه‌ای مبنای صلح و ثبات بوده و زندگی منطقه‌ای، پیوندهای مردمی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و راهبردی با همه همسایگان باید گسترش یابد و این‌ها همه درگرو باور به همكاری است.»
وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه در بخش رویكردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تاكید كرده است:« باور به همكاری و كنشگری ایران منحصر و محدود به عرصه منطقه‌ای نیست. ایران در حد خود به‌عنوان كنشگری مستقل در مناسبات بین‌المللی اعتقاد دارد كه فقط با همكاری و مشاركت است كه می‌توان مسائل جهانی - از محیط‌زیست تا گسترش افراط‌گرایی و از گسترش شكاف‌های اقتصادی تا برآمدن دوباره گرایش‌های نژادپرستانه و انحصارگرا - را حل كرد.
**دولت یازدهم و سیاست خارجی؛ چارچوب ها،چالش ها و دستاوردها
ظریف در بخش دیگری از برنامه های ارائه شده با اشاره به چارچوب های سیاست خارجی در چهار سال گذشته در دولت یازدهم بیان كرده است:« درعرصه سیاست خارجی و در چارچوب برنامه ارائه شده، گام‌هایی بلند و بعضاً تاریخی برداشته شد كه مهمترین آنها گذر از پرونده هسته‌ای بود. با فضل الهی، عنایات ائمه اطهار(ع)، رهنمودهای داهیانه و حمایت های مقام معظم رهبری، مدیریت مدبرانه و شجاعانه ریاست محترم جمهوری و حمایت گسترده مردمی، و علیرغم همه چالش‌ها و موانع گونه گون، با اعتمادبه‌نفسی كه میراث امام خمینی (ره) است، با تمسك به روش های شناخته شده دیپلماتیك و با پشتیبانی قدرت همه‌جانبه كشور، خطرات متعدد فراروی كشور و نظام مرتفع و شرایط بین‌المللی دگرگون شد.»
وزیر امور خارجه دولت یازدهم بیان كرده است: «خروج از فصل هفتم منشور ملل متحد در بیش از هفت دهه از حیات سازمان ملل متحد اقدامی منحصربه‌فرد است. دستاوردهای دولت یازدهم در عرصه سیاست خارجی، منحصر به موفقیت در مذاكرات هسته‌ای و برجام نیست. قفل مناسبات خارجی با همه كشورهابه صورت متوازن، هدفمند و هوشمندانه گشوده شد. سیاست خارجی در خدمت اقتصاد و باز كردن گره‌های اقتصادی كشور قرار گرفت و توفیق‌های فراوانی اعم از عادی شدن فروش نفت، سرمایه‌گذاری در حوزه‌های انرژی، افزایش گردشگری، عقد قراردادهای گوناگون اقتصادی و تجاری و توسعه همكاری‌های فن آوری به دست آمد. پیوند با ایرانیان خارج از كشور گسترده تر و عمیق‌تر شد كه جلوه‌ای از آن در صف‌های طولانی هموطنان در خارج از كشور برای دادن رأی در انتخابات ریاست جمهوری مشاهده گردید.»
**صهیونیست ها به دنبال تنش و بحران‌آفرینی
سیاست خارجی در چهار سال گذشته با چالش‌هایی در درون و برون نیز روبه‌رو بوده است. جناحی اندیشی در مورد سیاست خارجی، فدا كردن منافع ملی به‌پای منافع حزبی، بیدقتی و ناآگاهی در تجزیه و تحلیل شرایط پیچیده، عدم انضباط در كلام و گفتارهای مربوط به مناسبات خارجی، ناهماهنگی و بعضاً اتخاذ سیاست‌های موازی از چالش‌های عمده داخلی است كه باید در دوره جدید با همدلی و همراهی مرتفع گردد. در عرصه خارجی، چالش‌های مربوط به مناطق پیرامونی ایران و به‌طور خاص رفتار برخی از كنشگران منطقه‌ای باید مستمرا مورد مداقه قرار گیرد. برخی از آنها نهایت تلاش خود را برای جلوگیری از به سرانجام رسیدن مذاكرات هسته‌ای بكار بستند و هنوز نیز در ائتلاف و اتحادی نامیمون با صهیونیسم، سعی دارند با تشدید فضای اسلام هراسی، شیعه هراسی و ایران هراسی، دوباره ایران را به عنوان دروغین تهدید امنیت بین‌المللی مطرح كنند و با توجه به تغییراتی كه مخصوصاً در ایالات‌متحده رخ‌داده، از فرصت برای تنش و بحران‌آفرینی بیشتر منطقه‌ای و بین‌المللی بهره‌برداری كنند؛كه البته دچار بیدقتی خطرناك در محاسبه در همه زمینه ها شده اند.
** ابر اولویت های برنامه ظریف در كابینه دوازدهم
وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه در برنامه خود تصریح كرده است:« با عنایت به آنچه كه از ارزش‌ها، اصول و شرایط كنونی خود و منطقه ذكر شد، سیاست خارجی دولت دوازدهم مهمترین اولویت های خود را با توجه به چالش های موجود در دو ابراولویت حل و فصل مشكلات منطقه ای و تقویت روابط با همسایگان در حوزه روابط سیاسی، و كمك به دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی و بهبود وضعیت معیشت مردم در حوزه دیپلماسی اقتصادی تعریف می كند.
ظریف در توضیح این اولویت های اساس در سیاست خارجی دولت دوازدهم در برنامه پیشنهادی خود افزوده است:«این دو ابراولویت ارتباطی تنگاتنگ با یكدیگر دارند. حل مشكلات منطقه ای و ایجاد و گسترش روابط مطلوب با همسایگان زمینه های بی ثباتی، تنش و درگیری را در حوزه های پیرامونی ایران از بین خواهد برد و در كنار دستاوردهای ناشی از به ثمر رسیدن برجام، امنیتی حاصل خواهد شد كه به نوبه خود بستر مناسبی برای دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی در حوزه سیاست خارجی خواهد بود.»
وی در برنامه پیشنهادی خود تصریح كرده است: «اقتصاد مقاومتی راهبرد ملی ما برای تامین منافع كشور به صورتی پایدار در محیط ناپایدار منطقه و جهان است. تحقق این امر مهم در وزارت امور خارجه در محور قرار دادن اقتصاد در متن دیپلماسی تبلور می یابد. دیپلماسی اقتصاد محور نیازمند تجمیع و تمركز كلیه عوامل ارتقادهنده روابط اقتصادی خارجی در وزارت امور خارجه و جهت دادن منافع فعالان اقتصادی، بنگاهها و دستگاههای اقتصادی در مسیر تامین منافع ملی است. برای تحقق این هدف برجسته تر كردن دیپلماسی اقتصادی در ساختار وزارت امور خارجه همراه با چابك سازی تشكیلات آن دردستور كار قرار گرفته است.»
