احیای سوآپ نفت در دولت یازدهم پس از هفت سال توقف

به گزارش ایرنا، ایران از طریق سوآپ، نفت تولیدی كشورهای حاشیه دریای خزر مانند قزاقستان و تركمنستان را در پایانه نكا (استان مازندران) تخلیه و به ازای آن در پایانه های جنوبی كشورمان، نفت تحویل مشتریان می داد.
پس از اینكه سوآپ نفت خام در پس دستور عجولانه و نسنجیده وزیر نفت دولت دهم متوقف شد، خسارات فراوانی به كشور تحمیل شد. علاوه بر تخریب جایگاه ایران به عنوان مسیر اصلی ترانزیت انرژی در منطقه، دیوان داوری نیز ایران را به پرداخت جریمه محكوم كرد.
همچنین خطوط لوله و تاسیسات احداث شده در پایانه نفتی شمال نیز سال ها به حال خود رها شد؛ در طول این سال ها، برای جلوگیری از تخریب خط لوله احداث شده، هر از چند گاهی، نفت خام از سمت پالایشگاه تهران به این خط لوله تزریق می شد تا با گردش نفت خام، خط لوله دچار آسیب نشود.
با توجه به مزایایی كه ترانزیت و سوآپ فرآورده های نفتی به دنبال دارد، وزارت نفت اقداماتی را برای احیای آن در دستور كار قرار داد و در نهایت توانست در میانه مردادماه امسال آن را تحقق ببخشد.
شركت ملی نفت شنبه شب(دیشب) در گزارشی از آغاز عملیات سوآپ در دریای خزر خبر داد و اعلام كرد: پس از تلاش ها و هماهنگی های صورت گرفته و پس از یك وقفه‎ چند ساله فعالیت معاوضه نفت خام از دریای خزر از سر گرفته شد.
تاكنون چندین كشتی در این قالب در پایانه نفتی نكا (استان مازندران) تخلیه شده است و به مرور حجم محموله های سوآپ افزایش خواهد یافت.
شركت سوآپ كننده بر اساس این نوع قراردادها، كشتی حامل نفت خام حوزه شمالی دریای خزر را در بندر نكا تحویل شركت پایانه های نفتی ایران می دهد و در مقابل در خلیج فارس، معادل حجمی این محموله ها را دریافت خواهد كرد.
شركت دراگون اویل ( Dragon oil) وابسته به شركت اینوك امارات(ENOC ) روز جمعه گذشته (20 مرداد) گزارش داد كه در روزهای اخیر ۶ هزار تن نفت تولیدی تركمنستان را به بندر نكای ایران با یك كشتی نفتكش با پرچم روسیه تحویل داده است.

**مزایای سواپ برای كشور
از جمله مزایای سوآپ، صرفه جویی در هزینه های حمل و نقل نفت و فرآورده های نفتی از مبادی تولید در جنوب كشور به مناطق شمالی و پالایشگاه های تبریز و تهران، و آزاد شدن بخشی از ناوگان حمل و نقل سوخت است.
از طریق سوآپ، از یك طرف نفت خام تولیدی همسایگان شمالی، توسط ایران از طریق بنادر جنوبی ایران صادر و از طرف دیگر، نیازهای نفتی و گازی مناطق شمالی كشورمان به شكل ساده تری تامین می شود.
همچنین با احیای سوآپ، جایگاه راهبردی ایران در همكاری با كشورهای آسیای مركزی و حوزه قفقاز از كریدور شمال - جنوب تقویت خواهد شد و ایران به درآمد ترانزیت نفت خام همسایگان شمالی به بنادر جنوب كشور دست می یابد.
«بیژن زنگنه » وزیر نفت دهم مرداد ماه جاری در حاشیه مراسم بهره برداری از خط لوله انتقال گاز دامغان- ساری ضمن اشاره به اینكه از سرگیری سوآپ نفت در پایانه شمال نفتی شمال كشور در مازندران نیازمند زمان و همكاری طرف های دیگر است، انجام سوآپ را با آغاز به كار دولت یازدهم پیگیری كردیم و تمام امكانات و شرائط از سوی جمهوری اسلامی فراهم است .

