میراث امیدبخش دولت تدبیر و امید در سه گانه میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری

با كارنامه زرین اخیر و با وجود بهبود شاخص های احوال این سازمان و جهش های جهانی در هر سه حوزه كه نگاهها را در داخل و خارج خیره كرده هنوز این پیكر تب دار با پای لنگان و سری گران مسیر می پیماید و سخن راندن از آن كار ساده ای نیست.
به هر روی، با پایان یافتن دوره پرشتابی كه با شعار «اعتدال و تدبیر و امید» طی شد، فرصت مناسبی است تا به قول اهالی سینما یك «بازبینی» از «آنچه گذشت» و به تعبیر فلاسفه از «شرح ما وقع» این سازمان در چهارچوب چهارساله داشته باشیم تا ببینیم «ارگ نشینان خیابان آزادی، تقاطع یادگار» چه میراثی به یادگار گذاشته اند.
به رسم مالوف از دریچه چالش های پیش روی دولت یازدهم در زمان تحویل مسئولیت و بهبود شاخص ها و رویكردها به بررسی عملكرد چهارساله می پردازیم:

** میراث فرهنگی / عبور از دورانِ گذار با سه‌گانه مردم، دولت و بخش خصوصی
شاید حوزه میراث فرهنگی تنها حوزه سازمان بود كه به نسبت گذشته و به سبب برخورداری از قدمت چند دهه نظام مندی اداری حتی پیش از تشكیل این سازمان در دهه 70، رویه مستمر و وظایف مشخص و بدنه كارشناسی تخصصی تری داشت.
با این حال وقفه چندساله ای كه به دلایل مختلف برای ثبت های جهانی رخ داده بود و زدن چوب حراج به اشیای ربوده شده ایران در «بازارهای سیاه» یا اشیای توقیفی متاثر از «سیاه بازی ها»ی سیاسیون غربی، ضربان نامنظم و مضطربی به نبض دست اندركاران و علاقه مندان به میراث فرهنگی كشورمان داده بود.
اینها خود دلایل متقنی بود برای اینكه تعیین تكلیف اشیای تاریخی ایران در دیگر كشورها از وعده‌های اصلی دولت یازدهم در زمینه‌ میراث فرهنگی باشد.
بازگشت چهار محموله بزرگ اشیای فرهنگی- تاریخی از كشورهایی چون انگلستان، آمریكا، بلژیك و ایتالیا به كشور كه در طول تاریخ ایران بی سابقه بود، اتفاقی است كه به سادگی نمی توان از كنار آن گذشت.
سیاست گشایش تعداد قابل توجهی موزه خصوصی و افتتاح موزه بزرگ خراسان و بازگشایی موزه های ایران باستان و اسلامی و ثبت های ملی و جهانی موفق بی چون و چرا و دقیق نیز نقطه عطفی در كارنامه میراث فرهنگی در این دوره است.
با این همه، تعداد كارهای نكرده و برخی امور اولویت دار بر زمین مانده در این حوزه اجازه نمی دهد تا به مسئولان این حوزه نمره كاملی بدهیم؛ به ویژه در جایی كه كارشناسان و سینه سوخته های میراث فرهنگی كشور دغدغه های به جا و جدی در زمینه های مختلف دارند كه در ادامه به فهرستی از آنها اشاره می شود.