**اهداف كلان سیاست خارجی
وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه در زمینه اهداف كلان سیاست خارجی در دولت دوازدهم توضیح داده است كه« سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مانند هر دولت دیگری كه خواهان حضور فعال و تأثیرگذار در صحنه متحول منطقه ای و جهانی است بر اساس یك رشته اهداف كلان كه عموما در تمامی شرایط و احوال ثابت و غیرقابل خدشه بوده و همچنین یك سلسله اهداف اجرایی و عملیاتی كه در پرتو شرایط و تحولات منطقه ای و جهانی و ضرورت ها، نیازها و مصالح ملی تعیین می شوند شكل می گیرد. هریك از این موارد می باید به روشنی و با صراحت و دقت ترسیم شود.»
ظریف برمبنای قانون اساسی، رهنمودهای امام راحل (قدس سره) و مقام معظم رهبری(مدظله العالی) و اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران و به منظور پیشبرد آرمان های انقلاب اسلامی، اهداف كلان سیاست خارجی كشور را در محورهای «پاسداری از استقلال، وحدت ملی و تمامیت ارضی كشور،كمك به تأمین امنیت ملی، اعتلای منزلت ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی ایران و ایرانی، ایفای نقش سازنده و افزایش نفوذ منطقه ای و جهانی و كاهش آسیب پذیری های كشور، ارتقای روابط و كاهش تنش ها و خصومت ها، كمك به توسعه، پیشرفت و رشد همه جانبه كشور، ترویج مردم سالاری دینی با تكیه بر نقش بنیادی مردم در حفظ نظام سیاسی بر اساس ارزش های دینی، حمایت از حقوق انسان ها و یاری مظلومان و مستضعفین در سراسر جهان،ایفای نقش مؤثر و نهادسازی به منظور كمك به استقرار صلح و ثبات پایدار در منطقه و جهان قابل دسته بندی كرده است.
**شناخت محیط سیاست خارجی/ دوران گذار در روابط بین المللِ جهان پساغربی
وزیر پیشنهادی دولت دوازدهم برای وزارت امور خارجه معتقد است:« به منظور تبیین هوشمندانه اهداف عملیاتی سیاست خارجی، فهم و شناخت دقیق و عینی شرایط جهانی، ترسیم جایگاه ایران در شرایط متحول فعلی و شناسایی واقع بینانه فرصت ها و چالش ها غیرقابل اجتناب است.»
ظریف در برنامه پیشنهادی خود خاطر نشان كرده است:«قدرت و ثروت در جهان در حال جابه‌جایی است. عصر برتری غرب در نظام بین‌المللی به سر آمده و جهان وارد دوره جدید پسا غربی شده‌است. در عصر پساغربی، سیاست بین‌المللی در چند قدرت بزرگ خلاصه نمی شود و كنشگران، متعدد و متكثر شده‌اند. تكثر و پراكندگی كنشگران، انحصار بازی سیاسی را از دست چند دولت غربی خارج كرده است. رقابتی هنجاری، ارزشی و فرهنگی بین همه قدرت ها و كنشگران در جریان است.»
ظریف با تاكید بر شناخت محیط سیاست خارجی در یان برنامه تصریح كرده است:«مفهوم قدرت با تحول محتوایی مواجه شده است. گذار از تمركز بر عوامل سنتی قدرت به سایر ابعاد نوظهور قدرت، اصالت یافتن مشخصه های فرهنگی، معنایی، هنجاری، گفتمانی و نامتقارن و اشاعه معانی نوین قدرت مانند قدرت اقتصادی، قدرت علم و فن آوری و قدرت كنشگری و اجماع سازی از نمادهای این تحول بوده است. افزایش نقش دیپلماسی عمومی و تأثیر فزاینده فضای مجازی بسیاری از مؤلفه های سیاست خارجی را دستخوش تحول كرده است.»
وی تاكید كرده است:« بازی با حاصل جمع صفر جایگاه خود را در روابط بین الملل از دست داده و گرچه هنوز بسیاری از حكومت ها تلاش می كنند منافع و اهداف خود را با هزینه دیگركنشگران به پیش ببرند، ولی كنشگرانی كه بر دیدگاه بازی با حاصل جمع صفر و یا بازی برد-باخت اصرار می ورزند، شرایط باخت – باخت را به خود و دیگركنشگران تحمیل می كنند.»
**دوران انزواجویی ارادی و داوطلبانه سپرده شده است
ظریف در برنامه پیشنهادی خود بیان كرده است كه « دوران انزواجویی ارادی و داوطلبانه در روابط بین الملل سپری شده و عدم نقش آفرینی و یا عدم حضور و یا حضور كم رنگ و غیر موثر در عرصه های منطقه ای و بین المللی نقطه ضعف و كاستی محسوب می شود. حاصل این فرایند، گرایش به رفتارهای جمعی و چندجانبه بوده است. حتی قدرت های بزرگ نمی توانند با رفتارها و سیاست های یك جانبه به اهداف جهانی خود نایل آیند و نیاز به ائتلاف سازی دارند. ائتلاف ها عمدتا موقتی و مقطعی بوده و موضوعات مختلف روابط خارجی كشورها را در بر می گیرند. رویكرد «همكاری و رقابت» جای «تقابل و یا همكاری بی قید و شرط» را گرفته است.
وزیر پیشنهادی برای سیاست خارجی دولت دوازدهم در برنامه های خوداشاره كرده است:« نظر به وجود ابهامات و متغیرهای نوظهور در دوره انتقالی، امكان خطا در برآورد قدرت خود و دیگران و نیز پیش بینی نیات و عكس‌العمل‌های دیگران و نیز هزینه ناشی از چنین اشتباه محاسبه ای بسیار بالا می باشد. دریافت و برداشت منطبق بر واقعیت از شرایط جهانی، رفتار سایر كنشگران و توانایی های خود، عامل حیاتی در شكل دادن به رفتار محاسبه شده و منطبق بر منافع كشورها محسوب می گردد.»