** ایران، شاهراه ترانزیت انرژی
به گزارش ایرنا، قرار گرفتن تولیدكنندگان بزرگ نفت و گاز در منطقه و وجود بازار گسترده مصرف انرژی، شرایط مناسبی را ایجاد كرده تا ایران به محور ترانزیت و سوآپ نفت و فرآورده های نفتی در منطقه تبدیل شود.
بزرگترین ذخایر گازی و نفتی جهان در داخل ایران و یا كشورهای همسایه جای گرفته اند كه برای انتقال آنها به مبادی مصرف، ایران می تواند سهمی مهم ایفا كند.
از طریق ترانزیت و سوآپ، همسایگان شمالی ایران، بخشی از فرآورده های نفتی خود را از طریق كشورمان به بازارهای هدف ارسال می كنند كه این اقدام، موقعیت بی نظیر ایران را به عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی تقویت می كند.
بهره گیری ایران از این موقعیت استراتژیك، نقش مهمی را در همگرایی سیاسی و اقتصادی همسایگان با كشورمان ایفا خواهد كرد.
در سال های گذشته، با اعمال فشارهای سیاسی، ایران از بسیاری از طرح های انتقال منابع انرژی منطقه كنار گذاشته شد، اما وقوع تحولات جدید در مناسبات خارجی ایران و حل پرونده هسته ای ایران می تواند شرایط را به سود ایران تغییر داده و كشورمان را در جایگاه واقعی خود قرار دهد.

** تصمیم نسنجیده دولت دهم در قطع سواپ
با وجود مزایای فراوانی كه سوآپ نفت و فرآورده های نفتی برای كشورمان داشت به یكباره وزارت نفت دولت دهم در اقدامی نسنجیده اعلام كرد كه سوآپ نفت متوقف می شود.
بدین ترتیب با تصمیم «مسعود میركاظمی» وزیر نفت دولت دهم، سوآپ نفت و فرآورده های نفتی از خرداد سال 1389 متوقف شد.
وی در توجیه این اقدام تعجب آور خود گفت: وقتی ما سهمیه اوپك را داریم نباید به اسم سوآپ، نفت خام بخریم و به همین دلیل من جلو آنچه را كه به اسم سوآپ در رابطه با خرید نفت انجام می شد، گرفتم.
وی به صراحت، سوآپ را خیانت به كشور دانسته و خاطرنشان كرده بود، آنچه به عنوان معاوضه نفت خام انجام می شد «شواپ» بود نه سواپ.
به گفته این وزیر دلیل دیگر توقف سوآپ، نرخ پایین سوآپ و سوءاستفاده های رخ داده در معاوضه نفت بوده است.
وزیر نفت وقت همچنین گفته بود: سود حاصل از سوآپ نفت حدود 20 سنت در هر بشكه بوده، در حالی كه حدود 6 تا هفت دلار به ازای هر بشكه برای كشور هزینه داشته است.
وی با توجه به همین نكته بود كه قراردادی كه به ازای هر بشكه سوآپ نفت 1.1 دلار از كشورهای حوزه خزر دریافت می كردیم را قطع و به جای آن پیشنهاد 5.5 تا 6 دلار را مطرح كرد كه البته با موافقت سواپ كنندگان همراه نشد و در نهایت، قرارداد سوآپ نفت فسخ شد.
هرچند در همان زمان، هشدارهای زیادی از طریق مدیران و كارشناسان درباره عوارض منفی چنین اقدامی به او و دیگر مسئولان كشور داده شد، اما وزیر نفت دولت دهم بدون توجه بر نظرات كارشناسی بر نظر خود پافشاری كرد.
این اقدام عجولانه میركاظمی حتی با انتقاداتی در دولت قبل مواجه شد به طوری كه غلامحسین نوذری وزیر نفت دولت نهم در واكنش به این اقدام، اظهار داشت: سوآپ نفت امری استراتژیك و فرصتی است كه باید جدی گرفته شود.
وی تصریح كرد: سوآپ گذشته از جنبه های اقتصادی امری استراتژیك محسوب می شود و از این طریق ایران می تواند به هابی برای كشور های منطقه تبدیل شود.
نوذری گفته بود: توان و ظرفیت انتقال نفت ما به گونه ای است كه می توانیم روزانه یك میلیون بشكه نفت دریای خزر را به دریای عمان انتقال دهیم و به همین دلیل باید از این توان و ظرفیت به طور مناسب بهره گیری شود.