**چالش های حوزه میراث فرهنگی :

- ناكارآمدی در تعیین حریم آثار تاریخی
- نبود كارشناسی و حفاظت از اشیاء فرهنگی، تاریخی (ساماندهی و مستندسازی)
- ناكارآمدی در تعیین حریم آثار تاریخی
- معدن‌كاوی و تخریب میراث طبیعی نظیر جنگل‌ها
- عدم رسیدگی به بافت اجتماعی و بافت‌های تاریخی فرسوده و از میان رفتن مزیت‌های گردشگری آن‌ها
- تخریب بافت‌های تاریخی به بهانه توسعه شهری
- نبود متولی واحد برای اماكن تاریخی و میراث فرهنگی
- عدم شفاف‌سازی ارجحیت دستورالعمل‌ها نسبت به یكدیگر در ادارات مربوط به میراث فرهنگی
- نبود تعامل و همكاری سازمان میراث فرهنگی با سازمان‌های مردم‌نهاد
- كمبودهای یگان حفاظت میراث فرهنگی
- قصور در حفظ استانداردهای جهانی آثار ثبت شده
- تخریب اماكن تاریخی توسط قاچاقچیان آثار تاریخی
- چالش‌های قانونی برخورد با جرایم علیه میراث فرهنگی
- نبود نظارت دقیق و كامل نماینده میراث فرهنگی و فعالیت‌های باستان‌شناسی مراكز علمی و آموزشی دانشگاه‌ها و تحویل به موقع اشیاء به امنای اموال
- نبود تخصیص ردیف اعتباری مستقل جهت حمایت از موزه‌ها
- كمبود منابع مالی كافی برای ساماندهی اموال با توجه به گستردگی و تعداد اموال فرهنگی تاریخی

**وضعیت موجود و اقدامات و دستاوردهای انجام شده حوزه میراث فرهنگی :

• اداره كل موزه ها و اموال منقول تاریخی :
- افتتاح و راه اندازی تعداد 83 موزه در قالب 22 موزه وابسته به سازمان، 37 موزه خصوصی، 18 موزه در اختیار دیگر نهادها و ارگانها و 6 موزه مشاركتی
- افتتاح ساختمان موزه بزرگ خراسان
- افتتاح موزه دوره اسلامی
- افتتاح طبقه دوم موزه ایران باستان

•در حوزه حمایت از بخش خصوصی :
- حمایت از ایجاد و راه اندازی موزه های بخش خصوصی به تعداد 37 موزه با رشد حدود100 درصد نسبت به سالهای گذشته
- صدور 80 مجوز به مجموعه داران بخش خصوصی

•در حوزه گسترش روابط فرهنگی در عرصه بین الملل :
- بازگرداندن 587 قلم اشیای اموال منقول فرهنگی، تاریخی متعلق به ایران از كشورهایی چون انگلستان، آمریكا، بلژیك و ایتالیا
- برگزاری نمایشگاه جهان اسلام (2017) در موزه بزرگ خراسان
- انعقاد تفاهم نامه همكاری فرهنگی در امور مرمت، مستندنگاری و استرداد اموال منقول فرهنگی ـ تاریخی با كشورهای ژاپن، هند، عراق، تركیه، آلمان و ...
- برگزاری نمایشگاه های خارج از كشور همچون نمایشگاه شیرها و گاوها در هنر ایرانیان از هخامنشیان تا ساسانیان در كشور ایتالیا، نمایشگاه شعله های ابدی در كشور هند، نمایشگاه پنه لوپه در كشور ایتالیا، نمایشگاه ایران فرهنگی كهن، بین آب و كویر در كشور آلمان

• دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی دولت یازدهم
o میراث جهانی:
1. ثبت 6 اثر تاریخی شهر سوخته، شوش، منظر فرهنگی میمند، قنات ایرانی و شهر تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی
2. ثبت بیابان لوت در فهرست میراث جهانی به عنوان اولین اثر طبیعی كشور
3. به روز رسانی فهرست موقت جمهوری اسلامی ایران در یونسكو بعد از 9 سال
4. ثبت پرونده «نوروز» در فهرست میراث جهانی میراث ناملموس (یونسكو) با مشاركت 12 كشور ایران، جمهوری آذربایجان، افغانستان، تاجیكستان، ازبكستان، قزاقستان، قرقیزستان، عراق، هند، پاكستان، تركیه و تركمنستان
5. ثبت «فرهنگ پخت نان های تخت و لواش» در فهرست میراث فرهنگی ناملموس جهانی با مشاركت 5 كشور ایران، تركیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و قرقیزستان
6. برگزاری اولین كارگاه آموزشی «باستان شناسی میراث فرهنگی زیر آب» در كشور در اجرای كنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی زیر آب مصوب 13 آذرماه 1387
7. ارسال پرونده «منظر باستان شناسی ساسانی فارس» به یونسكو برای ثبت جهانی در سال 2018
8. ارسال پرونده «منطقه حفاظت شده جنگل های ارسباران» به یونسكو برای ثبت جهانی در سال 2018
9. تدوین و ارسال پرونده «هنر ساختن و نواختن كمانچه» (مشترك با جمهوری آذربایجان) برای ثبت در فهرست میراث ناملموس جهانی 2017
10. تدوین و ارسال پرونده «چوگان: بازی سوار بر اسب همراه با روایتگری و موسیقی» برای ثبت در فهرست میراث ناملموس جهانی 2017
o میراث طبیعی:
1. ثبت 202 اثر طبیعی در فهرست میراث طبیعی ملی
2. تدوین دستورالعمل تعیین حریم میراث طبیعی برای اولین بار
3. تعیین حریم 5 اثر طبیعی و ابلاغ به استان برای اولین بار
4. تدوین دستورالعمل حفاظت و مدیریت و تعیین عرصه و حریم درختان كهنسال ثبت شده برای اولین بار
5. برگزاری4 نشست مشترك با سازمان های حفاظت محیط زیست، جنگل ها و مراتع، كمیسیون ملی یونسكو، بنیاد سوكو آلمان و اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت به منظور تهیه پرونده ثبت جهانی جنگل های هیركانی
6. تشكیل كمیته سه جانبه تحت عنوان كمیته راهبری برای ثبت جهانی مواریث طبیعی با سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل ها و مراتع
7. تألیف كتاب میراث طبیعی ایران
8. برگزاری حدود 30 كمیته تخصصی ثبت میراث طبیعی
9. برگزاری سه كارگاه آموزشی برای شناخت، حفاظت و مدیریت میراث طبیعی برای انجمن های مردم نهاد در استانهای همدان، خوزستان و قزوین
o آثار منقول:
1. تعداد آثار ثبت شده در دولت یازدهم : 557 اثر به همراه 127 اثر در سال 96 (در مسیر فرآیند ابلاغ)
2. راه اندازی فهرست میراث ملی منقول با ابلاغ آثار به ارگانهای مربوطه
3. ابلاغ ثبت آثار منقول در فهرست آثار ملی ایران برای اولین بار
4. ثبت و ابلاغ آثار منقول دولتی و غیردولتی به پیوست شناسنامه عمومی اثر برای اولین بار
5. ساماندهی پرونده ها و آرشیو آثار منقول و تهیه فهرست كامل از آرشیو
o آثار غیرمنقول تاریخی:
1. ثبت 595 اثر غیر منقول در فهرست آثار ملی
2. ثبت یادمان های دفاع مقدس برای نخستین بار
3. همكاری با بنیاد شهید انقلاب اسلامی جهت ثبت گلزارهای شهدا برای نخستین بار (3 گلزار)
4. ثبت 27 اثر در «فهرست میراث فرهنگی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس» برای نخستین بار
5. همكاری با وزارت ورزش و جوانان جهت ثبت «میراث ورزش» برای نخستین بار (ثبت مجموعه سواركاری فرح آباد و نوروز آباد)