وی همچنین تصریح كرده است: «قدرت های بزرگ، متوسط و حتی كوچكی كه ارزیابی صحیحی از شرایط انتقالی داشته و با شناخت واقع بینانه مزیت های نسبی و آسیب پذیری های خود، برنامه ریزی هوشمندانه ای برای بهره برداری از این شرایط داشته باشند، می توانند جایگاه جهانی خود را ارتقا داده و قدرت و نفوذ خود را نهادینه و تثبیت نمایند. در مقابل آن دسته از كشورها كه ارزیابی واقع بینانه و دقیقی از شرایط انتقالی و توانمندی ها و آسیب پذیری های خود ندارند، موقعیت و نفوذ خود را ازدست داده و به حاشیه رانده می شوند.»
ظریف در برنامه پیشنهادی خود با اشاره به این كه «در دوران انتقالی كنونی، ایران خود یكی از منابع و موضوعات اصلی در شكل دادن به نظام بین المللی در حال شكل گیری است.» افزوده است: « با توجه به این واقعیت كه علاوه بر قدرت مادی و توان دفاعی، اكنون منابع غیر سنتی قدرت و به ویژه قدرت اقناعی و گفتمان های تأثیرگذار در شكل گیری ساختار آتی روابط بین الملل نقش برجسته ای دارند، جمهوری اسلامی ایران از نقش برجسته ای در روابط بین المللی مخصوصا در عرصه ارزشی، هنجاری و معنائی برخوردار است. لذا در صورت ارزیابی دقیق و ایفای نقش حساب شده، می تواند قدرت خود را نهادینه و اثرگذار كند.»
**فرصت های جمهوری اسلامی ایران در شرایط گذار
گزینه پیشنهادی دولت دوازدهم برای وزارت امور خارجه «ظرفیت جدی برای كنشگری مؤثر ایران در دوران گذار كنونی درصحنه جهانی به بركت مجموعه ای از توانمندی های فعلی و بالقوه، عدم وابستگی و استقلال ایران در سیاست خارجی و امكان حضور در صحنه بین المللی بدون محدودیت های معمول، هویت تأثیرگذار ایران به دلیل پیام جهانی مردم سالاری دینی و رسالت جهانی تعریف شده در قانون اساسی و اسناد بالادستی و امكان فراتر رفتن گستره حضور و نفوذ ایران از یك قدرت میانی و منطقه ای و تقویت نقش الهام بخشی با حضور پرشور مردم در انتخابات 29 اردیبهشت» را از مهمترین «فرصت های جمهوری اسلامی ایران در شرایط گذار» می داند.
ظریف همچنین در برنامه پیشنهادی خود «تداوم ثبات و آرامش جمهوری اسلامی ایران در منطقه ای ناامن علیرغم تلاش افراط گرایان برای ایجاد ناآرامی در كشور، فرصت برای ارائه پیام صلح، دوستی و همكاری منطقه ای به دلیل خستگی مردم منطقه و جهان از تداوم جنگ و بحران در منطقه، توان مندی جمهوری اسلامی برای ایفای نقش به عنوان یك كنشگر ارتباطی میان مناطق مختلف؛ موقعیت ایران در شكل‌دهی به ساختار معنایی نظام بین‌الملل آینده با عنایت به فرصت‌های راهبردی ناشی از شرایط انتقالی و تركیب خودباوری، پیام جهانی و توان مندی فرهنگی» را نیز از دیگر «فرصت های جمهوری اسلامی ایران در شرایط گذار» بیان كرده است.
وی همچنین به «دیدگاه مستقل ایران در مورد آینده نظام بین الملل و تعریف خودباورانه نقش معنایی ایران فراتر از مرزهای جغرافیایی، سابقة غنی فرهنگی و تمدنی و عمق و گستره خاستگاه فرهنگی ایران با برخورداری از نیروی انسانی جوان، با استعداد و تحصیل كرده در كشور،نقش غیرقابل حذف ایران در تحولات جاری و آینده منطقه، حذف برخی رقبای منطقه ای ایران و چالش های داخلی و منطقه ای قدرت های رقیب پیرامونی و شرایط دشوار آمریكا و سایر قدرت های معارض در سوریه، یمن، عراق و افغانستان و فرصت تبیین و ارائه عملی اعتدال به عنوان تجلی گفتمان اصیل انقلاب اسلامی در برابر موج شدید افراط گرایی در منطقه و جهان، چالش های فراروی حكومت های سكولار اسلام گرا و ضرورت تبیین الگوی بومی مردم سالاری دینی» اشاره كرده و آن ها را از موارد مهم دیگر به عنوان «فرصت های جمهوری اسلامی ایران در شرایط گذار» بیان كرده است.
**چالش های منطقه ای و جهانی جمهوری اسلامی
ظریف همچنین در برنامه خود تصریح كرده است: «تداوم بی ثباتی در منطقه پیرامونی ایران، تداوم بحران در خاورمیانه به عنوان كانون حادترین و عمده‌ترین بحران‌های منطقه‌ای با ادامه اشغال و نقض حقوق مردم فلسطین، نارضایتی گسترده و بی ثباتی در اثر نبود مردم سالاری در اكثر كشورهای منطقه،وابستگی سیاسی و نظامی بیش از حد برخی از كشورهای منطقه به آمریكا و دریافت میلیارد ها دلار تسلیحات مرگبار از آن كشور» را از چالش های منطقه ای و جهانی جمهوری اسلامی عنوان كرده است.
وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه در برنامه خود بیان كرده كه«اعتقاد بسیاری از كنشگران منطقه به بازی با حاصل جمع صفر، تداوم فعالیت گروه های تروریستی و افراطی در منطقه و تداوم حمایت برخی كشورهای منطقه از گروه های تكفیری و سلفی، بحران تروریسم، افراطی‌گری و مواد مخدر به دلیل تأثیرات منطقه‌ای ادامه بحران در افغانستان و مداخله آمریكا و حضور نیروهای ناتو،تلاش آمریكا، رژیم صهیونیستی و برخی كشورهای منطقه برای احیای مجدد ایران هراسی، اسلام هراسی و شیعه هراسی و امنیتی سازی جمهوری اسلامی ایران،تلاش رژیم صهیونیستی برای نزدیكی به كشورهای منطقه علیه ایران،تلاش برای تضعیف اهرم های راهبردی ایران در برخی كشورهای منطقه، تشدید اختلافات ایران باكشورهای جنوب خلیج فارس و غیبت ایران در سازوكارهای امنیتی منطقه در خلیج فارس، اوراسیا و جهان عرب؛ از دیگر چالش های منطقه ای و جهانی فرا روی جمهوری اسلامی ایران در حوزه سیاست خارجی است.