**جریمه ایران در دیوان داوری بین المللی
اقدام تعجب آور و نسنجیده دولت دهم نه تنها امنیت و ثبات مسیر ترانزیت انرژی از ایران را زیرسوال برد، بلكه موجب محكومیت كشورمان در دیوان داوری بین المللی شد.
شركت های سوآپ كننده پس از قطع سوآپ و فسخ قرارداد، به دلیل نقض قرارداد به دیوان داوری شكایت كرده و درخواست غرامت كردند. در نهایت، پس از فراز و نشیب بسیار، دیوان، شركت نیكو (زیرمجموعه شركت ملی نفت ایران) را ملزم به پرداخت 5.5 میلیون دلار خسارت كرد، البته این رقم جدا از سه تا چهار میلیون دلار هزینه های جانبی شامل هزینه های وكلای دو طرف، دادگاه و دادرسی و اتاق بازرگانی بین المللی(ICC) می شد.

** تركیه بزرگترین برنده توقف سوآپ نفتی ایران
توقف عجولانه سوآپ، مشكلاتی را ایجاد كرد كه از جمله مهم ترین آنها، تضعیف جایگاه استراتژیك ایران به عنوان شاهراه انتقال انرژی است.
به گفته منصور معظمی معاون سابق برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروكربوری وزیر نفت، پس از توقف سوآپ توسط ایران، بازارهای ما از دست رفت و كشورهای حاشیه دریای خزر با دور زدن ایران، محصولات نفتی خود را از سایر مسیرها به بازارهای بین المللی عرضه كردند.
بزرگترین برنده توقف سوآپ ایران، تركیه بود به طوری كه پس از لغو سوآپ، همه نگاه ها به سوی تركیه معطوف شد و این كشور توانست از طریق جلب اعتماد كشورهای تولیدكننده و مصرف كننده نفت و گاز، موقعیت خود را به عنوان مسیر ترانزیتی امن و باثبات تحكیم كند.

**تلاش دولت یازدهم برای از سرگیری سواپ
دولت یازدهم پس از استقرار، احیای سوآپ را در دستور كار خود قرار داد و مذاكراتی را با مشتریان قدیمی سوآپ آغاز كرد اما برای حصول نتیجه مسیر سخت و ناهمواری را پیش رو داشت، زیرا مشتریان قدیمی سوآپ ایران، توانسته بودند از طریق تركیه یا سایر كشورها، مسیرهای امن و مطمئنی را برای انتقال فرآورده های نفتی خود بیابند و حاضر نبودند كه به راحتی به بازار ایران بازگردند.
در سال های اخیر به دلیل تحریم و محدودیت های بین المللی، ایران از پروژه های انتقال انرژی در منطقه كنار گذاشته شده بود، اما با حل مساله هسته ای و رفع تحریم ها تلاش شد ایران به قطب و پل ارتباطی انرژی منطقه تبدیل شود.
همزمان با موفقیت مذاكرات هسته ای و نزدیك شدن به زمان لغو تحریم ها، دیپلماسی انرژی دولت یازدهم تشدید و مذاكرات گسترده ای میان وزارت نفت و شركت های خارجی برای افزایش همكاری ها انجام شد.

** ظرفیت سازی برای افزایش سوآپ
با وجود قطع سوآپ، مسئولان وزارت نفت كه به اهمیت این عملیات، آگاه بودند، توسعه زیرساخت ها برای افزایش ظرفیت سوآپ را در دستور كار قرار دادند.
بر این اساس، طبق برنامه، ظرفیت سوآپ نفت خام از ١٢٠ هزار بشكه كنونی به 500 هزار، یك میلیون و سرانجام ٢ میلیون و ٥٠٠ هزار بشكه در روز افزایش می یابد.
حوضچه فراگیر نیز با مساحت ٣٠٠ هكتار با ٢ دیواره شرقی به طول ١٧٢٠ متر و غربی به طول ٢٤٠٠ متر، بزرگترین حوضچه نفتی میان كشورهای حوزه خزر به شمار می رود كه برای پهلوگیری نفتكش ها، آماده شده است.

برای آگاهی از آخرین اخبار اقتصادی ایران و جهان با كانال اقتصادی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
@IRNAeco
اقتصام*2022**1561 ** گزارش: میثم طاهری**انتشار:مژگان توانا