6. همكاری با وزارت نفت جهت ثبت «میراث نفت» (كارخانه حلب سازی كرمانشاه، پالایشگاه آبادان و ...)
7. همكاری با ستاد مركزی راهیان نور كشور جهت ثبت یادمان های دفاع مقدس (23 یادمان دفاع مقدس استان های خوزستان و كرمانشاه: فكه، شلمچه، طلائیه، بازی دراز و ...)
8. تهیه و ابلاغ بخشنامه نحوه ابلاغ و رسیدگی به اعتراض مالك به تمام استان ها
9. ابلاغ دستورالعمل نحوه تهیه نقشه محوطه های باستان شناختی به تمام استان ها
10. تهیه و ابلاغ بخشنامه فرایند ابلاغ به مالك محوطه های تاریخی به تمام استان ها
11. از سرگیری معرفی آثار غیر منقول در مجله اثر با عنوان «آثار تاریخی در پناه قانون»
12. شناسایی آثار تاریخی ثبت شده واقع در محدوده های نظامی در تمام استان ها
13. شناسایی آثار فرهنگی- تاریخی و طبیعی ثبت شده در معرض خطر
14. بازگرداندن پرونده های ثبتی از شیراز به تهران و ساماندهی آنها
o تعیین حریم و ضوابط حفاظتی آثار تاریخی:
1. تعیین حریم و ضوابط حفاظتی تعداد 961 اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی
o تملك و بررسی و شناسایی آثار تاریخی:
1. تهیه موافقتنامه اعتبارات تملك دارایی های سرمایه ای سال 1395: 152 مورد
2. تهیه فرمت بررسی و شناسایی آثار تاریخی غیرمنقول
3. بررسی و شناسایی چهار هزار اثر تاریخی در سال 1395
4. تهیه فرمت پایش آثار تاریخی
o میراث ناملموس:
1. ثبت بیش از 356 اثر در فهرست ملی میراث ناملموس
2. برگزاری كارگاه آموزشی میراث ناملموس با همكاری یونسكو برای خبرنگاران حوزه میراث فرهنگی
3. برگزاری نمایشگاه عكس با عنوان «مسجد، گالری هنرهای اسلامی» و اجرای آیین نیایش خوانی در موزه ملی ایران، بانك مركزی جمهوری اسلامی، وزارت بهداشت و درمان، مركز اسناد و كتابخانه ملی ایران
4. برگزاری جشن نوروز (ملی و جهانی)
5. ارسال گزارش اقدامات پاسدارانه به یونسكو برای اولین بار و دریافت تائیدیه یونسكو
6. گزارش اقدامات پاسدارانه به یونسكو درباره پرونده های لنج سازی و نقالی در یازدهمین اجلاس كمیته بین الدولی میراث ناملموس سال 2016 در آدیس آبابا
7. ارائه فهرست میراث منسوخ نیازمند احیا برای اولین بار
8. ارائه فهرست حاملان و مفاخر میراث ناملموس (نادره كاران) برای اولین بار؛ گنجینه زنده بشری
9. تهیه، تدوین و ارسال پرونده های چوگان و شیوه و نواخت ساز كمانچه به یونسكو
10. آغاز به كار ساماندهی پرونده ها و تهیه یك فهرست كامل از فهرست آثار ثبت شده
11. تشكیل جلسات كارگروه ملی میراث ناملموس
توضیح: این كارگروه مصوب سال 1387 هیأت وزیران است و برای اولین بار در اواخر سال 1392 تشكیل شد.
12. كاشی ماندگار: شناسایی خانه هنرمندان و مفاخر و مشاهیر فرهنگی و نصب كاشی ماندگار بر سر در خانه آنها
• دفتر امور پایگاهها
1. ایجاد و راه اندازی مجدد 70 پایگاه ملی و آثار مندرج در فهرست موقت ثبت جهانی
2. آماده سازی پایگاههای ملی جهت ثبت در فهرست میراث جهانی: شهر تاریخی یزد، شوش، شهر سوخته، منظر فرهنگی میمند، بیابان لوت و مجموعه 11 قنات ایرانی
3. ایجاد و تكمیل بخشی از زیرساخت های گردشگری در پایگاه میراث جهانی و میراث فرهنگی ملی ایران برای گردشگران و بازدیدكنندگان
- مشاركت در مرمت خانه‎های تاریخی
- ساماندهی و تعمیر بناهای مهم تاریخی و مساجد جامع تاریخی
- تعمیر و مرمت آثار و بناهای ثبت شده در اختیار دستگاه‎های دولتی
- ساماندهی و مرمت محوطه‎ها و بناهای تاریخی، بقاع متبركه و آرامگاه‎های مفاخر
- مطالعه، مرمت و حفاظت بافت‎های تاریخی شهری و روستایی
فراهنگ**3079**1055
گزارش: علی اسدی** انتشار: زینب كارگر