**سیاست خارجی دولت یازدهم / گفتمان اعتدال
ظریف در بخش دیگری از برنامه ارائه شده با اشاره به اینكه «با ارزیابی شرایط جهانی و فرصت ها و چالش های فراروی جمهوری اسلامی ایران، دولت یازدهم «گفتمان اعتدال» را اساس عمل خود در سیاست خارجی قرار داد» تصریح كرده است:«این گفتمان بر مبنای حركت واقع بینانه، خودباورانه، متوازن و هوشمندانه از «تقابل» به «گفتگو، تعامل سازنده و تفاهم» بر اساس اصول «عزت، حكمت و مصلحت» طراحی شده بود.»
وی معتقد است كه عناصر گفتمان اعتدال عبارتند از:«واقع بینی بر مبنای شناخت نظام بین الملل، شناخت ظرفیت ها و توانمندی های ملی، و پرهیز از تخفیف و یا بزرگنمایی دیگران؛ خودباوری با اتكا به توانمندی های مادی و معنایی كشور، عقلانیت و خرد جمعی، شجاعت و ابتكار عمل در سیاست خارجی، استقامت در پاسداری از ارزش ها و آرمان ها، صلح طلبی و عدالت خواهی؛ آرمان گرایی و باور به اهداف و ارزش های والای انقلاب اسلامی، توازن درآرمان و واقعیت، و اهداف ملی و فراملی، و نیز تناسب بین اهداف و ابزار و تعامل سازنده و مؤثر بر اساس تعامل و گفتگو از جایگاه برابر، احترام و منافع متقابل، كاستن از خصومت ها، و تنش زدایی و اعتماد سازی متقابل.»
ظریف در چارچوب «گفتمان اعتدال دولت یازدهم» رویكردهایی همچون «تقویت امنیت ملی و رفع تهدیدات خارجی، تعامل سازنده و مؤثر با جهان،ارتقای اعتبار و افزایش احترام و عزت جمهوری اسلامی ایران،رفع تنش‌های غیرضرور در روابط خارجی، بهره‌گیری مناسب از ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و فرصت‌ها، محور قرار دادن اقتصاد و توسعه ملی، خنثی‌سازی اسلام ستیزی، شیعه ستیزی و ایران هراسی، تقویت فهم مشترك و اجماع داخلی،تلاش برای اعمال مدیریت منسجم، هماهنگ و موثر بر روابط خارجی كشور» را راهنمای عمل خود در سیاست خارجی ارزیابی و عنوان كرده است.
وی همچنین «عبور از بحران هسته ای و شكست محاصره سیاسی و اقتصادی كشور، شناسایی رسمی برنامه هسته‌ای ایران توسط شورای امنیت، لغو تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و شورای حكام آژانس علیه برنامه هسته‌ای ایران، و پایان دادن به پرونده اتهامات سنگین مربوط به ابعاد نظامی برنامه هسته ای ایران، حفظ كامل صنعت هسته ای ایران شامل فناوری، تحقیق و توسعه، تاسیسات و نیروی انسانی به خصوص در دو حوزه كلیدی آب سنگین و غنی سازی، و آزاد شدن میلیاردها دلار از دارایی‌های بلوكه شده ایران در بانك‌های خارجی، رفع بسیاری از تحریم ها در حوزه های كلیدیِ انرژی، حمل و نقل، بانكی و مالی و ...» را از مهمترین دستاوردهای دیپلماسی دولت یازدهم بیان كرده است.
* خارج شدن ایران از بن‌بست راهبردی و انزوای تحمیلی
گزینه پیشنهادی برای وزارت امور خارجه در كابینه دوازدهم به « باز شدن فضای بین‌المللی كشور و خارج شدن ایران از بن‌بست راهبردی و انزوای تحمیلی» اشاره كرده و افزوده است:«تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران در فضای بین‌الملل به‌عنوان یك كنشگر تعامل‌گرا و مسئولیت‌پذیر وآشكار شدن قدرت دیپلماسی و ابتكار عمل ایران در قبال قدرت‌های بزرگ،شكست و انزوای رژیم صهیونیستی در مانع‌تراشی مقابل توافق هسته‌ای، حضور فعال و تعیین كننده در مدیریت بحران های منطقه ای، حضور فعال و تأثیرگذار پس از یك دوره چندین ساله حذف از صحنه بین المللی در مورد موضوعات منطقه ای منجمله حضور قدرتمند و مشاركت فعال در گفتگوهای صلح مربوط سوریه و ایجاد روند آستانه، كمك به حل و فصل بحران سیاسی و انتخاب رئیس جمهور جدید در لبنان و پشتیبانی از محور مقاومت و جلب حمایت بین المللی از آن» را نیز از دیگر دستاوردهای ارزشمند «دیپلماسی دولت یازدهم» ارزیابی كرده است.
وی همچنین در این برنامه تصریح كرده است كه « تلاش برای ایجاد اجماع جهانی علیه تروریسم تكفیری، محور قرار دادن اقتصاد و توسعه ملی با تكیه بر لوازم اقتصاد مقاومتی، ارتقای امنیت ملی و توانمندی های دفاعی كشور، از بین رفتن بیشتر زیرساخت های حقوقی، سیاسی و اقتصادی تهدید علیه كشور، خارج شدن ایران از ذیل فصل هفت منشور ملل متحد و تعدیل مصوبات و حذف كامل تهدیدات شورای امنیت پیرامون آزمایش‌های موشكی ایران، گشایش در تامین نیازهای دفاعی كشور منجمله دریافت سامانه دفاعی پیشرفته اس-300 از روسیه پس از چندین سال تعلل، ایجاد توازن و تعادل در سیاست خارجی از طریق تنوع بخشی به روابط خارجی كشور با همه مناطق جغرافیایی و بلوك‌های سیاسی» نیز از مهمترین «دستاوردهای دیپلماسی در دولت یازدهم» است.
** چالش ها در حوزه خارجی و داخلی / نابسامانی فزاینده در نظام سیاسی آمریكا
وزیر امور خارجه دولت یازدهم همچنین در برنامه پیشنهادی سیاست خارجی برای دولت آینده نیز به «چالش‌های باقی مانده» اشاره كرده و افزوده است:«علیرغم موفقیت‌های قابل‌توجه در دستیابی به بسیاری از اهداف، جمهوری اسلامی ایران در چهار سال گذشته در برخی از حوزه‌های سیاست خارجی به قدر كفایت به اهداف خود نائل نگردیده و با درجاتی از عدم موفقیت مواجه بوده است. این ناكامی ها به دلیل وجود موانع یا چالش هایی بوده است كه در دو حوزه خارجی و داخلی در مقابل سیاست خارجی قرار داشته اند.»
وی همچنین درخصوص تصریح كرده است:« نابسامانی فزاینده در نظام سیاسی آمریكا و گسترش رقابت های درونی و اتخاذ سیاست های افراطی و ساده لوحانه مبتنی بر تهدید، تحریم، باج خواهی و مقابله با جمهوری اسلامی ایران برای سرپوش گذاشتن بر اختلافات داخلی و معضلات خارجی در آمریكا، عناد دولت جدید آمریكا و رژیم صهیونیستی و برخی كشورهای منطقه با برجام و تلاش برای نابودی و یا از بین بردن تأثیرات مثبت سیاسی، اقتصادی و امنیتی برجام برای كشور، تلاش یكپارچه محافل تندرو در آمریكا، رژیم صهینونیستی و برخی كشورهای منطقه برای بازگرداندن فضای ایران هراسی،شیعه هراسی و امنیتی سازی مجدد ایران از طریق موضوعات منطقه ای،
تنش در روابط با همسایگان جنوبی به دلیل سیاست های مخرب رژیم سعودی، ایجاد فضای سنگین عدم اعتماد در منطقه به واسطه سیاست های مسموم فرقه گرایی و اختلاف افكنی، تداوم و پیچیدگی بحران‌های منطقه‌ای به دلیل كثرت كنشگران و سیاست های خطرناك كشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای، گسترش افراط گرایی و تروریسم در منطقه و موج اختلاف و جدایی طلبی در داخل كشورهای منطقه و تنازع بین آنها؛» از مهمترین «چالش ها در حوزه خارجی» است.
ظریف در برنامه پیشنهادی خود یاد آور شده است كه «فقدان درك مشترك و اجماع داخلی در حوزه سیاست خارجی و فرصت ها و چالش ها، تصمیم گیری نامتمركز و نامنسجم در برخی موضوعات سیاست خارجی و اعمال سیاست های موازی، غلبه گاه و بیگاه منافع جناحی بر منافع ملی، به ویژه در سطح رسانه ها و حتی رسانه ملی،
سیاست های متفرق و بعضا متعارض در حوزه های اقتصادی و امنیتی،اقدامات و سخنان متضاد یا خنثی‌كننده در موضوع واحد توسط افراد و دستگاههای رسمی، و اقدامات تخریبی گروه های خودسردر داخل كشور همچون حمله به سفارت و سركنسولگری عربستان كه تبعات منفی آن برای سیاست های جهانی و منطقه ای جمهوری اسلامی غیرقابل اندازه گیری است» از مهمترین چالش های سیاست خارجی درحوزه داخلی است
**اهداف اجرایی و عملیاتی برنامه ها/ ارتقای جایگاه ایران و ایرانی در صحنه جهانی،
در برنامه های ظریف آمده است: «ارتقای جایگاه ایران و ایرانی در صحنه جهانی، توسعه پیوندهای راهبردی و گسترش همكاری و مشاركت با كشورهای منطقه و جهان و تنوع‌بخشی و تقویت پیوندهای همه‌جانبه با كشورهای هدف در جهان به ویژه كشورهای منطقه، همسایگان و قدرت‌های نوظهور، تنش زدایی، بازسازی و اصلاح تعاملات با قدرت های مؤثر بین المللی در جهت منافع ملی، عادی سازی و بهبود روابط با كشورهای منطقه به ویژه همسایگان، تقویت روابط با شركای سنتی در اروپا و آسیا و حمایت از پیشرفت و توسعه اقتصادی در اجرای سیاست های ابلاغی اقتصاد مقاومتی» از اهداف اجرایی و عملیاتی بر اساس اسناد بالادستی در پرتو تحولات جهانی و شرایط ایران در چهار سال پیش روی دولت آینده در حوزه سیاست خارجی است.
وی «كمك به توسعه صادرات غیر نفتی، خدمات فنی و مهندسی و جذب سرمایه، فن آوری و گردشگر خارجی، جلب حمایت و سرمایه ایرانیان خارج از كشور، حفظ برجام و تعمیق و نهادینه سازی دستاوردهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی برجام، جلوگیری از شكل گیری مجدد تحریم های بین المللی و تلاش برای حذف و ناكارآمدسازی تحریم های باقیمانده آمریكا و اروپا، جلوگیری از احیای طرح آمریكایی - صهیونیستی امنیتی كردن ایران در نظام بین الملل، تأثیرگذاری سازنده بر روند تحولات جهانی به ویژه در حوزه های مبارزه با تروریسم و افراط گرایی و جلوگیری از اشاعه سلاح های كشتار جمعی، تقویت نقش الهام بخشی ایران از طریق تبیین نگاه مبتنی بر مردم سالاری دینی» را از دیگر«اهداف اجرایی و عملیاتی بر اساس اسناد بالادستی در پرتو تحولات جهانی و شرایط ایران» در برنامه آینده خود عنوان كرده است.
**راهبردها كلان و عملیاتی / تفاهم و اجماع در سطح ملی واعتدال گرایی، همكاری و تعامل سازنده و تأثیرگذار در روابط خارجی
در برنامه وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه تصریح شده است: «راهبرد كلان سیاست خارجی، تفاهم و اجماع در سطح ملی واعتدال گرایی، همكاری و تعامل سازنده و تأثیرگذار در روابط خارجی براساس رویكرد عزت، حكمت و مصلحت می‌باشد. راهبرد مزبور در راستای دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز و سایر اسناد بالادستی، تقویت امنیت ملی، رفع تهدیدات خارجی، محوری قرار دادن اقتصاد و توسعه ملی درروابط خارجی، جلوگیری از احیای برنامه اسلام ستیزی و ایران هراسی در جهان و به ویژه منطقه، ارتقای اعتبار و افزایش احترام و عزت ایران در سطح منطقه و جامعه بین‌المللی و جهان در حال گذار تعریف می‌شود.»
محورهای راهبرد كلان سیاست خارجی برنامه های ظریف در قالب « تلاش در جهت ایجاد نظام برنامه ریزی و تصمیم گیری متمركز و منسجم در سیاست خارجی،تقویت فهم مشترك و اجماع داخلی در حوزه سیاست خارجی از طریق تعامل فعال و مؤثر با مجلس شورای اسلامی، دانشگاه ها و مؤسسات مطالعاتی، طراحی مبتنی بر امنیت ملی، منافع ملی و پیشرفت اقتصادی در عرصه روابط و سیاست خارجی، فرصت سازی، تهدید زدایی و جلوگیری از افزایش تنش در حوزه های منافع حیاتی، شناسایی مستمر تهدیدها و فرصت ها به منظور استفاده و بهره گیری به موقع از فرصت ها و تبدیل تهدید به فرصت و یا مقابله با آن با هدف تأمین امنیت و منافع ملی، برقراری، تقویت و تعمیق مناسبات دوجانبه و چندجانبه در جهت تحكیم امنیت ملی، پیشبرد منافع ملی، كمك به اقتصاد ملی و معیشت مردم و ارتقای اقتدار، شأن، موقعیت و نقش كشور در منطقه و نظام بین الملل، تعامل فعال با كشورها و نهادهای مؤثر در اقتصاد جهانی و بنگاه های بزرگ اقتصادی جهت توسعه، تحكیم و تثبیت مناسبات اقتصادی، جذب سرمایه های خارجی، گسترش بازارهای صادرات كالا و خدمات، دسترسی به علم و فن آوری نوین، افزایش قدرت رقابتی ایران و تبدیل مناسبات تجاری به همكاری های بلندمدت اقتصادی،كمك به افزایش قدرت مقاومت و كاهش آسیب‌پذیری اقتصاد كشور و اطمینان از هماهنگی تمامی اقدامات كلیه دستگاه های اجرایی در زمینه روابط خارجی» برنامه ریزی و تدوین شده است.
همچنین «مشاركت فعال و هدفمند در تأمین ثبات و امنیت بین المللی و منطقه ای و مدیریت چالش ها و بحران ها به منظور ارتقای اعتبار جهانی، تأمین منافع و امنیت ملی و مقابله نظری و سیاسی با ساختار قدرت‌محور جهانی و یك جانبه گرایی، تقویت روند چندجانبه گرایی، ائتلاف سازی سیاسی با كشورهای همسو و مشاركت فعال در شكل دهی هنجارها و قواعد منطقه‌ای و جهانی براساس منافع ملی و ارزش های اسلامی، حمایت از حقوق فردی و جمعی ایرانیان در خارج از كشور، تقویت هویت ایرانی - اسلامی و ایجاد زمینه های لازم جهت مشاركت آنان در توسعه ملی، دفاع از حقوق انسان ها به ویژه مسلمانان و ملت های مظلوم به ویژه مردم فلسطین و جلوگیری از نفوذ و رسوب رژیم صهیونیستی در منطقه، كشورهای اسلامی و نهادهای بین المللی، ترویج فرهنگ و تمدن ایرانی در جهان، به ویژه حوزه جغرافیایی ایران بزرگ با هدف همگرایی و ارتقای هویت ایرانی و و بهره‌گیری از ظرفیت های دینی و فرهنگی جهت توسعه و تعمیق هویت اسلام راستین» از دیگر رئوس و «محورهای راهبرد كلان سیاست خارجی» در برنامه های وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه در دولت دوازدهم است
**راهبردهای عملیاتی /همگرایی با همسایگان درمنطقه و جهان اسلام
ظریف در برنامه پیشنهادی خود« راهبردهای عملیاتی برای دستیابی به اهداف كوتاه مدت و میان مدت كه بر اساس شرایط جهانی و موقعیت و جایگاه جمهوری اسلامی ایران» طراحی كرده است.
در برنامه پیشنهادی وی آمده است :«تعامل و همگرایی با كشورهای همسایه، منطقه و جهان اسلام، اعتمادسازی با همسایگان و تعیین تكلیف موضوعات اولویت دار با همسایگان بر مبنای اصول شناخته شده حقوقی، و با هدف حفظ تمامیت ارضی و منافع كشور و مبارزه با افراط و تروریزم، گسترش شبكه های همكاری دو جانبه و چندجانبه سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی درون و فرامنطقه ای برای ایجاد محیط سیاسی و امنیتی با ثبات و پایدار در منطقه، ایجاد پیوندهای اقتصادی و سیاسی امنیتی پایدار دو و چندجانبه از طریق شناسایی پروژه های مشترك اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، ایجاد نهادهای منطقه ای به ویژه مجمع گفتگوی منطقه ای در خلیج فارس، ممانعت از شكل گیری تهدیدات منطقه ای علیه ایران، خنثی سازی اهرم های آمریكا و رژیم صهیونیستی در مدیریت روابط كشورها و نهادهای چندجانبه با ایران و تلاش برای ایحاد جبهه واحد منطقه ای در مبارزه با تروریسم» از محورهای راهبردهای عملیاتی است.
وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه تاكید كرده است:« تعامل با كشورهای اسلامی در جهت حمایت از جریان های تقریبی و وحدت آفرین،همكاری با جهان اسلام در مقابله با صهیونیزم و حمایت از مقاومت و فلسطین و بازگرداندن موضوع فلسطین به عنوان موضوع اول جهان اسلام، گسترش روابط مردمی در منطقه، استفاده از دیپلماسی پارلمانی و تقویت مناسبات پارلمانی دوجانبه و چندجانبه؛ اقتصاد محور نمودن سیاست خارجی تجمیع و تمركز كلیه عوامل ارتقا دهنده روابط اقتصادی خارجی در وزارت امور خارجه، پیوند زدن منافع روابط خارجی فعالان اقتصادی، بنگاه ها و دستگاه های اقتصادی با منافع ملی، تسهیل شناخت و ارتباطات فعالان، بنگاه ها و دستگاه های اقتصادی با ظرفیت ها و فرصت های اقتصادی جهان، كمك به گشودن بازارهای رقابتی جهان در حوزه های سرمایه، فن آوری و صادرات بر روی فعالان اقتصادی كشو» از محورهای راهبردی عملیاتی برنامه وی است.
ظریف همچنین بیان كرده است:«حمایت قاطع و متوازن حقوقی و امنیتی از فعالان اقتصادی خارجی و تلاش در جهت ثبات در قوانین و تفسیر قوانین به ویژه در حوزه سرمایه گذاری و تجارت، كمك به ایجاد سامانه ای برای فعالان اقتصاد خارجی كشور در جهت افزایش توان رقابتی بنگاه های اقتصادی كشور در بازارهای جهانی و جلوگیری از رقابت های مخرب آنان،رصد برنامه‌های تحریم و افزایش هزینه برای تحریم كنندگان، مدیریت مخاطرات اقتصادی از طریق تهیه طرح‌های واكنش هوشمند، فعال، سریع و به هنگام در برابر مخاطرات و اختلال‌های داخلی و خارجی و اصلاح ساختار و اولویت بخشی به تسهیل روابط اقتصادی خارجی در صف و ستاد وزارت امور خارجه» نیز از محورهای راهبردی عملیاتی برنامه وی در چهار سال آینده است.
** تنوع بخشی پیوندهای اقتصادی با كشورهای منطقه
وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه در كابینه دوازدهم با اشاره به لزوم «تقویت دیپلماسی اقتصاد مقاومتی» در برنامه خود تصریح كرده است:«تسهیل ارتقای جایگاه جهانی كشور در اقتصاد دانش بنیان و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش‌بنیان در منطقه، اتخاذ دیپلماسی مؤثر انرژی با هدف ارتقای نقش مدیریتی ایران در امنیت، تولید و انتقال انرژی، حمایت از ورود به بازارهای جهانی برای صادرات كالا و خدمات فنی و مهندسی و تسهیل گسترش خدمات تجارت خارجی، تسهیل تأمین مالی و جذب سرمایه، فن آوری و گردشگر از كشورهای قدرتمند اقتصادی و علمی غیرمتخاصم، بسترسازی برای همكاری و همگرایی های تدریجی دو یا چندجانبه اقتصادی در زمینه های اطلاعات، انرژی، تجارت و ترانزیت كالا و تلاش برای بهبود رتبه های اعتباری كشور در سطح جهانی» از مهمترین رئوس برنامه های او در این حوزه است.
ظریف در برنامه خود تاكید كرده است:« ایجاد زمینه‌های لازم برای حضور بخش غیردولتی در كشورهای منطقه و كشورهای جنوب غربی آسیا به ویژه كشورهای همسایه و اسلامی و اروپا و آمریكای لاتین در چهارچوب سیاست‌های كلی اقتصاد مقاومتی، تنوع بخشی پیوندهای اقتصادی با كشورهای منطقه، فعال سازی و تقویت مسیرها و كریدورهای ارتباطی متنوع با همسایگان، افزایش مبادلات تجاری و سرمایه گذاری مشترك و متقابل در منطقه، باز تعریف نقش سازمان همكاری اقتصادی (اكو) در گسترش پیوندهای اقتصادی با همسایگان، پیگیری حركت جمعی كشورهای ساحل دریای خزر در توسعه پیوندها و همكاری های اقتصادی، تعمیم و توسعه مدل مذاكرات تجاری با اوراسیا به دیگر سازمان های منطقه ای و جهانی جهت دستیابی به قراردادهای تجارت ترجیحی و آزاد، تعمیق و توسعه روابط اقتصادی با قدرت های نوظهور و اقتصادهای بزرگ آسیا،تسهیل توافق با كشورهای اروپایی در پروژه های بزرگ اقتصادی در كشور و توجه به ظرفیت های اقتصادی بازارهای جدید به ویژه آفریقا؛ تقویت نقش بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران برنامه‌ریزی عملیاتی و هدفمند برای جلوگیری از احیای پروژه اسلام هراسی، ایران هراسی و امنیتی سازی جهانی جمهوری اسلامی ایران و پیشگیری از شكل گیری مجدد اجماع و اتخاذ تصمیمات بین المللی علیه كشور از دیگر محور های «دیپلماسی اقتصاد مقاومتی» در برنامه های سیاست خارجی وی در دولت دوازدهم است.
*تقویت روابط با قدرت های نوظهور
وی همچنین «صیانت از وجهه بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران در رابطه با موضوعات حقوق بشری از طریق رصد و پایش وضعیت حقوق بشر در عرصه بین‌المللی، پاسخ متناسب به ادعاهای بی‌پایه آنان و گسترش حقوق بشر اسلامی با همكاری دستگاههای ذی‌ربط، تداوم گفتگوهای حقوق بشری با كشورها به منظور معرفی دیدگاه اسلام نسیت به موضوع حقوق بشر و از بین رفتن قطعنامه ها و تحریم های ناعادلانه حقوق بشری، شناسایی، تقویت و تولید فرصت ها، ظرفیت ها، مزیت های نسبی، و توانمندی های كشور برای حضور فعال در عرصه منطقه ای و جهانی با استفاده از ابزارهای نوین؛ تقویت روابط با قدرت های جدید و نوظهور، ارتقا و مدیریت روابط با روسیه، چین و هند در جهت منافع ملی، دوسویه كردن و همه جانبه سازی روابط، ارتقا و تقویت همه جانبه روابط بر اساس مصالح و منافع متقابل، و تقویت روابط با سایر قدرت های نوظهور و در حال رشد» را از مهمترین عناوین و برنامه های خود در این بخش مطرح كرده است.
**تقویت روابط با كشورهای صنعتی اروپا و آسیا
همچنین در برنامه گزینه پیشنهادی برای وزارت امور خارجه در دولت دوازدهم بر« گسترش روابط سیاسی و تبدیل روابط تجاری به طرح ها و پیوندهای درازمدت اقتصادی با كشورهای پیشرفته صنعتی بر اساس اصل سود و منافع دو سویه، خارج كردن موضوعات غیرضرور، انحرافی و نامربوط از دستور كار روابط با بهره گیری از موضوعات و نگرانی های مشترك، تقویت روابط با اتحادیه اروپایی در حوزه های مختلف دوجانبه، منطقه ای و بین المللی، همكاری نزدیك با اتحادیه اروپایی و سایر شركای پیشرفته صنعتی در مقابله با سیاست های تخریبی آمریكا در اجرای برجام» تاكید شده است.
**مدیریت تنش با آمریكا / مقابله با آمریكا در منزوی ساختن ایران
ظریف همچنین در برنامه پیشنهادی خود به « مقابله با سیاست ها و تلاش های آمریكا در احیای فضای امنیتی علیه ایران، بازگرداندن ایران هراسی و منزوی ساختن ایران در مجامع بین المللی و رسانه های جهانی، تدوین نقشه راه مقابله مستمر با تلاش آمریكا برای جلوگیری از بهره برداری كامل ایران از برجام، گرفتن ابتكار عمل از آمریكا در حوزه های مختلف دوجانبه و مهار تشنج و جلوگیری از بروز تنش های غیرضرور در روابط دو كشور، برنامه ریزی هدفمند برای استفاده از كلیه ظرفیت های سیاسی رسمی و غیررسمی جهت كاستن تدریجی ظرفیت های خصومت سازی آمریكا، حمایت همه جانبه از حقوق ایرانیان خارج از كشور و جلب مشاركت آنها در توسعه و پیشرفت كشور» اشاره كرده است.
در برنامه ارائه شده ظریف به عنوان گزینه پیشنهادی برای وزارت خارجه در چهارسال آینده همچنین بر ضرورت «بهره گیری حساب شده، برنامه ای، هماهنگ و موثر از دیپلماسی دوجانبه، چندجانبه، عمومی، اقتصادی، فرهنگی، پارلمانی، دفاعی، امنیتی و غیر رسمی در جهت نیل به اهداف توسعه و امنیت كشور، بهره‌برداری از دیپلماسی عمومی و روش‌ها و ابزارهای نوین و كارآمد اطلاع‌رسانی در گستره فرامرزی برای تبیین دیدگاه‌های جمهوری اسلامی ایران در ابعاد گفتمانی و معنایی و ارتقای جایگاه ایران در افكار عمومی جهان، استفاده منسجم و هدفمند از كلیه ابزارها و روش های مكمل دیپلماسی و توجه ویژه به جامعه مدنی، رسانه ها، شبكه ها و سازمان های غیردولتی به ویژه در فضای مجازی، احیای جایگاه وزارت امور خارجه در چرخه سیاست سازی، سیاست گذاری و اجرای سیاست های مصوب، و یكپارچه سازی وانسجام برنامه ای و مدیریت سیاست خارجی نظام دادن به تصمیم سازی و تصمیم گیری در حوزه سیاست خارجی و ایجاد سازوكار قانونی پیشگیری از مداخله و اظهار نظر مقامات غیرمسئول در مسایل سیاست خارجی، ارتقای ظرفیت ساختاری و چابك سازی و افزایش انگیزه دستگاه دیپلماسی برای حضور فعال و هدفمند در سیاست سازی و اجرای سیاست خارجی و استقرار نظام شایسته سالاری در جذب و استفاده از سرمایه های انسانی، اعتماد به نفس، برنامه ریزی هوشمندانه، اجتناب از تصمیمات و حركات شتابزده، اتكا بر خرد جمعی و تلاش برای اجماع سازی ملی، ابتكار عمل و پیشگیری از تحمیل شرایط داخلی، منطقه ای و بین المللی بر تصمیم گیری ها، صداقت با مسئولین و درست كاری و راستگویی در ارتباط با مردم و تنظیم و تعدیل مطالبات عمومی بر مبنای واقعیت ها» تاكید شده است.
**دورنمای شرایط روابط خارجی در پایان دولت دوازدهم
ظریف در برنامه پیشنهادی خود برای سیاست خارجی در چهار سال آینده تاكید كرده است: « در شرایط سیال جهان در حال گذار كنونی، به دلیل تكثر كنشگران و ابزارها، عوامل گوناگون و بعضا ناشناخته ای تحولات روابط خارجی را رقم می زنند كه بسیاری از آنها در اختیار طراحان و تصمیم گیرندگان هیچ كشور و یا حتی مجموعه كشورها در جامعه جهانی نیست. بر همین مبنا برنامه دولت باید به شدت پویا و منعطف بوده و توان واكنش فوری در برابر رویدادهای غیرقابل پیش بینی را داشته باشد. در بازطراحی ساختار وزارت امور خارجه، ضمن چابك سازی و پاسخگویی به نیازهای جدید (منجمله تقویت دیپلماسی اقتصادی) ساختارهای مناسبی برای پایش روندها و تحولات و پاسخگویی سریع به رویدادهای غیرقابل پیش بینی منظور شده است.»
**تاكید بر پیگیری هوشمندانه و هدفمند اجرای برجام
ظریف در برنامه خود ابراز امیدواری كرده است:« بر اساس برنامه سیاست خارجی، به یاری خدا و با هماهنگی و انسجام داخلی، در پایان دولت دوازدهم روابط با كشورهای همسایه گسترش و در موارد ضروری اصلاح شده، سازوكاری برای گفتگوی منطقه ای در خلیح فارس توافق و اجرا گشته، طراحی های مشترك و اقدام هماهنگ برای بهره برداری بهینه از فرصت ها و مقابله مشترك و هم افزا با چالش هایی از قبیل افراط، فرقه گرایی و خشونت عملیاتی گشته، گام های متقابل اطمینان ساز در حوزه های مورد توافق كشورهای منطقه اتخاذ شده و پیوندهای گسترده تر اقتصادی، محیط زیستی، فرهنگی و مردمی نهادینه خواهد شد.
وزیر امور خارجه تاكید كرده است :« با پیگیری هوشمندانه و هدفمند اجرای برجام در جهت منافع ملی و جلوگیری از اقدامات تخریبی مخالفین، محدودیت های بیشتری طبق برنامه زمان بندی شده برجام، قبل از پایان دولت دوازدهم به صورت قانونی و خودكار رفع شده، با ایجاد اطمینان از كارآمدی برجام در فضای اقتصادی بین المللی و اتحاذ اقدامات ضروری برای روزآمد كردن نظام بانكی، موانع روانی – عموما غیرتحریمی – برای بهره برداری جدی تر از بازارهای مالی و سرمایه بین المللی رفع خواهد شد و با تلاش دانشمندان ایرانی با بهره برداری از پیشرفته ترین فن آوری جهانی، صنعت هسته ای در حوزه رآكتور تحقیقاتی اراك و برنامه تحقیق و توسعه دستاوردهای قابل ملاحظه ای خواهد داشت.»
همچنین در برنامه وزیر پیشنهادی برای وزارت امور خارجه آمده است: «با تمركز بر دیپلماسی اقتصادی و با ایجاد انسجام، هماهنگی و هدفمندی لازم در روابط خارجی فعالان اقتصادی، زمنیه برای حضور مؤثر و هوشمندانه اقتصاد كشور در زنجیره ارزش جهانی فراهم شده و آثار این توفیق در جذب سرمایه و فن آوری و افزایش صادرات غیرنفتی و خدمات فنی و مهندسی و در نتیجه كمك به تولید و اشتغال مؤثر فراهم خواهد شد.هر توفیقی در گرو توكل به قدرت لایتناهی پروردگار به عنوان تنها قدرقدرت جهان هستی، توسل به معصومین و آموزه های ایشان، پیروی از مقام معظم رهبری، خودباوری، انسجام و همدلی داخلی، همراهی و همكاری همه نهادهای دولتی، مردمی و خصوصی و باور و اعتماد به مردم به عنوان مهمترین پشتوانه امنیت و پیشرفت كشور است. بمنه و كرمه.»
سیام**3070**1823
خبرنگار: داود نخ كوب نیاسر**انتشار: طاهره نبی اللهی
تاریخ انتشار: ۱۹ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۴:۳۷
تهران-ایرنا- حل و فصل مشكلات منطقه ای و تقویت روابط با همسایگان در حوزه روابط سیاسی و كمك به دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی و بهبود وضعیت معیشت مردم در حوزه دیپلماسی اقتصادی دو ابر اولویت برنامه محمد جواد ظریف در كابینه دوازدهم دولت است.